sábado, 31 de octubre de 2020

A galapatons #Inktober 31

Lo Zurracapote yera un guariche que bi heba antes mas chunto a lo Puent d’os Chitans. Cerca d’a zona de bars que le deciban “El Rollo”. Feba pudor de penya. Ixa que surte por lo vin que caye ta tierra y se tarda prou a escoscar. Lo breballo que i feban teneba poco a veyer con lo zurracapote de verdat, ixe que zorrian en La Riocha. Dengún no sabeba guaire bien qué levaba. Vin d’o malo, ixo seguro. Pero yera un puesto barato a on que la zorrera yera guarenciada. Lo tipico yera d’ir-ie a chugar a duro. Tenebanos qualques variants. La normal, que yera que qui ficaba la moneda en lo vaso, bebeba. Atra que mandaba beber a otri. U a ell mesmo. En atra cada vaso teneba un numero, que yera los vasos que s’heba de pretar qui acertase. Y asinas quantas mas.

Gosabanos de salir-ne quasi a galapatons. Zorros como canastos nos n’ibanos ta bell bar a seguir de borina. Siempre los quatre mesmos: Luis, Chuan, Salva y yo mesmo. Quan empecipiemos sisquiá tenebanos edat legal pa zorruspar. Estioron anyos de fer barbaridatz a embute. Sería cosa d’a choventut, que yeranos mas agudos u garrispos u que me sé yo, pero nunca nos pilló la policía en garra d’as nuestras drezas, ni teniemos accidents d’importancia. Vomecar yera costumbre. Que a belún le dispertasen los yayos que amaitinaban pa fer-se una gambada por bell parque, un clasico. No yeranos guaire diferents d’a resta de quintos nuestros. Yera la manera de divertir-se d’a nuestra cheneración. Talment nusatros le dabanos mas que la media, no lo negaré, pero no yeranos bichos raros. Dengún no censuraba los nuestros excesos.

Con la universidat los quatre nos separemos. Cadaún acabó en un cabo diferent. Facié atros amigos en la facultat, igual de pifolos que yo. Quasi yera rematando la carrera quan Salva tenió l’accident. A pocas se mata. Prou que dió positivo en alcohol quan le facioron las prebas. Tornaba con l’auto d’un paso d’equador y se’n salió en una curva. L’auto, siniestro total, y ell, quantas semanas en l’hespital y meses de rehabilitación. 

Luis s’ha feito una persona important. Tien un treballo d’ixos con nombre en anglés. Un alto cargo d’una interpresa tecnolochica. Viacha a sobén t’America. Lo sé porque lo veigo de cabo ta quan en los periodicos.

Con Chuan yera con qui mas contacto teneba. Nos ninviabanos mensaches por los retz socials, recontando-nos las cosas importants. Si nos chuntabanos con beluna, si tenebanos treballos, bella malotía… cosas asinas. No quedabanos guaire, pero nunca no deixemos de tot lo contacto. Lo sabado, quan salié d’o bar debié d’escribir-le. No lo recuerdo, igual como no recuerdo quasi cosa d’ixa nueit, ni de tantas atras nueitz. Me disperté en casa suya, en lo sofá, con la ropa plena de bardo y verdete. M’heba replegau d’a ribera d’a Uerva, a on que m’heba caito y quedau dormiu.

Quan, dimpués de quantas horas, tenié cuerpo pa fer bella cosa mas pareixida a parlar que a farfallar, estiemos charrando firme rato. Ell heba pasau, tiempo habe, por lo mesmo que yo en los zaguers anyos. Me fació venir a plego y aquí soi.

Me digo Carlos y soi alcoholico.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

viernes, 30 de octubre de 2020

Ominoso #Inktober 30

- ¿Ominoso? ¡Au va! ¡Guarda si yes pedant! Huahuaha. T’he dito un ciento de vegadas que no t’inventes parolas.

Cosas asinas heba d’aguantar de Manel quan no entendeba lo que deciba. Siempre se feba la mofla de cómo charrabanos en la mía familia. En la suya teneban un vocabulario radiu de tot. Quasi se comunicaban a pur de chemecos, comodins como cocharro u tucu-tucu y onomatopeyas. Pareixeba que le hodeba que la resta tenesenos mas lexico y que lo fesenos servir, prebando d’explotar todas las ferramientas y posibilidatz expresivas que una luenga te da. No yera por faltar de formación. Hebanos iu t’a mesma escuela y t’o mesmo instituto. Totz dos tenebanos estudios universitarios. Patricia l’acumulaba a bell complexo d’inferioridat. Yo, simplament, a que yera un carnuz.

Se rediba tamién, de que isenos t’o teatro. “Cine, pero pior”, repetiba siempre mirando d’estar chuzón. Exposicions, presentacions de libros, conferencias… qualsequier actividat cultural que fesenos yera motivo de chanza.

Lo “día ominoso”, como le empecipiemos a clamar por haber estau ixa parola la que provocó tot lo que vinió contino, estió fendo gromas sobre la nuestra manera de fablar firme rato. Miraba de fer las nuestras voces y remedar los nuestros cenyos entre que s’inventaba vocablos bien largos y sin sentiu. Quan prebabanos d’argumentar-le no feba que esmelicar-se-ne mas.

Habríanos d’haber-lo ninviau a muyir cardelinas, pero Patricia, entre risa y risa de Manel, teixió un plan. Heba heredau las artes foscas de su mai. Sabeba fer fetizos, incantes y toda mena de bruixería. Asinas que aprestemos un breballo con una maldición pa lo desustanciau. La primer nueit que nos chuntemos, le’n chitemos unas gotetas en lo gin-tonic. Tardó poco a fer efecto. Bell minuto dimpués empecipió a charrar con una ripa de diminutivos absurdos. Pareixeba ixe personache chuntamanetas d’os Simpsons que ye tot lo rato rezando. Nusatras no nos adubibanos. Prebabanos de contener-nos la rialleta, pero yera de tot imposible. Marchemos ta casa esmelicadas y goyosas d’haber conseguiu la nuestra vendetta.

Denguna no hese puesto esmachinar que se chiraría en contra nuestra. Manel debeba de tener bella mena de carisma que nusatras nunca no le trobabanos. Dende que empecipió a charrar d’ixas trazas, los suyos amigos prencipioron a fer-lo tamién. En bell mes sentibanos ixe parlar a chent que no hebanos visto en la vida. Prenioron un accento diferent y estranio, de garra puesto que conoixesenos. Mesmo a nusatras, de cabo ta quan, se nos apegaba. S’ixemenó por tot. Mesmo en los medios de comunicación locals podeba ascuitar-se toda ixa parrafiquera de parolas rematadas en diminutivos.

¡Quánto nos n’hemos repenediu, d’ixa poción! Agora i hai mesmo mas chent que se nos fa la mofla. Nunca no ixuplidaremos lo diíta ominosito.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.


jueves, 29 de octubre de 2020

Calcero #Inktober 29

De chiquet, en la escuela, totz los críos portaban calcero pincho. Totz, fueras de yo. Mis pais yeran tant relichiosos como pobres asinas que se deixoron buena parte d’o suyo chornal en que ise ta un cole privau a on que lo nivel economico d’a resta yera bien superior. Plegada la hora d’o recreu, los míos companyers de clase empecipiaban a bambiar-se d’as suyas maripis. Se sabeban totz los modelos, qué esportistas d’elite las feban servir y una ripa de caracteristicas tecnicas que las feban a saber qué millor que unas vambas normals. Concretament millor que las que calzaba yo, que gosaban d’estar las que pillaba mai en las rebaixas, y que polargabanos quasi dica que arrocegaba lo peu por tierra.

Prou que sí, toda la cachimalla se me feba la mofla por no poder permitir-me un buen calcero. En realidat yera por estar pobre. U mas pobre que no ells. Cuento que la pobreza siempre ye relativa. No diré que no m’afectase. Por muita personalidat que tiengas, y bien que en tiengo, quan no yes que un zagalet no quiers so que integrar-te. Fer parte d’a tuya chiqueta tribu. Ye un instinto primario. Si hesenos estau cromagnons, a fe que hese minchau lo zaguer.

En creixer vas ixuplidando ixo. Y muitas atras cosas que me feban. Lo d’o calcero lo remero tant bien por lo mío treballo. Estió por casualidat. Atros dirían que estió lo destín, pero no i creigo, en ixas falorias. Lo caso ye que acabé en una botiga de calcero. Vendendo zapatos, vambas, chanclas y qualsequier cosa que empachase que la fineta piel d’os nuestros peus descalzos contactase con la tierra que chafan.

Ahiere entró en la mía botiga una clica de zagalotz. ¡Se pareixeban tanto a la clica con que creixié! Teneban un vale que le heban regalau a un d’ells pa mercar-se maripis. La resta le acompanyaban, alparciando todas las novedatz, charrutiando sobre las que portaban ells y soniando con las que se mercarían quan fesen anyos. Totz levaban buen material. D’as caras, d’as que patrocinaba bell famoso. Totz fueras d’un. A ixe lo teneba visto. Todas las tardes pasaba d’a man de su mai y se quedaba en l’escaparate mirando-se fito-fito la nuestra exposición. En los suyos peus, una vambas de rebaixas.

Hue, en veyer-lo, he saliu y le he regalau un par d’as buenas. M’he inventau una promoción que la mai no s’ha creyiu guaire. Yera un modelo d’os que mas goyo les feba a los suyos companyers. Iste anyo, lo menos mientras le duren, no se farán la mofla d’ell. Dimpués, he estau pensando-ie. ¿Cómo sería yo si m’hesen regalau un par d’ixas vambas? No sé si he feito bien.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

miércoles, 28 de octubre de 2020

Flotar #Inktober 28

S’heba decidiu a sacar-se lo vertigo y l’heba de conseguir. Cal que vaigas a monico, le heba dito lo psicologo. Empecipia por bella cosa que te pueda fer goyo, que no tiengas guaire altaria y que te veigas capable de concarar. Un amigo levaba tiempo dando-le ferrete con que le acompanyase a un d’os bulders d’a ciudat. En zagueras yeran bien de moda. Le feba goyo las fotos que le amostraba, con toda ixa chent en posturas imposibles, agarrapizaus a piezas de coloretas con los musclos en tensión. Abaixo, una colchoneta amortiguaba qualsequier cayida. Alto, no se podeba puyar mas de tres u quatre metros, calculó.

La primer vegada que puyó le heban dito que se i quedase, alto de tot, bell rato. Alufrando arredol, veyendo tot lo bulder y parando cuenta de que no pasaba cosa. Lo fació. La parte racional d’o suyo tozuel confirmaba la tranquilidat. L’atra, manimenos, le meteba prisa pa que en baixase de camín. ¿Qué fas aquí alto? No fa falta que i sías. Baixa ya. ¿No veyes que te puetz estalapizar y esnucar-te u qualcosa pior? Prebaba d’amortar ixa voz y fer-le caso a l’atra. Dimpués d’una hora, bien escamallau, heba achiquiu los suyos miedos.

I tornó quantas vegadas, todas bien a monico. No s’arrisgaba mica. Si bell movimiento no lo veyeba cabolioso, reculaba y baixaba. Dica la primer cayida. A la fin, siempre acabas cayendo. Si no, no bi habría colchoneta. En lo poco tiempo que pasó recorrendo ixos metros, la capeza le carranyaba firme: ¿veyes? ya te l’heba dito yo. Agora, a prener la baixa. Y a saber quánto tardarás a recuperar-te. Guarda que no se te quede bella lesión pa cutio. Manimenos, a bell centrimetro de tierra, aturó de rapiconté. No arribó ni a tocar la colchoneta. ¡Yera flotando! Se devantó y, quan estió presto, baixó los suyos peus t’o suel. Prebó a fer-lo unatra vegadas y siempre pasaba lo mesmo. Antes de foter-se lo samugazo, aturaba y se quedaba levitando a bell palmo d’a colchoneta.

