miércoles, 17 de agosto de 2022

Lo costumbre de leyer y Hechos de tinta

Quan decidié de publicar Hechos de tinta, la mía primer novela en castellano, me pensaba que lo suyo recorriu sería pareixiu a lo d’os míos anteriors libros en aragonés. No contaba con arribar a tanto publico ni tant variau. Cuento que ixo ye bueno, tot y que me fa a-saber-la pena que muitas d’ixas personas no me leigan en aragonés. Sisquiá iste libro les endizque pa aprender la nuestra luenga, pero me temo que no nos fará lo morro clo. De criticas u resenyas, n’he teniu quantas. Beluna, publica. Las mas, por privau, ninviando-me bell whatsapp a on que m’han dito cosas bonicas a xarramata. Quasi todas coinciden en que la historia t’agarrapiza a escape, que ye un libro de mal soltar y que se lo leyoron en un petén. Dimpués destacan bell aspeto u belatro, pendendo d’o que mas les haiga trucau. Pero una d’ellas, que me ninvioron fa pocos días, me dició una d’as cosas que mas goyo m’han feito en tot iste tiempo. Deciba lo lector:
“Que sepas que m’he leyiu lo libro tuyo y feba anyos a embute que no leyeba cosa. M’ha feito firme goyo y, si consigo tiempo, prebaré de seguir leyendo porque lo he disfrutau”.
Si i hai qualcosa que me pueda agradar mas que a belún le faiga goyo lo que escribo ye la posibilidat de que pueda recuperar l’afición por leyer gracias a un libro mío. Ni en lo millor d’os míos suenios podese haber pensau que “Hechos de tinta” conseguise ixo. Caldrá veyer si en veras la recupera, pero lo solo feito de que se lo planteye ya ye una victoria.

I hai un debat ubierto quanto a la obligatoriedat d’as lecturas en la escuela. N’i hai qui desfiende que l’alumnau haiga de leyer tal u qual obra clasica pa entender la literatura. N’i hai d’atros que creyen que cal que bi haiga bella mena de repertorio u catalogo de lecturas a on que las alumnas puedan trigar-ne. Y los zaguer, que en son en contra y deixan la decisión sobre los titols de tot a la voluntat d’as estudiantes. En lo mío caso, un mal libro d’ixos obligaus en lo cole de mosens, y unatro en lo instituto, m’aluenyoron bell tiempo d’a lectura, una practica que teneba dende bien chiquet y que nunca no abandoné de tot. Atros libros, afortunadament, me facioron tornar-ie. Ixas obras siempre las he tenidas en un puesto especial ya que no me dioron nomás los buenos ratos que pasé entre las suyas pachinas sino que me amostroron lo camín ta plegar en muitas atras historias que m’aguardaban en atros volumens. Sisquiá Hechos de tinta faiga tornar t’a lectura a muita mas chent y que nunca no la abandonen de nuevas.

No soi d’os que sacralizan la lectura. No creigo que leyer mas u menos libros te faiga millor u pior persona, ni mas u menos listo u culto que atros. Ye nomás un parametro de totz los que define ixas caracteristicas. Se puet leyer a-saber-lo y estar un perfecto ignorant, y de revés. Y cuento que, sin pensar-ie guaire, todas podemos trobar eixemplos de totz dos extremos.

Pero sí que pienso que en lo momento social y comunicativo actual leyer ye un buen exercicio por lo tiempo que nos adedicamos a nusatras mesmas y por la velocidat obligada d’a lectura. Vivimos a toda vitesa, con estimulos a l’arreu y por tot, sin poder desconectar ni un inte d’os nuestros retz socials, d’o treballo y d’un bombardeo de noticias catastroficas perén. Leyer implica, por la suya propia naturaleza, un momento a on que amortamos tot ixe escatapurcio que tenemos arredol y nos capuzamos en lo mundet que i hai adintro d’as pachinas d’o libro que siga. Lo mundo frena de rapiconté y podemos disfrutar d’a historia y disfrutar de nusatras mesmas, d’o tiempo que ye nuestro y no pas d’o chefe, Instagram u la zaguer menaza que Risto nos advierte dende la pantalla que acabará con la nuestra libertat. Aprecisamos mas que no nunca d’ixos momentos y si los mios libros i fan honra, me’n foi bien contento.

