martes, 29 de marzo de 2022

En un concierto d'Ixo Rai!. Tierra de barrenaus 8x15

Quan me plegó la noticia de que Ixo Rai! tornaban a fer un concierto pa Sant Chorche d'iste anyo, dimpués d'una busca en internet pa asegurar-me de que no yeran fendo-se la mofla de yo, merqué las entradas de camín. No yera un d'os suyos mayors fans. Bi heba buena cosa de bandas que me feban muito mas goyo. Pero disfruté todas las ocasions que tenié de sentir-los. Ixo rai! yeran - y son - parte d'a nuestra vida. Muitas d'as suyas cancions fan parte d'a Historia mosical aragonesa y son responsables de que a-saber-las personas s'intresasen por la nuestra cultura, tradicions, luengas y tamién por muitas luitas socials. A fuesa unibersal estió una d'as primeras cancions que ascuité en aragonés y que me facié empecipiar a preguntar-me qué yera ixe parlar que dengún, ni en casa ni en la escuela, m'heba dito que existiba.

Todas y totz los que viviemos ixos 90s tenemos remeranzas sobre Ixo Rai. Cuento que las de dimpués tamién, encara que nomás siga d'o suyo legau y no pas d'as suyas actuacions. Agora en iste 2022, unas y atras tendremos la oportunidat de chuntar-nos en ixe pabellón que rebutirá de chent y d'aragonesismo.

En iste programa prebo de fer-les un chiquet homenache a traviés d'un repaso a la suya discografía y d'as historias que m'hetz recontau las personas que respondioron a lo clamamiento que facié por retz. Todas ixas alcordanzas comparten cosas como la zambra u l'amor por lo país. No ye casual. Ixo rai describioron la nuestra realidat como pocos en ista tierra. Y lo facioron con rasmia y alegría, fendo de cada concierto suyo toda una borina. Iste concierto de tornada ye, antimás, una sobrebuena oportunidat de chuntar-nos tantas personas que por las nuestras circumstancias vitals no nos veyemos tot lo que nos agradaría. Y de revivir aquellas emocions en uns anyos que pareixeba que se podeban cambiar muitas cosas y que Aragón teneba bella asperanza de reviscolar como pueblo conscient de sí mesmo. Sisquiá sirva pa bufar lo calivo que cuento que todas las d'ixa cheneración tenemos y que prete fuego a las mas chovens.

Dica ixe día, podemos ir repasando todas ixas sensacions con iste programa. Y si te quedés sin ninviar la tuya colaboración, en lo siguient programa, en leyeré beluna mas que se quedó difuera d'iste, asinas que no ixuplides de ninviar-me-la antes con antes.

Recuerda que puetz ascuitar totz los programas en Ivoox, Spotify y la web de Radio Topo.

Programa #122

viernes, 25 de marzo de 2022

La nueva sangre de Dexter

Diez capitols, diez, plenos d’emoción. Sensacions que, en un mercau saturadismo de series, te reconcilia con lo medio y te fa remerar porqué te fan tanto goyo. M’he visto Dexter: New Blood tant aprisa como he puesto y n’he saliu bien satisfeito d’una temporada que fa chusticia a una serie que acabó malament.

Pa qui no la conoixca, Dexter estió una serie emitida entre 2006 y 2013 sobre un asesino en serie que treballa pa la policía scientifica de Miam y que s’adedica en los suyo tiempo libre - porque ye bien bueno tener aficions - a matar a los criminals que no consigue engarcholar. Como tantas atras series, la primer temporada ye basada en lo libro Darkly Dreaming Dexter de Jeff Lindsay, pa dimpués continar con atras siet de guion orichinal. En ixos anyos tenió muit buenas audiencias y un gran numbro de fans que aguardabanos los nuevos capitols con deleria. La ueitena y zaguer temporada, manimenos, nos deixó encarranyaus con una fin prou floixa y indigna de toda la trachectoria anterior. Y lo digo yo, que no soi mica sospeitoso d’estar un hater d’as fins d’as series, que disfruté con la de Lost y mesmo la de Game of Thrones.

Dexter New Blood ye una mena de novena temporada, que ocurre diez anyos dimpués d’os acontecimientos recontaus en la ueitena. Dexter Morgan vive en un lugarón d’o norte de Nueva York, feliz y treballando en una botiga de materials de caza y pesca. En ista nueva historia se repite l’esquema d’as anteriors que tant buen resultau dio: crimens, asesinatos, dispareixius, set de sangre y muita emoción. Si bella cosa funciona, no cal cambiar-la.

Una d’as grans virtutz d’a serie, y que tamién torna, ye que te tien en candeletas dende lo primer minuto, aguardando lo momento de poder veyer lo siguient. En lo caso mio, deixé penchada la serie que yera veyendo en paralelo (siempre en tiengo bell par por si m’agana mas una u atra tematica) pa vulcar-me de tot en ista y veyer los capitols a l’arreu.