Con ixa confianza, en pocos meses empecipiaba a dominar lo suyo nuevo esporte favorito. Aprendió a dominar de tot la suya habilidat de flotación, fendo-la servir tamién pa plegar a presas que no alcanzaría d’atra manera. Mesmo empecipió a competir.

En lo bulder lo conoixeban totz. Ya no se tractaba de si remataba u no los recorrius si no en quanto tiempo los feba. Porque, por muito que los embolicasen, siempre los remataba. La tarde que la suya carrera acabó, heba retau a una d’as millors escaladoras. La sola persona a lo suyo nivel. Fació lo recorriu que heban presto lo día d’antes en un tiempo buenismo, pero ell contaba con l’avantache que encara dengún no heba descubierto. Se metió en la posición primera, una man en cada presa indicada. Dioron la salida. Fació lo primer movimiento en un petén. Pa lo segundo heba d’impulsar-se. Sabeba que le quedaba buen sobo por debant. Faría servir la flotación pa arribar en las presas d’alto. Pero bella cosa debió de funcionar malament. Se pasó de blinco, vido pasar las presas y continó puyando. Tot lo bulder quedaba abaixo entre que la chent en la colchoneta se lo miraba enarcada. Lo viache ent’o teito acabó quan un d’os ventiladors le trucó en o tozuel aventando-lo contra la paret. China-chana, como los globos d’helio quan se van desinflando, fue baixando inconscient ta tierra. Tardó quasi una hora dica que un d’os escaladors podió agafar-lo d’un peu. Teneba buen tastarrazo en lo tozuel. L’ambulancia ya levaba un rato aguardando y lo teneban tot presto. Quedó en un chiquet traumatismo que curó luego, afortunadament.

T’o bulder, no i ye tornau. L’atro día, un amigo común s’escunzó con ell en la carrera. Lo vido caricacho y niervudo. Talment por la vergüenya de que hesenos descubierto lo suyo secreto. Carriaba una gran y pesada mochila pa tener-lo bien pegau a tierra. Diz que le fa miedo flotar.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

martes, 27 de octubre de 2020

Mosica #Inktober 27

Conoixiemos a Chaime Borinas en un concierto de Zoo en 2019. La embotada, le’n metiemos nusatros. Ell nomás nos dició “Chaime” quan le preguntemos lo nombre. Yera bufino, con la uellada perdida. Pareixeba canso, pero no nomás por la cansera propia d’o festival que yera a pocas d’acabar. Yera atra mena de cansera. Creyebanos que le heba dau un mal por pasar-se con los porros u qualcosa asinas. Le saquemos lo pozal d’hordio que agafaba con una man quasi sin que’n parase cuenta, y le’n cambiemos por un refresco. “Te cal zucre, mocet”, le decibanos sin que en primeras nos fese guaire caso. Mormostiaba, terne que terne: “ya no puedo, ya no puedo”.

Olga consiguió que salise d’ixe estau semicatatonico. Nos dició lo suyo nombre, recuperó la suya biera, y empecipió a recontar-nos una historia que dengún no creyiemos. Heba empecipiau en 1997. Yera lo suyo primer festival. Los diners que s’heba ganau con los suyos primers chornals los heba gastau en ir-ie dimpués de quantos anyos deseyando-lo. Astí, en lo recinto de conciertos, en l’acampada y en cada barra, heba trobau la suya felicidat. Tot lo día sentindo a los suyos grupos favoritos, charrando con atros fans, zorriando dica que se feba de días… No quereba que acabase nunca. Y no acabó. La zaguer nueit de conciertos, nos recontó, yera fendo pogo en Reincidentes. Ixos pogos eternos que sabeban creyar a on que se pasaba sin saber guaire bien cómo d’una canción t’a siguient. Entre un blinco y atro, Chaime amaneixió, de bote y voleyo, en unatro concierto. Ixorrontau, cayió por tierra. Atro festivaler le aduyó de camín a salir-ne. Se’n fue t’a barra. Yera unatra ciudat y unatro festival. Heba pasau mas d’un mes. Talment por la zorrera, u porque no veyeba garra motivo pa penar por lo que acababa de pasar, Chaime no se fació mas preguntas y, pocas cancions dimpués, yera bailando con toda la resta d’o publico.

La zaguer nueit d’ixe nuevo festival, le tornó a pasar lo mesmo. D’un pogo viachó t’atro. D’un festival a lo siguient. Por toda la peninsula, por conciertos de toda mena. Conoixió las modas mosicals de decadas en bell mes. Vido cambiar la ropa de totz entre que ell seguiba con las mesmas quatre cosas con que heba empecipiau lo festival aquell de 1997. Conoixió chent a boticiegas y sintió parlar de drogas que nian existiban quan yera chiquet.

“Pero ya no puedo”, nos repetiba caricacho. Ixa nueit yera la zaguer d’o festival. S’heba proposau fer servir la suya habilidat de viachar en lo tiempo vía pogo quan Zoo fese sonar “Esbarzers”. Encara quedaba bell grupo mas por tocar, pero Chaime s’estimaba mas rematar-lo asinas. A l’atro costau d’o pogo temporal le aguardaría dos u tres nueitz de mas mosica y borina. Pero quan prebó a fer-lo, se trobó con que no podeba. Seguiba astí. Lo cantaire no sabeba “porqué acababa siempre en la tuya carrera quan saliba a buscar l’alegría” y ell no sabeba porqué no podeba blincar de festival.

“No quiero tornar t’a mía vida. No quiero lo mío treballo de mierda, ni la casa a on que no fan que fer-me la tana. Aquí soi feliz, de concierto en concierto, de borina en borina, sin preocupar-me de res”, ploramiquiaba entre trago y trago de biera.

Nusatros, ye claro, no le creyiemos. Quan lo deixemos, deseyando-le suerte, nos ridiemos a-saber-lo. ¿Qué s’habrá ficau? nos preguntabanos. A l’atro anyo no bi habió festivals por lo d’a pasa. Los canceloron totz. La nuestra colla, que i yeranos bien aficionaus, nos encarranyemos prou. Tot un anyo sin conciertos. Bi’n heba por streaming. Y dimpués d’acusticos, quan empecipioron a poder fer-se. Pero no yera lo mesmo. Querebanos bailar, blincar, sudar, agafar-nos los uns a los atros, sentir la mosica como tantas vegadas la hebanos sentida.

Lo d’a pasa remató, afortunadament, y totz nusatros hebanos sobreviviu. Lo día que salioron las entradas pa lo primer festival ibanos varrenaus. No nos creyebanos que a la fin podesenos tornar a sentir tot aquello. Yeranos bien niervudos. Bell mes dimpués calabanos la tienda de campanya y brindabanos con latas de biera de marca blanca por los conciertos que ibanos a veyer. Bella hora dimpués ubriban puertas. La primer banda empecipiaba a sonar. Olga en paró cuenta. “Miratz-tos, ¿no ye ixe Chaime Borinas?”. En primer ringlera, con un pozal de tinticola, escacilando los temas que sonaban y vestindo la suya ropa de finals d’os novanta. Sí que yera ell. Nos miremos entre nusatros, contentos de tornar a veyer-lo. Barruntabanos que no sería lo zaguer festival a on que nos trobaríanos.

Talment ise drogau y tot fuese una faloria producto de bella sustancia. U talment, a la fin, ixa nueit, dimpués d’o concierto de Zoo, Chaime heba prebau suerte en atro pogo. Talment le heba costau mas porque heba de viachar mas luent en lo tiempo. En tot caso, lo heba conseguiu y tornaba a estar feliz.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

Especial Premios d'a mosica aragonesa. Tierra de barrenaus 7x03

S'embolicó prou la cosa de fer una gala en lo preto d'a pasa, pero a la fin se podió fer. La chent d'Aragón musical, que teneba previsto entregar los Premios d'a Mosica Aragonesa lo 14 de marzo habió de suspender-los, en primeras sin tener ni ideya dica quan. La primer edición que s'iba a celebrar en Uesca, habió de deixar-se pa mas entabant y, a la fin, iste pasau 5 d'octubre, las premiadas pasoron por lo scenario d'o Palacio de Congresos pa replegar los suyos galardons.

Como ya ye tradición, Tierra de barrenaus ha seguiu de bien cerca tot lo que pertoca a istos premios. Dende lo programa especial a on que se presentoron las nominacions a cada categoría, quan encara nos febanos la mofla d'o virus, dica la gala retransmitida en directo por Aragón Cultura. L'equipo que nos hemos chuntau somos las de siempre: Tamara, Rubén, Dabi y yo. En iste anyo, entre los problemas por l'aforo y las obligacions d'os integrants d'o equipo, dengún no podiemos asistir a la gala, asinas que habiemos d'aconhortar-nos con veyer-la en la tele.

La gala estió la mas curta dende fa tiempo a-saber-lo, baixando d'as dos horas de duración. Pero como en TdBradio tenemos ferrete pa rato, nos hemos fotiu un programa que blinca las dos horas y a on que charramos de tot lo que i paso. Siempre, prou que sí, dando la nuestra envista sobre tot. Subchectiva, personal y a sobén desinformada. Pero si quiers leyer u ascuitar debatz saputaces, habrás de buscar en belatro cabo.

Por cada día que i hai noticias arredol d'istos premios se charra un poquet d'a mosica aragonesa y de buena parte d'as suyas protagonistas que, por un regular, son ignoradas en la suya propia tierra. Dende lo programa torno a desfender la gran calidat y variedat mosical que tenemos en lo país y lo gran papel que fa pa la suya difusión iniciativas como ista. Como dicen los Fongo Royo, ganadors d'o Premio a la millor canción en aragonés por Luengas religadas: Nunca no amas lo que no conoixes. Asinas que conoixcamos la mosica que se fa en Aragón pa poder amar-la.

Y norabuena a las premiadas y nominadas, prou que sí!

Programa #86


lunes, 26 de octubre de 2020

Amagar #Inktober 26

Columbró un movimiento entre dos matas que le percutió. Talment ya lo tenese. Abel movió bell centimetro lo telescopio. Fació chirar una d’as manetas. Enfocó y la vido: unatra cocullada. En atra circumstancia talment s’hese estau un rato disfrutando d’ixe muixonet, pero no pas ixe día. Le quedaba tres horas pa ganar lo concurso ornitolochico y la sola manera de fer-lo yera conseguir una foto d'un rocín. Ixe chicorrón y fuyitivo ser que tanto se le amagaba.

Nomás n'heba visto un, en toda la suya vida. Astí mesmo, en lo Planerón de Belchit, a on que heba conseguiu instalar lo hide dende a on que pretendeba ganar lo concurso. Isidro, lo solo rival que le quedaba dimpués de meses de competición, heba conseguiu fotos rebonicas de pintaparetz u perdices blancas muito antes que no ell. Pareixeba que fese un pauto con los bichetz pa que posasen como si fuesen famosas en la placha en acercar-se lo verano. Abel, manimenos, heba visto la craba roya pa conseguir-las. Y la calidat no yera ni la quarta parte. Cumpliba con lo listau, prou que sí, pero sabeba que, de no fer-le la foto a lo rocín ixa tarde, la suya redota sería inapelable.