Pa forro de bota, y por una circumstancia historica que agora mesmo no se podría repetir, leyer ye una d’as pocas actividatz gratuitas que nos queda gracias a los retz de bibliotecas publicas. Sisquiá cal tener cauquerré pa poder disfrutar d’un libro. Tamién en librerías de viello, mercadetz y botigas de segunda man se puet trobar buen catalogo por quatre duros, si queremos conservar lo libro dimpués d’a lectura. En cada vegada mas puestos- bars, comercios…- se puet trobar repalmars de book crossing. Opcions, n’i hai a trompicuesco. Leyer ye barato, mesmo de baldes, y, a falta de confirmación medica, barrunto que una d’as actividatz mas saludables que podemos fer.

viernes, 12 de agosto de 2022

Preguntas arredol d'os tebeos

En ixa femera que ye Twitter, me ha caliu ir porgando dende habe tiempo pa quedar-me nomás con cuentas que m’aporten cosas intresants. Lo resultau ye que han dispareixiu d’o mio timeline quasi todas las relacionadas con l’aragonés, por eixemplo, y cada vegada son mas numbrosas las que charran de comics, que me fan muito mas feliz. Astí trobo chent con intreses y circunstancias pareixidas. Una d’ixas conversas me fación l’atro día fer-me un riso.

Deciba @laufeymoff_

A los que coleccionáis comics, funkos, etc etc nos os da rabia cuando alguien lo ve y lo primero que se le ocurre preguntar es: aaay y cuanto dinero te has gastado en todo esto????
y le respondeba @lordisasi
Y la siguiente pregunta a eso es : ‘Y cuál es el cómic más caro que tienes?’ O ‘si vendes esto te sacas una pasta, eh?’ Por lo general la gente no puede entender una colección si no es para especular.

Quan pa Replega, la feria de coleccionismo que se fa en Monzón, m’adedicoron una chapeta de cava como aragonés ilustre (sí, ixo ha pasau), me facioron una chiqueta entrevista pa la radio y me preguntoron si coleccionaba cosa. Nunca no i heba pensau. ¿Yera yo un coleccionista de comics? Lo que i hai en la cambra a on que son los comics mios, ¿ye una colección? Casa nuestra ye chiqueta. No i cullen totz los comics. N’he habiu de levar t’o lugar. Bells pocos mesmo son en caixas debaixo d’a mesa a on que goso escribir. Los que son en los repalmars, sin estar a la bimbola, no tienen un sistema d’ordenación digno d’ixe nombre. Asinas que no, respondié: “no en colecciono, pero sí que n’amuntono, de comics”. Creigo que una colección ye qualcosa mas seria que no lo que tiengo yo. 

La mía colección, muntonera u como le queramos clamar, ye gran, ixo sí. Qualsequier que visita casa mía fa uellos quan le’n amuestro. En soi argüelloso, asinas que prebo de que las convidadas la veigan y pueda bambiar-me-ne una miquirrina. Las preguntas d’os dos tuiteros que he meso alto, me las han feitas un ciento de vegadas. Asinas que aproveito lo de tener un blog pa responder-las a tot l’universo y que asinas, quan veigatz la mía colección, u muntón, tos las podatz escusar.