Chiró ent'a zurda lo telescopio. Unatra au amaneixeba. Yera una correndera. Por un momento le pareixió que se le feba la mofla. Feba tiempo que le pareixeba que muitos d'os paixariquetz que alufraba se'n rediban, d'ell. Quan deixó lo suyo treballo en la oficina y decidió de fer d'os muixons la suya forma de vida, nunca no s'hese pensau que acabaría sentindo ixo. Los primers meses, talment mesmo bell anyo, conservaba l'admiración que sentiba por cadaún d'ixos animals que tanto goyo le feban. Seguiba dsifrutando mesmo d'as palomas que tanto abundaban en la ciudat suya. Bella vegada, dimpués d'estar-se tot lo día fendo cursas con grupos de crios que igual les teneba vueitre que gallina, se'n baixaba t'o riu y se quedaba alufrando paixaros dica que se le feba de nueit.

Ya feba firme tiempo dende ixo. Agora nomás quereba veyer lo rocín, tirar-le la foto y ixopar enta casa a veyer-se un capitol de bella serie a on que no'n salise garra, de muixons. Si lo conseguiba, tendría perras pa tirar quasi un anyo. Ganar-se la vida a pur d'aus yera mas embolicau que no s'hese pensau. Y ixo que no yera un esminchau. Sabeba que lo tendría dificil. Pero no pas tanto. No entendeba que a la resta de chent no le podesen intresar los paixaros. Yeran un prodichio d'a naturaleza, con una enarcadera variedat de formas y colors, de cantos y vuelos, que los feban lo mas repoliu que podese alufrar un human. Abel sabeba trasmitir ixa pasión, u ixo le deciban siempre quan explicaba las caracteristicas d'ixos animaletz. Talment ixa pasión heba de venir ya adintro d'a persona que sentiba las suyas estrolicaderas pa que de verdat fese fruito.

Se miró lo mobil. Garra mensache d'Isidro en lo grupo d'o concurso. Seguiba a tiempo de ganar. Luent, a quantos cientos de metros, bella cosa se moveba. Movió lo telescopio. Miró. Astí yera. Un chiquet y pardisco muixonet que se le heba estau eslampando tot lo día. Ya localizau, prenió la camara. Se le veyeba de pistón. Tiró quantas fotos. Tasament se moveba. Por una vegada le yeran metendo las cosas facils. Se miró lo resultau en lo visor. La fotos yeran perfectas. Podeba ganar. Tornó a mirar-se por lo telescopio. Lo tozuel d'o rocín chiró enta ell. Ubrió la boca y quasi podió sentir lo canto que feba, como si lo telescopio amplificase lo soniu antimás d'a imachen. Remeró ixa primer vegada que heba visto un rocín. Tamién astí, en lo Planerón. ¿Qui sabe? Podría estar mesmo que fuesen parients. T'a part d'alavez levaba tant poco tiempo en la ornitolochía, y le quedaba tantos paixaros por conoixer... S'estió un rato mas seguindo lo rocín, disfrutando d'os suyos movimientos, lo suyo caminar por la estepa belchitana. Sintió, por un momento, la sensación de maravilla que creyeba heba cacegau pa cutio.

Dispareixió, dimpués de quantos minutos, por dezaga d'un arbusto. Abel tornó t'a realidat. Quitó la tarcheta de memoria d'a camara y la ficó en lo telefono. Ubrió lo grupo pa ninviar-la y, antes de poder sisquia meter lo mensache, vido unatra foto. A lo suyo peu, Chersophilus duponti. Lo siguient mensache yera d'Isidro. ¡Conseguiu! Y contino, caretas de felicidat.

Por uns minutos, por lo tiempo que heba pasau alufrando lo rocín, Abel heba perdiu lo concurso. Talment, pensó, he ganau atra cosa.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

domingo, 25 de octubre de 2020

Companyer #Inktober 25

- ¡Companyeras y companyers! - Chulián siempre empecipiaba los discursos con ixas parolas - ¡No podrán aturar-nos ni un día mas!...

Lo que veniba a l’arreu yera un largo clamamiento a toda la militancia d’o partiu pa que no reblase, pa que seguisen por cada día fendo toda la fayena que les levaría a ganar las eleccions y poder cambiar lo país como pensaban fer-lo. En cada paragrafo s’heba d’aturar pa que lo publico podese aplaudir. U repetir la cosigna con que gosaba de zarrar-los. Los mas veteranos, cansos de tantos anyos de luita, saliban d’os suyos mitins con recuperada rasmia pa tirar entabant quantos anyos mas. Los mas chovens veyeban a tocar la revolución que sus pais no podioron u gosoron fer. Yera un momento catarquico, una recarga a las quasi acotoladas pilas d’una organización que heba conoixiu tiempos millors. Chulián yera bien bueno en ixo de l’agit-prop, que le deciban los teoricos. Tot lo comité executivo lo sabeba y contaban con las suyas estrucias pa conseguir fer reviscolar lo prochecto politico suyo.

Lo mitin d’aquell día heba empecipiau como siempre. ¡Companyeras y companyers!. Con lo tono y la rasmia exacta. Con lo cenyo d’a cara suya bien calculau y medindo lo luengache corporal con que caleba acompanyar cada parola. Las eleccions s’acercaban y las enqüestas les situaban puyando. Chulián yera un fenomeno mediatico. Lo comité ya podeba quasi contar los cargos de poder que ocuparían.

- No podremos aplicar lo nuestro programa politico. Ye imposible - chiló Chulián

Tot l’audiotorio se quedó mudo. Lo comité, que veyeban dende la primer ringlera de sillas a lo suyo portavoz, fació uellos. Asperaban que en la siguient frase venise un chiro que cambiase lo significau d’o que acababa de decir. Lo propio Chulián, enarcau y sin saber porque heba dito ixo, prebó d’improvisar bella cosa. La suya boca, sin obedeixer-le mica, siguió, manimenos:

- Ye de tot inviable fer isto a curto plazo. Encara que ganasenos, y ixo ye bien dificil no tendríanos mayoría absoluta. Los mercaus, d’atra man no nos deixarían. Y si conseguisenos fer lei beluna d’istas propuestas, posiblement las asociacions de chueces nos las vulcarían. Ya sabetz que la mayoría son propiedat de bella interpresa u bell lobby y nusatros no en controlamos que uno, y poco.

Los periodistas, que dica alavez yeran quasi sondormius, se devantaban pa recullir con mayor precisión las estranias parolas d’aquell politico. Entre lo publico se sentiba una mormor que creixeba con cada frase de Chulián.

- De toda manera, contra mas votos tiengamos, mas cosas podremos fer. Colocar a belun d’os nuestros en puestos buenos, ixo seguro. N’i hai de bien carnuces que los deixaremos con bell cargo a on que pasen lo rato y no faigan guaire zancocho. Pa los de responsabilidat sí que tenemos a belún bueno. A mirar si i hai suerte, l’accepta y no nos lo malmeten en los pactos. Y no tien garra cosa amagada en lo suyo pasau y nos lo vulca la prensa. Y ¿quí sabe? Igual les colamos bella lei meyo buena.

Entre lo comité, bells quantos empecipioron, con poco seguimiento, a chilar consignas. La militancia yera chelada. No se creyeban lo que sentiban. Chulián prebaba de convencer a lo suyo cuerpo de que fese lo que teneba pensau de fer y no lo que yera fendo, en contra d’a suya voluntat.

- Asinas que dende aquí tos demando lo voto. Primero de tot, porque cobro por fer-lo. Pero tamién porque, a lo menos, la vuestra vida no será pior que si gubernasen los atros. Y agora, me’n voi t’o bar. ¡Muitas gracias!

Se’n baixó de l’atril y, entre chiflius de desaprebación, se’n fue t’o bar. Ixa estió la zaguer vegada que se vido a Chulián en publico. Lo partiu no ganó las eleccions.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

sábado, 24 de octubre de 2020

Esfonsar #Inktober 24

Jessie arribó a la scena d’o crimen en lo suyo auto. La ciudat se veyeba como una ripa de cucos de luz en l’horizont. Debant d’ella, tot lo tramenar de companyers d’a policía replegando rastros, atendendo a la prensa y fendo fuera a los alparcers que s’heban acercau dende un lugarón. Por tierra, quatro calavres chaceban, entre basas de sangre, arredol d’un gran clot. Lo chefe d’a scientifica le aguardaba chunto a un d’ells.

- James - saludó

- Jessie - respondió - Siento haber-te dispertau, pero me temo que imos a tener una larga nueit por debant. Tenemos quatre calavres, ya lo puetz veyer. Totz muertos por ferida de bala. Pareixe que se disparoron entre ells. Por las galochas hemos deduciu que venioron chuntos. Debioron tricolotiar-se en bell momento y dengún no sobrevivió.

Jessie empecipió a caminar arredol d’o clot, examinando los cuerpos.

- Antes de quitar las pistolas, veigo que estioron fendo servir istas dos palas. Lo clot ye fundo. Debioron d’estar-se firme rato esfonsando. ¿Quereban ficar-ie bella cosa? ¿Talment bell calavre?

- Si yera asinas no lo hemos trobau. L’auto a on que vinioron ye ixe Chevrolet. Lo maletero ye vuedo de tot. No bi ha rastro de sangre u cuerpos, antiparte d’os suyos propios, ye claro.

- Por cómo han quedau ixemenaus, yo diría que lo primer en disparar estió iste - fue prenendo las armas - Aquí no queda que una bala. Istos atros deixoron vuedos los cargadors. Y iste… Mira-te.

James s’acochó pa veyer mas de cerca lo que le indicaba Jessie.

- Recibió nomás un disparo. Ye lo mas aluenyau. Toda la suya ropa ye plena de tierra. Ye cabolioso que yera un d’os que mas esfonsó. Talment l’unico, por cómo ye la ropa d’a resta. Tardó rato a morir. ¿Ya puedo mover-lo?

- Sí, los achents han feito fotos y han replegau las muestras que caleba. Puetz fer lo que quieras.

Lo fació chirar, metendo-lo de memoria. La man que teneba debaixo d’o cuerpo agafaba un papelot. Jessie habió de fer firme fuerza pa separar-le los didos sin crebar-lo.

- Ilumina-me, por favor - demandó a James entre que desenrebullaba lo papelot - Ye un mapa. Isto d’aquí ye l’hotel que bi ha en l’autovía. Astí ye l’arbol y lo cartel publicitario cuento que ye ixe que bi ha a lo sur - explicó Jessie sinyalando las referencias.

- Ye cierto. ¿Pero qué buscaban?

- Ixo no lo mete - se quedó un momento callada, pensando. Chiró lo papel - Aguarda, aquí i hai unas cuentas feitas a man.

James no dició ni pon. Conoixeba perfectament la cara que feba Jessie quan yera a pocas de solucionar un caso. Sabeba que lo millor que podeba fer yera deixar-le pensar tranquila y aguardar a que fese lo suyo treballo.

- ¡Qué inutils! - exclamó a la fin - Yera una cuenta simpla. Una regla de tres. Los criminals tienen por cada día menos cultura.

- ¿Qué dices? ¿Que ye lo que ha pasau?

- Aquí, en lo mapa, las unidatz son en lo sistema metrico internacional, pero istos carnuces lo aprecisarían en lo nuestro. Asinas que facioron la conversión de metros a yardas. Pero para cuenta aquí y aquí. Han multiplicau a on que caleba dividir. Cuento que prencipioron a fer lo clot y, dimpués de firme fayena, en veyer que no trobaban cosa, empecipió la zaragata. Fetz bien ista cuenta, esfonsatz un poquet, y trobaretz lo que sía que fuesen buscando.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

viernes, 23 de octubre de 2020

RIP #Inktober 23

Los chovens d'o lugar nunca no ixuplidarán ixa nueit de fiestas, ni la orquesta que la protagonizó. Yera una buena banda. D'as que cuestan firmes diners mesmo pa fiestas de setiembre, quan la falta de contractacions fa baixar los pres. Heban pasau por totz los pasos que cal: los pasodobles pa la chent gran, los clasicos pa los de quaranta y cinquanta y las zaguers tendencias pa los que la borina yera encara una novedat en las suyas vidas. Heban feito lo bingo, y lo baile d'os faroletz. S'heban cambiau de ropa cada pocos temas y heban adedicau dende lo scenario cancions a todas y cadaúna d'as penyas. A la Despiste, los Engardaixos, Los que faltaban, la Ni puta idea, Los Casaus, los Marinos, la FBI... no se'n heban deixau garra. Dimpués de quantas horas, quan lo publico feba rato que heba empecipiau a reducir-se, empecipioron con lo que tot lo mundo clamaba "las heavies". En ixe calaixo i culliba quasi tot que no gosase de sonar en las radioformulas, fuese u no heavy. A pur de sentir-las en las verbenas, mesmo los que mas refusaban ixas cancions, se las sabeban de corazón.

Si dica alavez heban estau existosos, astí lo petoron de tot. La triga de cancions yera tant perfecta como la suya execución. La mozardalla no deixaba de fer pogos. Los cambrers quasi ni adubiban a emplir los pozals de biera que se les vulcaban poco dimpués en bell blinco. Asinas que quan se retiroron la primer vegada, los coros pa que fesen bises no yeran como en atras ocasions una mormor. Se podeba sentir quasi dende la casa d'a villa a ixos zagals demandando-ne unatra mas. Dimpués de fer-ne tres, de bises, con la mesma calidat, dengún no asperaba que tornasen t'o scenario, asinas que escomenzó la grometa de cutio.

- ¡Una d'os RIP, u no nos n'imos!

En tasament una decena de repeticions d'o lema, la orquesta yera de nuevas penchando-se guitarra y baixo y posando-se sobre la escamilleta d'a batería. Debant d'os uellos de caparra d'o publico que resistiba abaixo, sonoron los primers acordes d'una d'os RIP. En acabar-la, a un d'os chovens se le ocurrió seguir con las exichencias. A escape, totz se le unioron.

- ¡Una de Kortatu, u no nos n'imos!

"Mierda de ciudad" yera ya sonando quan se sintió un "¡pero ixa no!". A l'inte y quasi sin que parase cuenta lo publico, sonaba Zu atrapatu arte. Encara se podeba sentir la guitarra, quan la siguient demanda prenió forma en lo coro de capins que dende las cletas que les separaban d'o scenario chilaban que no se'n irían sin que tocasen tal u qual tema. Alto, los mosicaires quasi ni alentaban. A l'arreu d'una, y nomás con lo tiempo chusto pa sentir qual yera lo siguient concieto d'os d'o lugar, sonaba la siguient. Dr. Calypso, Obrint Pas, Iron Maiden, Ixo Rai, Discipulos de Otilia, Manolo Kabezabolo, Kojón Prieto, Skabeche... mesmo los Prau sonoron ixa nueit.

Lo sol heba saliu y la "capinalla" seguiba terne que terne, quasi sin fuerzas ni voz, demandando cancions. S'heba convertiu en una competición y, por cada momento, las demandas se tornaban mas raras: Björk, Nine Inch Nails, Fear Factory, Bauhaus... Totz asperaban trobar qualcosa que no tenese la orquesta en lo repertorio y a tot respondeban los mosicaires con interpretacions dignas d'os mesmos grupos que remedaban. A los chovens se les unioron los mesmo-mas-chovens, que ya heban dormiu la zorrera. Y bell yayo que, por estar de borina, le teneba igual Jose Luis Perales que Cypress Hill.

Se perdioron la chenta popular. Con bell entropan que les feban en la carpa, mal minchau entre blinco y blinco, resistioron dica la tarde. Ye claro que ya los mosicos feban mala cara, pero con tot y con ixo, las cancions sonaban millor que a la mayoría d'as orquestas que por lo lugar y redolada heban conoixiu. Nomás la plegada d'o trailer d'a siguient orquesta les fació aturar. "Sinyors, ya son aquí la banda d'ista nueit, y aprecisan montar lo suyo scenario, prebar soniu... ya saben", dició l'encargau d'a comisión de fiestas a lo frontman d'o grupo. Abaixo, sospiros d'alivio y mas d'un chitando-se por tierra d'a pura cansera que levaba.

A l'atro día, la mayoría d'os zagals nian pasoron por lo pabellón. La orquesta dispareixió d'os catalogos. Dengún d'o lugar no consiguió tornar a contactar con ells y ixo que se i facioron de firme. Imposible de trobar. Y d'ixuplidar.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

jueves, 22 de octubre de 2020

Cociner #Inktober 22

Dende que le anuncioron la suya participación en lo concurso de cocina, dormiba malament. Yera bien niervudo. Teneba una oportunidat de convertir-se, a la fin, en cociner profesional. De que tot lo treballo d’os suyos zaguers anyos se reconoixese. Cosa le faría mas feliz que poder ubrir lo suyo propio restaurant, servir las recetas que tanto tiempo heba estau aprestando, veyer como la chent disfrutaba cada mueso y leyer dimpués en las criticas d’os portals profesionals que los suyos platos yeran un goyo pa los sentius u cosas pareixidas. Todas las nueitz se chitaba pensando en qué faría si le obligaban a fer servir tal u qual ingredient. U si la preba semanal consistiba en que fesen servir bella tecnica que ell no dominaba. “Sisquiera cal que gane”, se deciba a sí mesmo, “con estar-me-ie qualques programas sería prou pa que se me conoixese y valurase en lo mundet culinario”.

La vispra d’a grabación no deixaba de mover-se adintro d’o leito. Chirando ta cucha y dreita, mirando de trobar la postura que le fese arribar lo suenio. Tasament dormió tres horas en toda la nueit, en tres turnos. En lo zaguer d’ells, una simpla clucadeta un poquet mas funda que las dos anteriors, tenió la revelación. Sant Pasqual Bailón le amostraba lo camín. Le avisaba d’a naturaleza d’a preba que tendría a l’atro día y, lo que ye millor, le explicaba, punto por agulla, qué heba de fer pa pasar de fase y esdevenir, de vez, trending topic en los retz socials.

- Serás lo tema de conversa en totz los treballos. Lo tuyo plato será lo mas comentau que haiga teniu garra programa de televisión - le dició.

- Gracias, Sant Pasqual

Dispertó ya canso, producto d’a falta de suenio. Pero con l’asperanza de que lo consello d’o suyo santo favorito, patrón d’os cociners, le podese fer honra. A escape y bien puntual, se presentó en l’estudio de televisión. Astí yeran los presentadors y belun d’os suyos companyers y adversarios. Totz visiblement niervudos. La rechidora les dio quantas indicacions y les tranquilizó bella mica. Empecipioron a grabar.

La preba finitiva plegó. Un d’os presentadors encomenzó a explicar-la. No se lo podeba creyer. Sant Pasqual no mentiba. Sabeba exactament lo que heba de fer y cómo ganar. “Gracias, Sant Pasqual, gracias” repetiba terne que terne en lo suyo tozuel entre que iba ateclando lo plato. No yera una receta embolicada, ni de mal fer. Yera chenial mesmo en la suya simplicidat. Argüelloso, con la sensación de estar capable de ganar lo Nobel de cocina, si existise, metió la zaguer brina de zafrán. Lo plato yera completo. Lo programa yera suyo.

Toda la resta siguió limpio cocinar entre que ell se los miraba tranquilo. De cabo ta quan revisaba que lo zafrán no s’hese moviu, que tot s’estase a on que caleba.

¡Tiempo! se sintió en lo plató, y totz habioron de deixar los traster de cocina. Los chueces y presentadors yeran furos. Bien furos. No tenioron piedat con garra d’os seis platos que desfendioron los suyos companyers antes que no ell. Le plegó lo redolín.

- Iste ye lo mío plato - empecipió a explicar - He quiesto fer…

Con la seguridat que le daba la protección de Sant Pasqual Bailón charró bell minuto, lo que le deixoron, sobre la suya propuesta. A metat d’una frase, un d’os presentadors le talló.

Contino vinió toda mena de faltadas. No nomás les pareixeba que lo plato no fuese propio d’o nivel d’o programa. Ni siquiá d’un aficionau. Mesmo un nino lo faría millor barrachando ingredients a la guingorria, le deciban. Nian lo tastoron. Qüestionoron, en uns segundos que se le facioron meses, todas las suyas estrucias, la formación que teneba y mesmo la suya honestidat. Plorando, malas que deixoron d’enfocar-le, se’n fue t’o camerino d’os concursants a amagar-se.

Sant Pasqual sí que teneba razón en una cosa: a l’atro día yera trending topic. En totz los programas de televisión y radio, en los grupos de whatsapp, en las rufiertas debant d’a maquina de café de cada interpresa, se charraba d’o desastre que heba estau lo suyo plato. Se’n esmelicaban. Se’n feban la mofla. En circuló memes a trompicuesco.

No tendría restaurant. Probablement ya no tendría futuro ni como chulo en una cocina. Y, prou que nunca no tornaría a tener fe en Sant Pasqual Bailón.

Si quiers saber como empecipió ista historia, y la envista de Sant Pasqual, leye lo relato d'ahiere.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

miércoles, 21 de octubre de 2020

Dormir #Inktober 21

Sant Pasqual Bailón levaba tiempo dormindo malament. Ixe día, dimpués de firme rato rechirando-se en lo leito, decidió de devantar-se antes y empecipiar a treballar. Entre que s’enchegaba l’ordinador, se sirvió un suco y unas madalenas. Dimpués se lavó los dients y la cara. En l’espiello trobó la imachen d’un santo farto, canso de quatrocientos anyos de rutina. “Iste no yera lo plan” se repetiba cada vegada que pensaba en la suya vida terrenal. Lo paradiso no yera como deciba la Biblia, ni los mosens de quan viviba en la suya dimensión carnal.

Ubrió lo correu electronico. “A mirar qué mierdas me trobo hue”. Totz los maitins iguals. Fendo burocracia y respondendo plegarias. Lo mundo le heba feito goyo. Tanto que, mesmo una vegada muerto, fació una zaguer uellada pa admirar la magna obra divina. Lo suyo zaguer miraglo, dicioron. En aquellas envueltas bi heba tantisma devoción que mesmo teneba quatre anchelotz pa aduyar-le con la papelamenta. Agora, no le rezaban que quatre chuntamanetas. Totz demandando y demandando y tornando a demandar. ¿Que no sabeban fer las cosas? Dengún no agradeixeba. Nomás demandaban.

Los mensaches nuevos amaneixioron en la parte alta d’a serbilla d’entrada. Promocions, l’informe de coordinación, facturas que faltaban en lo balanz trimestral… lo cutiano. Entre los correus, en trobó unatro d’o concursant d’o programa de televisión a qui heba baltizau como Chef Ababol. Un d’ixos que encara le rezaba como patrón d’os cociners. Totz los días, dende que le heban comunicau que participaría en lo concurso de cocina mas popular d’as ondas heba estau limpio rezar. “Si hese adedicau tot ixe tiempo a estudiar hostelería, ya faría millors platos”, ronyó Sant Pasqual. Ubrió lo correu. Mas demandas. Que me aduyes en lo concurso, que me des ideyas, que no se me pase lo guiso, como siempre.