I hai qui en las cosas no i veye que diners. Que a tot le asigna de camín una valura economica. ¿Me i he gastau firmes perras? ¡Y tanto! Y ha valiu la pena cada euro. Y mas que en gastaría si tenese mas diners y bell puesto a on que almagacenar toda ixa ripa d’aventuras. A escape surte la pregunta de ¿qual ye lo comic mas caro que tiens? a la que nunca no he sabiu responder. Puet estar que siga lo X-Men #1 de Claremont y Lee que me’n merque la grapa orichinal por bellas 200 ptas, pero no creigo que se pueda vender por mas de 4-5 euros. Menos en l’estau que lo tiengo dimpués d’haber-lo leyiu dotzenas de vegadas ya que ye un d’os mios favoritos. Asinas que si dengún yera pensando en entrar en casa pa furtar-lo, que s’escuse lo plan, que no le da ni pa la primer ronda. La colección entera puet estar que tienga bella valura por lo suyo volumen, pero poco mas.

No, no tiengo garra choya, lo menos en lo plano economico. Sí que la tiengo, manimenos, en lo personal. M’encanta veyer-la, consultar-la, buscar de cabo ta quan aquell comic, aquella vinyeta, que torna t’a mía capeza por bell motivo. Releyer historias, mirar referencias, rechirar en los orichens de tal u qual personache… Respondendo a atras preguntas que me gosan fer: sí, me los he leyius totz y sí, torno a leyer-los de quan en vez. N’i hai, prou que sí, que nomás los leyié una vegada y que dubdo que nunca los revisite. Tiengo infumables, como tot coleccionista - amuntonador de comics. Atros, como lo debandito Claremont y Lee, la etapa de Byrne, u l’australiana con Silvestri, son alfayas que qué me sé yo quantas vegadas las habré repasadas.

Ixos millars de comics que pueblan los míos repalmars son lo resultau de decadas d’afición y dedicación. Contienen un ciento d’horas d’entretenimiento y suenios protagonizaus por personaches a qui conoixco como si fuesen amigos de toda la vida. M’han dau tantismo que me fa firme pena que qui se los mira no i veiga que una patacada de fuellas de papel convertibles en diners. Sisquiá podese disfrutar-los tantismo como yo.

Quan de criet me mercaba los mios primers tebeos me los leyeba una y atra vegada. No en teneba guaires, asinas que no me quedaba atra que aprender-me-los de corazón y amprar-ne atros en las bibliotecas d’a ciudat. Agora, con ixa paret plena de mutants y superherois, m’encantaría de poder amostrar-le-ne a lo mio yo d’o pasau y decir-le, a escuchetes: “bell día tot isto será tuyo”. Iba a flipar, y no pas por lo suyo pre.

lunes, 8 de agosto de 2022

Banalidatz de verano

Ye una tarde d’agosto y soi niervudo. Ha pasau un cabo de semana a on que qualques cosas han saliu malament. Garra cosa que no tienga remedio. Garra zancocho horrible de conseqüencias cosmicas. Ye nomás ixa sensación rara que se tien quan se fa un plan por muito tiempo y dimpués, de bote y voleyo, tot se chira, fendo que ixe edificio que t’has construyiu en la ment s’esboldrega de camín y has de devantar-ne un de nuevo. Y ixe no t’acaba de fer goyo. Que ye apanyadet, que fa honra, que talment siga mesmo mas util. Pero yo quereba l’atro, lo d’antes, lo que yera en lo mío plan. Cosas de TOC, que diría belún. Cosas d’estar organizau, me pienso yo. Que quan sale bien ¡qué bien!, pero quan se chira lo plan…

Soi niervudo y me cal escribir. Ye terapeutico. Lo dicen las expertas y lo digo yo que, experto, no’n soi, pero experiencia en tiengo buen amiro. Y experto y experiencia pareixen compartir etimolochía, asinas que talment sí que en siga, d’experto. Me cal escribir, pero no tiengo tema. Tiro d’o mas cabolioso. D’o monotema. D’a calor y lo verano, y pienso en la banalidat d’iste tiempo.