¡Pero como no se te va a pasar, ababol! ¡Que yes un zaborrer y un pocas trazas!, chilaba Sant Pasqual encarranyau a la pantalla de l’ordinador.

Clamó una vegada mas a lo psicologo d’interpresa.

- ¿Podríanos concertar una cita? Tiengo unatra crisi.

- Pues lo siento, pero agora voi que no adubo. No yes lo solo santo con crisi. No veigas como voi en zagueras. Le he demandau aduya a Chesús, pero diz que tampoco no adube. Te puedo dar d’aquí a un mes.

- Bai, deixa-lo. Ya m’apanyaré.

En lo suyo escritorio, una foto d’Alconchel le amostraba como yera lo lugar agora. Tot lo que heba cambiau dende la suya nineza. Trobaba tanto a faltar lo mundo. Lo paradiso no valeba mica la pena. Quasi s’hese estimau mas d’ir ta mundiludiaple. Astí la seguridat yera de culicaiga y totz los condenaus se’n eslampaban de cabo ta quan t’o mundo d’os humans. Feban las suyas drezas, se’n iban de borina… Mesmo bailaban. ¡Con lo goyo que le feba de bailar! Y antiparte d’ixas cursas, ¿realment podría estar guaire pior la vida astí?

Farto. Canso. Sin ganas de seguir atentendo sanseladas y fendo informes, Sant Pasqual Bailón prenió una decisión. ¿Pa qué iba a fer-se-ie si no valeba pa cosa? A lo menos, se divertiría. No teneba cosa a perder. Si no le deciban cosa, se lo pasaría bien. Si decidiban castigar-le, la condena eterna ya no le pareixeba tant mala. En Alconchel, en Orito y en totz los puestos a on que heba viviu se remeroron por muitos anyos las suyas gromas. Ixe día tornaría a prener lo costumbre de fer-ne.

Un soniu le avisó d’a plegada d’un nuevo mensache. Unatro de Chef Ababol. A l’atro día empecipiaba lo concurso y le heba feito una zaguer oración antes de marchar t’o leito.

Por primer vegada en anyos, Sant Pasqual Bailón fació una riseta. Metió en lo suyo antigo chiradiscos un vinilo de cumbias y empecipió a preixinar.

Si quiers saber cómo remata la historia, no te pierdas lo relato de manyana

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

martes, 20 de octubre de 2020

Coral #Inktober 20

Yera la figureta mas antiga de l’aquario de Luis Miguel. Un buzo con una escafandra d’ixas antigas, que te feban recordar 20.000 leguas de viache submarino. Por lo suyo redol heban viviu decenas de peixes. Arribaban, feban la suya vida de peix entre ixos quatre beires y, bell tiempo dimpués, escrabutaban y se quedaban flotando de memoria. Cerca d’ell, lo complemento mas antigo: un cofre d’o tresoro, pleno de monedas. Quan lo mercó teneba un mecanismo que feba que s’ubrise periodicament y en salise bombolletas. Con los anyos, s’esmarchinó, se quedó ubierto pa cutio, amostrando lo suyo secreto a totz, y nunca no tornó a fer bombollas. A Luis Miguel le debió de tener igual porque lo deixó astí.

Companyers d’o buzo, n’heban pasau quantos por l’aquario. Unatro buzo, mas moderno, con aletas de buceo en cuentas d’os plomos que portiaba ell en los clavillars. Tamién un pirata, con chapeu, sable, garra de palo y esterza en lo uello. Como cal. Lo que mas tiempo duró estió un pulpo, bien gracioso, que secutiba los suyos tentaculos. Pero de totz ells nomás lo buzo seguiba astí.

Una vegada a l’anyo se cambiaba la decoración de tot l’aquario. A l’atro día gosaba de venir bell peix nuevo. Lo buzo l’aguardaba siempre fendo-se alufras. Los peixes no yeran buenos conversadors precisament. Las figuretas que dica alavez heban pasau por ixas auguas, tampoco teneban guaire intresant a decir. A la fin Luis Miguel ubrió la parte superior y empecipió lo suyo ritual anyal. Lo primer complemento estió una gran ostra, que ubriba la boca amostrando una perla. A l’arreu vinió bella mena de barrera de coral, prou mal feita, probablement mercada en bell bazar baratet. Lo buzo no le daba guaire tiempo. Regular que a l’atro anyo lo cambiaría, pensó. Las figuretas siempre las deixaba pa la fin. La man de Luis Miguel amaneixió por alto, amagando-la entre los suyos didos. La deixó por tierra, a l’atro costau d’o coral, s’aseguró de que no se podese mover, y zarró l’aquario.

Lo buzo fació uellos. A l’atro costau d’o coral yera la sirena mas repolida que nunca no hese visto. Que nunca no hese puesto esmachinar, sisquiá. Estió amor a primer vista, y ixo que nunca no i heba creyiu. Se presentó y sintió la suya voz, liberadora y embaciladora. Le pariexeba que totz dos podrían fuyir ta bell mar de verdat y convivir con peixes libres, muito menos maniaticos que los d’aquario. Estioron tot lo día charrutiando y, con cada parola, lo buzo se deixaba levar mas y mas por las artes de Cupido. Yera enamorisquiau de tot. Tanto que empecipió a mover-se ent’a sirena. Quedeba poder tocar-la, besar-la, decir-le a escuchetes que la amaba y dimpués chilar-lo por tot l’aquario. Puyar totz dos en un d’os peixes naranchas mas grans que i viviban, salir-se-ne d’ixa garchola, y vivir chuntos dica que los plasticos con que yeran feitos se degradasen, pa lo que faltaba anyos arrienda.

A l’amaneixer de l’atro día ya heba conseguiu plegar en la artificial barrera de coral que bi heba entre totz dos. La metat d’o camín yera feito. A ixe ritmo, de nueitz ya serían chuntos y podrían empecipiar la suya fuyida.

L’aquario se tornó a ubrir. Luis Miguel trayeba peix nuevo. Un d’ixos que se suposa que se minchan la tasca que s’apega a los cristals. Lo chitó en l’augua. Siempre se posaban bien niervudos, en no saber qué en sería, d’ells. Asinas que la resta de peixes, la primer cosa que feban, yera tranquilizar-le y explicar-le cómo sería la nueva vida suya. Lo buzo asperaba a que zarrase pa seguir lo suyo camín, pero seguiba ubierto. La man de Luis Miguel baixó, s’enfiló enta ell, y lo agafó. Lo buzo chilaba y ploraba entre que viyeba la sirena aluenyando-se d’ell, astí baixo pegaba a lo fundo de l’aquario. Salió de l’augua por primer vegada en a-saber-los anyos. Agora lo cofre yera la decoración mas antiga y ell no sería que una remeranza. Vido por zaguer vegada a la sirena, a l’atro costau d’o beire, con los uellos tristes de qui sabe que no tornará a veyer a un amigo.

Luis Miguel l’ixugó con un papel de cocina dica que no quedó mica humedat y lo ficó en una caixa de plastico. Astí yeran l’atro buzo, lo pirata, lo pulpo y tantos atros monyacos que heban pasau por la suya vida. Y dillá d’a caixa, en l’aquario t’a on que nunca no tornaría, la sirena que amaba.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

lunes, 19 de octubre de 2020

Mariau #Inktober 19

Quan me fació la entrevista, ya paré cuenta de que lo mío chefe yera la incompetencia personificada. Me preguntó mas sobre las mías aficions que por los treballos que heba teniu antes. Consiguié lo puesto a pesar de que bi heba quantos atros candidatos muito mas adequaus que no yo. ¿Por qué? Encara me foi cruces. Cuento que veyería bella cosa en yo que le cuacaría. U talment bell follet le’n dició, que me sé yo.

Los primers meses estié tranquilo y calladet, adaptando-me a las dinamicas d’a interpresa. Aprendendo cómo se feban las cosas, fendo-me a las rutinas laborals y conoixendo a los mios companyers.

Los viernes yeran lo solo día que veyebanos a lo chefe. Ya lo chueves de tardes empecipiabanos a temer ixe momento. No porque fuese un ogro ni cosa pareixida. Yera un buenaz. Lo problema yera la suya extraordinaria capacidat de convertir tot lo facil en dificil, lo simple en embolicau, treballadors eficients que sabeban fer la suya fayena en patos mariaus.

Cada vegada que le sentibanos decir “he teniu una ideya”, totz pretabanos a tremolar. “A partir de hue faremos isto asinas”, deciba. Y ixe “asinas” suposaba un sistema tant nuevo como absurdo que habríanos d’implantar. Quan a la fin lo febanos, y se contrimostraba que yera pior, tornabanos ta l’antigo entre que ronyaba porque no hebanos entendiu bien la suya ideya, u porque la sociedat no yera presta pa la suya envista u por qualsiquier atro motivo que no fuese la suya caboliosa incompetencia.

En totz los treballos que he teniu la cosa funcionaba igual. A lo nuevo nunca no le charran d’o chefe. Nunca no se sabe qui ye un pelota u un chivato, asinas que la prudencia fa que dengún no i confie, en los nuevos. Bell día, entre que te fas un café, bell treballador te fa un comentario. Inocent, en primeras, pero que amaga un globo sonda pa saber la tuya opinión sobre lo mainate. Como qui fica lo peu en la badina pa saber si ye l’augua masa freda, vas prebando si ye convenient criticar-lo, cómo y quánto. Poco tiempo dimpués se gosa d’acabar en lo bar d’o treballo - siempre i hai un “bar d’o treballo” - comentando todas las esferras que fa lo chefe, l’encargau u lo carnuz que cadaún pateixe en la fayena suya.

La opinión yera unanime y, como no lo veyebanos guaire, se feban gromas abundants sobre la suya ineptitut. Yo, que ya dende chiquet yera lo payaso d’a clase, prenié ixe mesmo papel en la interpresa. Empecipié con fateras. Lo imitaba en las pausas pa lo café u le cambiaba cosas de puesto en la suya mesa pa que se tornase varrenau buscando-las. Atro día le deixaba floixo bell cable de l’ordinador u le pillaba lo mobil d’amagatons y le cambiaba la luenga a euskera u lapón.

Lo viernes esdevenió lo día d’o chefe y tamién d’a mía groma. Totz aguardan en candeletas que fese la mía dreza, pa esmelicar-se-ne malas que salise por la puerta. Creigo que tamién acabé prenendo-me-lo como un reto. No heba rematau de fer-le-ne una y ya yera preixinando la siguient. Pasó un rato malo con lo laxant que le chité en lo café. Probablement hese habiu d’aturar astí pero me sentiba como una estrela d’a televisión, con un publico fiel y la necesidat de fer un guion cada vegada mas inchenioso pa que l’audiencia no cambiase de canal.

La zaguer groma que facié se me fue d’as mans. Lo mio ex-chefe encara contina en coma. Los míos ex-companyers m’abandonoron de camín. Todas las risas que s’heban feito se tornoron en didos acusadors. Totz los que criticaban a los chivatos avisoron a la policía en un tres y no res de quí yera lo culpable. Totz los que heban aplaudiu las mías gracietas pasoron a decir que yera un alunau. Poco menos que un psicopata.

Me facioron fuera, ye claro. En lo chuicio me libré d’os cargos mas grieus. M’ha costau a-saber-lo de trobar un nuevo treballo. En lo mío sector nos conoixemos totz y la mía historia arribó a muitos oyius. No sé quánto aguantaré. La competencia ye bien fura y, dende que lo mío antigo chefe no puet ir a treballar, la suya interpresa va tant bien que, si no dispierta, probablement se faiga con tot lo mercau antes que no remate l’anyo. 