Lo verano ye banalidat pura. Los informativos son banals, con las suyas noticias de medusas en las plachas - en zagueras chavalins - y con los pobrons periodistas habendo de cubrir las fiestas d’os lugars a on que capuzan con pozals de tinticola en directo pa fer ixe viral de 5 segundos que da mas audiencia que la n-ena reposición de Pretty Woman. La mosica de verano ye banal. Quan arriba la calor los chicos s’enamoran. Bailemos lo bimbo. Aquí no i hai placha. Pilla lo chapeu y cala-te-lo, imos t’a placha, calienta lo sol. Chibiribiri. Yo quiero bailar toda la nueit.

Podría tirar d’atro topico y escribir d’o que leigo u veigo. Tiengo dos libros empecipiaus, como ye costumbre mío. L’un, un asayo, que da pa muito y tocará articlo largo. Y mesmo programa de radio. L’atro, de narrativa… ¡guarda si ye malo! Deciban que l’autor yera bien bueno y como no m’heba leyiu cosa d’ell, l’ampré en la zaguer visita t’a biblioteca. D’iste no puedo escribir cosa buena, asinas que millor no'n escribiré ni zarapita. Los afalagos, en publico; las criticas, en privau. A no estar que tiengas bella cosa personal contra l’autor, que no ye lo caso. Ye un d’ixos pocos libros que no sé si m’acabaré, a pesar d’estar curtet. Que no pasa cosa por deixar-ne un a metat. Racionalment, lo sé. Lo mío tiempo ye valioso. Pero me’n fa de rabia lo de no acabar los libros. Ye como si barruntase que talment en lo zaguer paragrafo, en la zaguer linia, una frase puet fer valer todas las anteriors. No m’ha pasau nunca.

¿Y si escribo bella cosa d’o treballo? Sobre estar-se en la Zaragoza d’agosto, con las carreras vuedas d’autos y lo sol fendo bullir lo gudrón. Con una amiga d’aquí que, como yo, no teneba radices en garra lugar t’a on que ir de verano, quan yeranos adolescents y los solo de toda la clase que remanibanos en La Inmortal, nos autoclamabanos Pringadísimos y l’anyo que pertocase: Pringadísimos 96, Pringadísimos 97 y asinas asinas pleguemos en lo sieglo XXI. No lo pasabanos tant malament, a pesar de tot. Zaragoza, pa qui la conoixe y la disfruta, tien cosas buenas tamién d’agosto.

Me podría foter un relatico. Bella cosa de fantasía. En zagueras no escribo guaire en aragonés. Tiengo un libro entruchau. Que la primer versión ya la rematé fa dos anyos. Podría revisar-lo, pero ixo ye maximum galvana. Millor, uno nuevo, escrito de propio t’a radio. Podría fer voces dimpués. Masa vergüenya. Talment habría de fer-me bell curset de teatro u d’interpretación y aprender ixo de fer voces. Quedaría pincho. U aprender guitarra. U bell idioma que no sepa, dende zero, empecipiando con lo de I am Carlos, i’m fourty-three years old, pero en italiano. U chino. U euskera, que cuento que seguirán fendo las clases los de AEK. ¡Vai, si no adubo pa tot lo que foi ya, como pa embolicar-me en mas cosas! ¡Que belún me logue tiempo!

Problemas d’o primer mundo, que dicen por astí. ¡Pues en lo mundo que m’ha tocau de vivir! Si vivise en Uganda, en tendría d’o tercer, pero como en lo sorteyo me tocó Aragón, y en casa buena -si fa u no fa-, pues tiengo problemas d’iste mundo.

La terapia ya ye feita, me pienso. Soi mas tranquilet, ixo seguro. M’escrito una fatera. Y la voi a publicar en lo blog, prou que sí. Astí va, un sinyalín d’ansiedat feita letrichonas. Unatro post, que ya feba tiempo que no en publicaba. Busco la foto adequada, publico, comparto en retz y a seguir leyendo. Me pienso que trigaré la noveleta, que, tot y que ye un catenazo, no pierdo l’asperanza de trobar-ie bella cosa intresant. Regular que n’i habrá. Talment en la zaguer linia d'o zaguer paragrafo.