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

domingo, 18 de octubre de 2020

Trampa #Inktober 18

No te lo mires. Ye una trampa. Si clavas los tuyos uellos en los suyos, yes perdiu. Las ninetas de luna en mingua farán lo suyo incante y no podrás eslampar-ne. No te'n fies d'as suyas tobas patetas. Querrás agafar-le-ne, aparar-las en alto y aproveitar pa veyer-le la pancha. Pero son armas. Las rematan esmoladas unglas, capables de tallar l'aire, trastes de cirurchano que te podrían espelletar sin que parases cuenta. La coda, que sobaten en sinyal d'amistanza, s'infla de camín, esgarrifando-se los suyos pels y pasando en un petén d'a calma d'as morisquetas a la loquería d'os muesos. Fe-le fiestas si quiers, y talment te lamine pa dar-te las gracias. Y te lamine, y te lamine con la suya aspra luenga dica fer-te mal. Busca lo puesto a on que te quiers posar u lo libro que quiers leyer y astí dencima será, queixando-se si gosas aibar-le un poquet. Te tendrá igual porque ya yes embruixau. Porque a cada vegada que miule u ronroneye irás de camín a veyer que le pasa, si le cal qualcosa u si aprecisa d'a tuya atención.

Para cuenta: no te lo mires u yes perdiu.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

sábado, 17 de octubre de 2020

Tronada #Inktober 17

Si me calese fer una lista con las mías cosas favoritas, tiengo bien claro tres d'ellas. Escribir, prou que sí, en ye una. Atras dos, que probablement serían por dencima, son leyer y los arbols. Asinas que no ye raro trobar-me, quan l'orache lo permite, con un libro baixo un camal. Habe anyos yera mesmo mas común. Agora tiengo una ripa d'obligacions editorials y compromisos socials. T'a part d'alavez yera un chovenardo con mas tiempo libre y anglucia por leyer cada parola que un ser human podese haber escrito nunca. 

Diz que, quan i hai tronada, cal fuyir d'os arbols. Que las posibilidatz de que le caiga un rayo son muito mas grans a que te'n caiga en casa tuya u caminando por la carrera. Con tot y con ixo, la posibilidat de que pase ye radida, asinas que ixo no iba a cambiar los plans mios. ¿Sabetz qué? Creigo que las tronadas tamién habrían d'estar en ixa lista de cosas favoritas. M'encanta la ulor que fan, l'estrapalucio d'o ciel trencando-se con los truens, las formas que te fa descubrir los eslampiuis, lo soniu d'a plevia cayendo firme a tierra.

Entre que la chent s'acubillaba, me calé la capucha y salié de casa mía, con lo libro en la pocha. Cerqueta bi heba un arbol gran. Chigant. D'anyos arrienda. Heba conoixiu la Guerra Civil, y las carlistas, y probablement mesmo la d'o francés. Teneba un cartelot, d'ixos que meten los concellos, a on que s'informaba d'a suya especie y de beluna d'as suyas caracteristicas. Baixo los suyos camals podeba alufrar lo parque vuedo, l'augua convertindo en basas los camins y a los arbols mas chicotz mover-se seguntes venise l'airera.

Me i posé, con la esquena refirmada en lo tronco y me disposé a capuzar-me en la lectura. Saqué lo marcapachinas y empecipié: Capitol VIII.

Ixa tronada, lo podetz consultar, tenió un record por la fura actividat electrica. Cayoron mas rayos que nunca en la historia d'a ciudat. Creigo que mesmo d'a peninsula. A yo, que no m'espantaba cosa, me teneba igual. Astí yera disfrutando d'a lectura, y d'a frescor y l'estrapalucio que aquell fenomeno meteorolochico me yera regalando. Pero cal fer caso a los scientificos. Y en cheneral a toda la chent que sabe mas que tu sobre bella cosa. Teneban razón. Un rayo cayió sobre l'arbol. D'a enerchía, salié aventau. Fotié un blinco de... que me sé yo, quatre u cinco metros. Lo samugazo estió furo. Manimenos, y de manera miraglosa seguntes totz los medicos que m'examinoron dimpués, no teneba cosa. Lo normal y lochico yera que m'hese quedau rustiu. Convertiu en cenisas. Una torcedura en lo brazo por lo tanganazo estió lo solo efecto que tenió ixe rayo sobre lo mío cuerpo.

Me devanté, agora sí, ixorrontau. Me calé las lunetas, que se m'heban caito en lo mío chiquet vuelo, y busqué lo libro. Yera una mica mullau pero en buen estau. Me lo fiqué en la pocha y fue ta casa. Me duché y me cambié de ropa pa baixar ta urchencias pa que me mirasen. Probablement me caldría aguardar un rato, asinas que agafé lo libro unatra vegada. Heba perdiu lo marcapachinas. En pillé unatro d'a mía colección y empecipié a buscar a ón me heba quedau. Pero lo libro yera cambiau. Sisquiá teneba la mesma estructura de capitols.

Lo ubrié por la primer pachina. Astí yera la frase con que, dende tiempo habe, teneba pensau d'empecipiar la mía primer novela. Siguié leyendo y todas las ideyas que dica alavez viviban en lo mío tozuel a lo torrullón heban preso forma, orden y lochica. Yera la mía primer novela, a la fin feita realidat.

La resta, ya lo sabetz, las he escrito "normal". Como las escriben toda la resta d'escritors. A pur de horas debant de l'ordinador, de revisions y re-revisions y, prou que sí, de pleitinas con la mía editora. Enriquidors debatz, que les diz ella. Vivo d'isto, y pocos lo pueden decir. Y si no hese teniu ixa primer novela l'exito que tenió, no hese teniu yo tot lo tiempo que le puedo adedicar a escribir. Asinas que gracias a la tronada, lo rayo y l'arbol, hue tos puedo presentar la mía nueva novela. ¿Bella pregunta?

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

viernes, 16 de octubre de 2020

Codete #Inktober 16

La sola canción d'Elton John que me feba goyo yera Rocket Man. Yera una d'as mías favoritas,chunto con Space Oddity, de Bowie. Todas dos parlaban d'a soledat de l'espacio. Una soledat que quereba poder sentir a tot trance, si ixo significaba que yera sobrevolando la Tierra. Leyeba con anglucia los libros d'Asimov y Arthur C. Clarke. Y qualsequier cosa que pasase por las mías mans y que charrase de todas ixas estrelas que podeba alufrar quan salibanos d'a ciudat. Las cintas de sciencia-ficción, me las heba vistas todas. Lo repalmar d'o videoclub me lo sabeba de corazón. Soniaba con poder bell día deixar lo planeta en un codete, viachar t'a Luna, veyer las galochas d'Armstrong y Aldrin. Seguir rumbo enta Marte, Chupiter y dillá, a on que la prometedora tecnolochía d'un futuro cercano nos permitise arribar.

Pai y mai a escape s'encargoron de fer-me ixuplidar totz ixos suenios. Dende bien chiquet no i veyeba bien. La chimnasia yera l'asignatura que pior nota teneba. No correba guaire, no blincaba guaire, ni aguantaba masa rato sin alentar. No teneba vertigo, pero l'altaria me produciba mas que respecto. Pa estar astronauta cal una extraordinaria forma fisica, me deciban. Y prou que no estar miope. Yera bueno en los estudios, sí, pero n'i heba quantos en clase millors que no yo. No digamos en la ciudat, en lo país, en lo mundo. Tot y que fuese por dencima d'a media, muitas atras personas yeran por dencima de yo. Nomás los mas saputos, con a-saber-los estudios y buenizas notas puyan ta l'espacio, sentiba decir terne que terne. Pa forro de bota, sisquiá yera estatounidense ni ruso, las potencias que dominaban los ciels quan yera chiquet.

M'aconhorté con las novelas y las cintas, con soniar con que los míos nietos talment podesen ir t'a on que yo siempre querié. Me centré en la vida d'a Tierra, la de fichar totz los días en lo treballo, pasar bell tiempo con la familia y amigos y disfrutar d'as suyas maravillas en las vacacions y bell viache quan la economía lo permitiba.

Fa tiempo que pentinaba canas y que la muerte no yera una cosa aluenyada ni allena. Muitos d'os companyers que heban sufierto las mías estrolicaderas sobre l'espacio ya heban muerto. La resta, como yo, yeran chaquientos. No asperaba lo present que la familia me faría ixe anyo. A pur de fer pocha prou tiempo l'heban conseguiu. Los viaches en orbita arredol d'a Tierra yeran bien caros pero ya asequibles pa los ricos. Y tamién pa qui, como yo, teneba una gran familia que tanto me quiere, y decidida a que, antes d'abandonar la vida, podese abandonar lo planeta. Pasé las prebas fisicas por muit poco. Barrunto que, con los diners dencima d'a mesa y la ripa de disclaimers que firmé, las hese pasau mesmo meyo muerto.

Agora soi aquí alto. No veigo la Tierra, como deciba Sagan, como un bufino punto azul. Me caldría viachar muito mas luent pa tener ixa envista. Ye bien gran, emplindo quasi toda la finestra. Astí baixo son todas las personas que he conoixiu en la mía vida. Practicament la totalidat d'a humanidat, fueras d'as pocas decenas que son treballando en las estacions orbitals u fendo turismo espacial. Astí han pasau todas las cosas malas y buenas sobre las que tanto hemos escrito. Astí son todas las nacions que han existiu nunca y se parlan todas las luengas que bella vegada haiga puesto sentir. Baixo los míos peus ye toda la nuestra historia. A l'atro costau, la luna, como nunca la heba puesto veyer. Y difuera, rodiando-me, toda una galaxia a on que i cullen totz los míos suenios.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

jueves, 15 de octubre de 2020

Armadura #Inktober 14

Heba teniu muita suerte de vulcar a lo caballero rival en lo primer asto. En lo segundo, totz dos heban caito ta tierra, asinas que con lo mesmo resultau en ista tercer tongada yera prou pa ganar lo torneu. Con tot y con ixo, no sabeba si l'armadura, u ell mesmo, aguantarían guaires samugazos mas. Lo fierro que le protecheba yera mas turons que atra cosa. Pocas partes seguiban tant lisas como quan la mercó y denguna d'ellas teneba ixe brilo rebonico d'aquell primer día. Antes d'o torneu, pareixeba un personache d'as viellas leyendas griegas. Agora se diría que hese participau en un ciento de batallas, tot y no haber-ne visto nunca garra.

Se la chugaba tot a ixe asto. D'os pocos diners que pai le heba deixau en morir, no'n quedaba ni pon. Las malas cullidas, la puyada d'impuestos d'o rei, l'incendio de dos anyos antes... Lo suyo senyorío feba fallita. No le quedaba que deudas, la viella y abollonada armadura y lo suyo caballo. Si no conseguiba ganar lo torneu y asinas la parrafiquera de diners que lo conde heba promeso, habría de vender la tierra que heba estau d'a familia dende feba sieglos a qui querese mercar-la.

Alentó antes de baixar-se lo visor. La buchornera le feba sudar a marancantón. Nomás heba d'aguantar bell minuto mas antes que no acabase tot. A l'endrecho, entre las reixas d'o casco, veyeba la cansera de l'atro caballero. Mesmo lo suyo caballo ixafegaba. Movió una mica lo huembro, endolorau por la cayida anterior. Prenió firme lo suyo asto y picó espuelas. Caballo y caballero, asto y armadura, s'acercaban a tota vitesa. Chiró un poquet la man, pa mirar d'acertar-le y sintió un fuerte tanganazo. Deixó de veyer caballo, caballero, asto y armadura. Nomás lo ciel chirando y la sabor d'a sangre en la suya boca. Prebó a mover-se sin exito. Notó l'aire entrando-le por bell forau que debeba tener l'armadura. Zarró los uellos y pensó. Le pareixeba que s'heba trencau l'asto, que heba visto las estillas volando chusto antes de cayer. No yera mica seguro. Lo mundo chiraba entre que ell prebaba de mover-se. A la fin, un brazo le respondió. Ixe chiquet movimiento estió prou pa que lo publico pretase a chilar. ¿Yera por que heba ganau u simplament porque yera vivo? A dengún le feba goyo de veyer morir a chent en las chustas.

A lo brazo le fue seguindo, china-chana, la resta d'o cuerpo suyo. Consiguió chirar-se. Las garras no pareixeban responder-le. La calor le feba anguniar. Se devantó lo visor, se sacó lo casco. Encara por tierra, vido lo suyo rival chacendo a bell metro. ¡L'heba feito cayer! Escupió una mica mas de sangre. Teneba bella cosa crebada de seguro. Caldría clamar a lo medico. Lo suyo escudero plegó a la fin, acompanyau por un amigo. Entre totz dos lo devantoron. Lo publico chilaba lo suyo nombre. Heba ganau lo torneu y teneba una zaguer oportunidat de conservar las suyas tierras.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

miércoles, 14 de octubre de 2020

Puesto #Inktober 15

Lo puesto consistiba en una chiqueta torreta feita de fusta. Dende astí se veyeba la linia enemiga. Dos personas i viviban siempre: Manel y François. Cada día, abaixo d'a torreta, les deixaban birolla y augua pa los dos, y cada semana, la munición que aprecisasen. No'n yera guaire, ya que nunca no bi heba abances de l'enemigo. De cabo ta quan foteban bell tiro, sin apuntar ni cosa, por ixo d'espantar-los y que no se pensasen que lo puesto yera vuedo, u que podeban ganar la guerra de qualsequier manera. D'entretenimiento, en teneban poca cosa. Se miraban los muixons, quan feban las migracions. Y unas paixarelas que gosaban d'amaneixer quan pleveba, que afortunadament, yera a sobén. La resta d'o tiempo charraban d'o que farían quan rematase la guerra: las ciudatz que visitarían, los guisos que mincharían y las tardes que pasarían fendo gambadas con los suyos amigos. Tamién teneban un chuego de parchís. Un d'ixos que por l'atro costau yera una auca.

De l'auca, se'n heban cansau a escape. Yera un chuego masa simple. Lo parchís, manimenos, les feba pasar buens ratos. Chugaban con dos colors cadaún, pa fer-lo mas divertiu. Pasoron grans tardes asinas. La zaguera d'ellas empecipió prometedora. Bi heba boiras por l'este que feban barruntar plevia de cabotarde. A l'atro día sería un d'ixos de paixarelas. Manel empecipió la partida con las fichas royas y con muita suerte. Un cinco. En quitó una. La resta de colors no lo consiguioron en ixe primer turno. La ficheta iba abanzando. Poco tiempo mas tarde yera en casa y la resta d'o tauler pleno d'un Arco Sant Chuan de fichas que s'encorreban unas a atras. A las siet horadas teneban previsto disparar, asinas que Manel se devantó un momento, agafó lo fusil y fotió un tiro ent'a linia enemiga. En tornar, vido qualcosa que le deixó chelau.

- Ixa ficha azula no yera astí, François.

- Prou que sí. ¿Cómo no va a estar-ie?

- Como que no i yera. Tiengo buena memoria. A ixa la teneba a tiro d'a mía verda y agora ye a siet caixetas. Tu la has movida. Torna-la t'o suyo puesto.

- Yera astí. Habrás contau mal u que me sé yo, pero no s'ha moviu mica.

La pleitina continó firme rato, con totz los pocos argumentos que podeban tener pa desfender la suya posición. Yera aquí. No, no yera astí. Y poco mas.

- Mira-te, ¿sabes qué? Me'n voi. Me tiens farto. Si no sabes perder, busca-te belatro que quiera chugar con tu.

Manel se chiró y baixó las escaleras d'a torreta, entre que François le amostraba la luenga y le chilaba que s'iba a quedar sin veyer las paixarelas, ya que empecipiaba a espurniar. Sin sentir-le, ni muito menos fer-le caso, puyó la costera que le separaba d'a plana y pretó a caminar ent'as linias enemigas, con las mans en las pochas d'a chaqueta y mormostiando faltadas contra lo suyo ex-companyer.

- ¡Maldau François! Que se quede con lo parchís y las paixarelas. No voi a reblar. Si le hese minchau ixa ficha teneba la partida ganada. Ixo ye lo que pasa. Que no quereba que le'n ganase unatra.

Marchín-marchand, arribó sin parar cuenta t'a linia que buegaba la tierra suya d'a enemiga y, chusto alavez, sintió un rudio. Devantó lo tozuel y astí yera l'enemigo, un mozo con l'uniforme de l'exercito contrario que caminaba caricacho y ronyando. En aturar-se chafó una rameta que bi heba por tierra. L'enemigo lo vido tamién y totz dos blincoron a escape dezaga de dos matas. Manel yera desarmau. Heba deixau lo fusil en lo puesto y no teneba ni un triste cultro con que punchar a l'atro. Las piedras que teneba cerca, como muito, podeban fer-le bella cuquera. Habría de reblar y asperar que tenesen consideración con ell.

- ¡Enemigo! - le chiló dende la mata

- ¡Di-me! - le respondió l'adversario dende la suya

- No tiengo armas, ni ganas tampoco de barallar-me, asinas que me rindo. Pero no me mates. Y no cal que me tortures, que a fe que te contaré lo poco que sé sin que calga foradar-me, tallar-me ni trucar-me.

- Yo tampoco no'n tiengo, d'armas. Ni de ganas de tornar t'o mío bando. Y muito menos con un prisioner.

Totz dos se quedoron callaus uns segundos.

- ¡Enemigo! - tornó a chilar Manel - ¿Y si salimos d'as nuestras matas y charramos?

- Por yo, bien. Aguarda. ¿No será una trampa y querrás aproveitar pa fer-me prisioner? Que ganas de correr, no'n tiengo mica, pero si cal, fuigo escapau.

- Puetz estar-te tranquilo.

No teneban cosa a temer de l'atro, como podioron comprebar a escape. En un petén heban feito pacha y yeran recontando-se cosas d'a vida diaria en lo frent. Chuanet, que asinas se deciba lo teorico enemigo de Manel, heba viviu la mesma historia, quasi punto por agulla, que ell. En lo suyo puesto, no i yeran que dos: ell y lo suyo companyer Rick. Dende astí tampoco no veyeban nunca a l'enemigo y, nomás de cabo ta quan, foteban bell tiro con un fusil pa que no se decise que no feban cosa. La mayor parte d'o tiempo s'estaban mirando los muixons, quan feban las migracions, u las paixarelas que amaneixeban dimpués de que plevese.

- Buena cosa n'amaneixerá dimpués d'ista tronada – apuntó Chuanet. Manel respondió con una riseta.

La resta d'o tiempo gosaban de pasar-lo chugando a parchís, y cadaún trigaba dos colors pa fer-lo mas divertiu. Dica aquell día, que Rick le heba feito trampas y dimpués d'una buena zaragata heba decidiu d'espipar-ne y desertar. La gran diferencia yera que Chuanet s'heba levau lo chuego de parchís.

- ¿Lo tiens aquí? - preguntó Manel malas que se'n enteró.

- Prou que sí. A ixe matután no le quereba deixar ni pon.

- ¿Qué te pareixe si chugamos una partida?

- ¡De pistón!

Metioron lo tauler dencima d'un tuero. Cadaún trigó dos colors, pa fer-lo mas divertiu. Manel tenió suerte y en la primer tirada le salió un cinco y podió quitar-ne ficha. Yeran encantaus. Ni la plevia pareixeba molestar-les. Quan Chuanet ficaba la tercer ficha en casa, deixó de plever. Una paixarela, de colors anaranchadas esvolastrió t'a on que yeran y se posó dencima d'o tauler. Los dos ex-enemigos se la miraban fito-fito, admirando las suyas formas y tonalidatz. Hesen dito que se los miró, a un y a l'atro, chusto antes de que lo soniu d'un disparo sonase. Quan ubrioron los uellos, dimpués de l'espanto, lo tauler de parchís yera feito micazas y la paixarela heba dispareixiu.

- Habrá estau François. Feba días que no disparabanos y ya tocaba. Sin yo, antimás, será aburriu.

- Talment ye estau Rick. Si hese teniu lo parchís hese puesto chugar, encara que nomás fuese con ell mesmo.

- Enemig.. digo Chuanet: ¿tu creyes que durará guaire la guerra?

- Que me sé yo. ¿Quánto tiempo levamos asinas? ¿Anyos?

- Ya ni m'acuerdo de qué treballaba antes d'o conflicto.

- Yo cuento que yera mecanico u qualcosa pareixida.

- ¿Y qué femos, nos tornamos t'os nuestros puestos?

- Tu me dirás. Si salimos d'aquí, nos fusilan. Rai si ye por estar enemigo u por estar desertor. Y si nos quedamos, no tenemos birolla, ni augua, y talment bell día, por error, nos acierten François u Rick.

- ¡Y agora sin parchís! Pa forro de bota, tu ya no en tiens... No me pareixe bien que te'n tornes t'o tuyo puesto sin parchís – pensó un momentet – Mira-te, yo me'n torno con François, y d'aquí a seis meses pillo lo parchís, lo traigo t'aquí, nos femos una partida y te lo levas t'o tuyo puesto. Asinas Rick y tu podretz chugar. A los seis meses fas lo mesmo tu.

- D'alcuerdo, Manel.

Dimpués d'un chiquet capazo a on que siguioron compartindo las suyas alegrías y penas, los dos ex-enemigos se chiroron y enfiloron cara t'os suyos puestos. China-chana y tornando-se de cabo ta quan pa mirar-se y saludar-se, dica que se perdioron en l'horizont.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020. 

martes, 13 de octubre de 2020

Duna #Inktober 13

Sebastián demandó unatro palo de golf a lo suyo caddy. La bola heba tornau a cayer en la parte baixa d'a duna, en la zona que encara yera arena. En ueito clotz yera la tercer vegada que teneba una error asinas. Yera cabolioso que no yera lo suyo día. Quasi s'heba obligau a chugar, pa no perder la practica. Antimás, la suya muller le insistiba con que le caleba ixoriar-se un poquet. En zagueras teneba a-saber-las preocupacions. La crisi menazaba con baixar los beneficios de qualcuna d'as suyas interpresas y los ababols d'o gubierno no yeran disposaus a prener las midas que caleba. Pa forro de bota, totz los días le gritaba bell amigo pa demandar-le bella favor. En yera farto, de toda ixa clica de pitulers. Tot buena chent, ixo sí. D'os que intresaba que medrasen en la sociedat y, sobretot, que le debesen bella favor. Nunca no se sabeba si plegaría lo día que aprecisase que le'n tornasen.

Lo zaguer, d'Alfonsita, que no conseguiba que lo fillo suyo trobase treballo. ¿Qué iba a trobar aquell birontón, si teneba lo talento chusto p'anyudar-se lo calcero? Como ell, un ciento de fillos, chovens, cunyaus y pocachollas de toda mena que les heba feito fuera d'as suyas fayenas u que nunca no s'heban planteyau lo de treballar dica que pai zarró la cheta d'os diners porque no'n teneba ni pa ell mesmo.

Trucó la bola y siguió con la uellada la suya trachectoria. Cayió chusto en l'alto d'a duna, y tornó a baixar enta lo suyo puesto. Deixó de rodar a pocos metros d'ell. No heba conseguiu cosa. Cambió de palo y s'acercó t'a bola.

¿Qué podeba fer con toda ixa furrufalla? A belún lo podría colocar en lo banco, prou que sí. A belatro en la televisión. Bella oposición podría apanyar tamién. Pero pa ixo caleba disimular bell poquet. No podeba calar-ie a qualsequier. Y muito menos a lo fillo d'Alfonsita, que yera un desucau. Fabán como lo suyo guardia de seguridat.

Lo siguient tochazo sí que fació volar la pilota. Pasó la duna y s'acercó prou t'o green. Entre que la veyeba cayer le vinió t'o tozuel la ideya. ¡La interpresa de seguridat! Ell mesmo n'heba creyau una, bien chiqueta, pa no haber de contractar-ne atra. Lo suyo guardia fabán, y muitos atros piors que no ell, i treballaban. No caleba estudios, no caleba talento, y mesmo si bella vegada fesen bell zancocho, ya s'encargaría de que les tocase lo chuez millor pa los suyos intreses.

Entre que marchaba t'o green, empecipió a preixinar. Pa poder fer-lo rendible, caleba que la chent invertise mas diners en seguridat. Lo país no yera lo mas tranquilo d'o mundo pero yera bien luent d'estar perigloso.

- Un putter, Juan Luis – demandó a lo suyo caddy.

De camín, se le empecipioron a ocurrir mas y mas ideyas pa fer lo negocio redondo. Si la chugada saliba bien, los diners que perdeba en las atras interpresas, los ganaría con ista. Y antimás, engueraría a lo fillo d'Alfonsita.

La bola se ficó en lo clot y Sebastián empecipió a trucar por telefono.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

Educación y pasa. Tierra de barrenaus 7x02

Probablement un d'os temas mas polemicos y debatius en istos tiempos de pasa ye cómo chestionar la educación. Las problematicas son bien diferents y poco tienen a veyer las estudiants d'universidat con las d'infantil. Pero en totz los nivels educativos nos trobamos con grans concentracions de personas que se suposa que ye precisament lo pior que i hai pa que nos apeguemos lo virus. Como en tantas atras cosas, no tenemos respuestas machicas que apanyen de camín totz los problemas derivaus de no poder chuntar chent, pero somos seguras de que bi ha muitas cosas millorables.

En un afer tant important como ye la educación he quiesto contar con diferents voces y quatre d'ellas han respondiu a lo clamamiento que facié y son presents en iste programa. Pais, educadoras y docents de diferents nivels educativos ofreixen la suya envista de tot lo que ye pasando en istos primers meses d'educación en tiempos d'a covid. Lo debat chenerau toca a-saber-las atras cosas bien intresants tamién, contrimostrando que la educación ye muito mas que una serie de nivels formals d'adquisición de conoiximientos. 

S'ha quedau difuera d'iste programa bella voz que m'hese feito goyo de tener: alumnau, profesorau rural, las FPs... y ya soi treballando en que puedan venir ta belatro programa a comentar la suya situación. Asinas que si yes una d'ixas personas u en conoixes garra y quiers venir t'o programa, mete-te en contacto con yo.


lunes, 12 de octubre de 2020

Esbarizoso #Inktober 12

Pai no yera un gran pescataire. Gosaba de tornar ta casa con lo pozal vuedo. Talment un u dos peixes chicotz que tasament nos daban pa un bocau. No vale la pena, le deciba mai, con tot lo rato que me foto sacando escamas y punchas, mas honra nos faría mercar-le-ne a lo pescatero. Lo que sí que yera pai ye cerrín. Las suyas radidas estrucias con la lata, los aparellos y los cibos no le sacaban nunca las ganas de baixar t'a mar a mirar si ixe yera lo suyo día de suerte. Cuento que por ixo, las pocas vegadas que conseguiba trayer bell peix gran, se feba bien argüelloso. Teneba pa bambiar-se dica la suya siguient captura.

Ixe día, en trayió un de bien gran. Pa lo que yera ell, claro. Faría quaranta centimetros alto u baixo. Un chigant, le decibanos chuzons. Capitán Acab, le clamaba mai. Siempre nos prenebanos a chufla la suya afición. Querió inmortalizar lo momento. Nos fació venir a los tres fillos: Ana, yo y Licer, que t'a par d'alavez no teneba ni cinco anyos. Ell encara iba con toda la ropa de pescar. A mai le fació calar-se lo devantal, y a nusatros pentinar-nos bien. Yeran los ueitanta, asinas que ni mobils ni costodias. La foto la faríanos con camara, tripode y la función de temporizador que sonaba clac-clac-clac dica que se disparaba lo flash. Dica lo revelau no podebas saber si te saldría bien u no pas, asinas que pai decidió de fer-ne diez. Pa asegurar, deciba.

- ¿Diez fotos? Papa, yes un exacherau.

- Será un momento, chicos

Nos posemos a on que nos heba dito. Amostraba lo peix a camara, en lo centro d'a formación familiar. Tiró la primer foto, y la segunda y la tercera. Quan iba a fer-ne la quarta yo mesmo en paré cuenta.

- Lo peix pareixe mas gran, ¿no creyetz?

- Ye la cansera d'as fotos – ronyó la mía chirmana

A l'atra foto me dió la razón. Por cadaúna que febanos lo peix creixeba un poquet. Pai, ye claro, yera encantau. Lo midió y ya yeran quasi vinte centimetros en cinco fotos. En fació unatra. Un poquet mas gran. La riseta le empliba la cara. Siguiemos fendo-nos fotos. Mesmo trayió un carrete por si se remataba lo que teneba la camara adintro.

Dimpués d'a decena foto ya lo hebanos d'aparar entre pai y yo. Yera esbarizoso y empecipiaba a pudir una miqueta. Se nos cayeba a sobén. Mesmo pareixeba que se bochase. No sé quantas fotos levaríanos. Pai se felicitaba por lo miraglo, pensando en la de vegadas que recontaría a los suyos amigos lo gran peix que heba pescau, amostrando-les la foto d'aquell animalot. La resta yeranos escamallaus de tanta foto y tanto peix chigant, que nos teneba igual dende lo prencipio. La primer secutida quasi ni la sintiemos. Yo creyeba que yera Ana, y Ana que yera mai, y mai que yera yo, que no l'agafaba bien. Aquell mostruo, ya de quasi dos metros de largaria, pretó a mover-se, se nos cayió d'as mans y totz tres fuemos ta tierra. A Licer, tot chiquet, no le vagó ni de chilar. Lo peix, aquell peix de midas irreals, se lo trusquió d'un bocau. Lo veyiemos dispareixer en un tres y no res. Mai chilaba, pai chilaba, yo chilaba y nomás a la mía chirmana Ana le dió por agafar un cultro y clavar-le-ne a lo bicho. Pareixeba la pescatera que tenebanos antes en lo mercau. Limpio quitar tripa y escama, tardó poco a trobar a Licerico que, bien espantau, yera en la fonsera d'o peix.

Quedó en no cosa. A Licer, ye claro, le fa miedo los peixes dende alavez. Y pai, encara que sigue con la baruca d'a pesca, quan en pilla un, a l'inte lo suelta. Ni sisquiá se fa un selfie como la mayoría d'os pescataires d'agora. Pero ixo ye tot. De fotos, en conservamos una de bell segundo antes de que tot pasase. Con pai bien argüelloso y la resta fendo cara de querer acabar antes con antes.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

domingo, 11 de octubre de 2020

Fastioso #Inktober 11

En la lista d'actividatz previstas por la familia Martínez, lo parque d'atraccions aquaticas yera entre las mas asperadas. Totz los miembros, dende lo yayo dica nietet, que tasament adubiba a asentir con lo tozuel, heban votau a favor d'a iniciativa. Asinas que quan ubrioron las puertas yeran los primers en la ringlera pa acceder-ie. Pasoron las suyas entradas, imprentadas en casa bella semana antes, por lo lector de codigos y facioron chirar, un a l'arreu de l'atro, los tornos que les daban paso a ixe mundet de diversions. Bi heba de tot: piscinas calients y fredas, esbarizaculos, inflables, barcas pa tambonar-se... Con una pista d'audio plena de chilos y risas d'os estivaires que compartiban parque con ells.

De maitins s'estioron espardius, cadaún por una u atra atracción, encertando-se de cabo ta quan. De tardes, manimenos heban quedau pa ir chuntos t'o Gran Dragón d'a Mar, lo momento que totz quereban compartir. Una gran estructura de plastico inflau a on que ueito d'os adultos d'a familia podeban baixar de vez por un laberinto de tuberías. Mesmo s'heban mercau la foto de dimpués, ixa que feba una maquinota en salir d'un d'os tunels con caras de sorpresa entre las gotarrainas d'augua que ruixiaban a los emocionaus visitants d'o parque. Se metioron en orden d'edat, con lo yayo lo zaguer, tot repetindo que si bi heba freno le deixasen a ell fer-lo servir. No, yayo, no n'i hai, insistiba lo suyo fillo. Lo treballador les revisó a totz los achustadors, fació una zaguer uellada, comprebando que tot yera en orden y, entre que chiflaba pa avisar a la familia de que lo viache empecipiaba, accionó la maneta que, inclinando lo suelo deixaba vía libre a lo Gran Dragón d'a Mar.

Entre chilos y risas, que igual como los puestos en l'inflable, iban en orden de edat, fueron chirando y abanzando por las tuberías. Lo Dragón preneba por cada vegada mas velocidat, entroron en un d'os tunels y de rapiconté totz deixoron de veyer-ie. China-chana aturoron.

- ¿Qué pasa? - Preguntaban los mas grans.

- ¡Qué pasada! - Chilaban los chiquetz.

- ¡Qué fortor! - Dició lo yayo, en estar lo primer que paraba cuenta d'a pudor que les rodiada.

- L'augua pareixe mas espesa, apuntoron dende la fin d'o dragón

Bell minuto dimpués, sobre los suyos tozuels, un rolde de luz les iluminó. Quan deixó d'eslucernar-les, se miroron arredol. Yeran en un socanillau, un fastioso y ferumioso alcanduz. La metat vomecoron a l'inte. La resta tardoron un poquet mas.

- No se muevan, por favor. Baixamos a escar-les de camín – ordenó una voz dende alto

Ya en la superficie, a bells doscientos metros d'o parque, un d'os treballadors les recibió. Teneba un cambión con augua y una manguera pa ruixiar-les y tovallas promocionals d'a zaguer cinta infantil pa que s'ixugasen.

- Les ruego disculpen lo que ha pasau. Ye un problema que tenemos dende iste verano. Pasa con muit poca chent. Hemos investigau tot lo que hemos puesto, pero no sabemos como se puet comunicar l'atracción con lo socanillau. Ye de tot imposible. Sisquiá pasan cerca. En realidat, no pasa guaire a sobén. Ye la seisena vegada en tota la temporada - La familia Martínez no feba buena cara – pero miren-se, les voi a dar un pase pa lo verano siguient y ticketz de birolla pa AquaNyam, lo nuestro restaurant.

Las caras iban cambiando con cada nueva estrena que les ofriba.

- Peluches de Agüiki, la nuestra mascota. Y un mes de baldes d'a nuestra app de retos aquaticos. Y...

Contentos y asperando poder tornar-ie antes con antes, la familia Martínez tornó t'a ciudat. Chulio, l'encargau somardas d'o parque, comentaba a lo suyo companyer ente que los veyeba ixopar:

- Perdemos a saber qué diners con cadaúna d'istas que femos, pero lo bien que me lo paso...

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.