Atra d’as virtutz yeran los grans personaches de que se rodiaba Dexter y qué bueno heba d’estar un d’ells que nian lo feito de morir en la ueitena consigue que deixe de amaneixer en ista nueva, encara que siga como la personificación d’a psique d’o protagonista. Pero no cal tirar d’os d’antes mas. Nomás lo debantdito personache y un quasi cameo d’unatro nos remeran l’ecosistema d’o Dexter previo. Toda la resta son nuevas incorporacions que no por estar-ne son personaches menos importants u pior feitos. Un reparto bien amplo, diverso y coherent a qui a escape incorporas a la tuya vida y lista de odios y amors.

La serie te va menando china-chana dica la fuga final, incrementando la tensión por cada minuto. Dexter, en istos diez capitols, contina chustificando-se a si mesmo y a la suya letal fayena en uns dialogos interiors. La fin apanya lo chandrío feito en 2013 y zarra de buena manera una serie que mereixeba qualcosa millor. La sola dubda ye si bi habrá un spin-off y si ye menester.

Dexter ye una serie sobre un psicopata feita dende la suya envista y con las suyas chustificacions morals, lo que tien los suyos periglos en una sociedat feita a amar a los protagonistas y no planteyar-se la moralidat d’o que fan. Mesmo a asumir-la como propia. Que yo adore lo personache de Dexter no significa que chustifique u que siga d’alcuerdo con las accions que fa en istas ueito magnificas temporadas y la que no en estió. Pero me preocupa la lectura que se faiga d’ista serie en un estau a on que los espanyolistas se visten d’un lider independentista como Willian Wallace pa ir ta una manifestación de policías. Cuento que los carnuces no aprecisan de mas chustificación moral pa las suyas idas de flama, que ya en tienen prou con toda la pasquinería facha, asinas que, si no lo has feito ya, acofla-te en lo sofá, ubri-te un hordio y unas saltaretas, y disfruta d’iste asesino tant agudico.

lunes, 21 de marzo de 2022

De CQC ta La Base

En 1996 Michael Jackson visitó Zaragoza pa fer un concierto. Como totz en la ciudat, lo heba sentiu, pero en importar-me prou poco ya que ni me feba goyo ni iba a ir t’o concierto, no en yera conscient un maitín quan me’n baixé a fer un mandau. La familia mía viviba cerca de l’hotel Boston, a on que dormió las nueitz que pasó en la Immortal. Quan arribé por astí cerqueta me trobé con una xarramata de fans que aguardaban a que acucutase por la finestra con lo suyo chiquet como a la fin, horas dimpués y en una imachen que pasaría a la historia, fació. Pregunté por l’estrapalucio a un d’ells y me dició lo que pasaba. Paré cuenta, alavez, d’a cantidat de camaras y periodistas que bi heba. Y d’entre todas ellas, d’uno particularment. Un d’os inconfundibles miembros de Caiga Quien Caiga (CQC). Entre que la resta se quedoron astí aguardando a que lo Rei d’o Pop le saludase, me chunté con atros que, igual como yo, yeran muito mas fans d’un programa de televisión d’humor que lo petó prou los anyos que s’estió en pantalla, entre 1996 y 2002. Mesmo consiguié que lo mozo que cubriba lo viache de Jackson me firmase en un paquet de Celtas, la sola cosa de papel que trobé a man y que encara conservo.

Recuento ista batalleta porque aquell programa me marcó prou en ixos anyos que tantisma televisión consumiba. Lo presentaba el Gran Wyoming que, chunto con dos companers que presentaban, iban dando paso a daria a los reportaches d’una crica de humoristas reconvertius en reporters que encorreban a politicos y artistas fendo-les preguntas somardas. En aquellas envueltas facioron famosa a Esperanza Aguirre, fendo-se-ne la mofla sin plegar a barruntar como acabaría. Tamién a Miguel Ángel Rodríguez, que antes d’esdevenir lo director de Gabinet d’Isabel Díaz Ayuso, a finals d’os 90, yera portavoz d’o gubierno d’Aznar. En Brasil, pasó qualcosa pareixida con Bolsonaro. Talment nos pensabanos masa listas.

Antimás d’os reportaches y las gracietas en plató, una sección destacaba, en la mía opinión. Yera chiqueta. Tasament bell minuto. La menaba Juanjo de la Iglesia y se deciba Curso de ética periodística. Se i analisaba, en tono chuzón, bell titular de bella depeixa y se proposaba una alternativa que entrase mas en los codigos periodisticos y no pas propagandisticos. Siempre m’ha feito goyo lo d’aturar-se un poquet a pensar en las intencions de qui escribe, en lo sentiu fundo d’o escrito a on que cada parola trigada tien, u lo menos puet tener, muito mas significau que no pareixe. Aquella sección, que no yera que una fatereta adintro d’un programa d’humor no me marcó la vida ni cosa pareixida, pero me pareixeba que feba honra pa qualcosa tant important y de vez tant ixuplidada como amostrar a lo publico cheneral a leyer. No pas la simpla mecanica de fer servir la ferramienta d’a lectura que sirve pa dar-le significau a ixos parramacos que nos trobamos en papel u en pantalla, sino a la comprensión d’o leyiu y entender cómo qui escribe gosa prebar d’enfilar-nos enta bell puesto, conscientement u no.

Anyos dimpués vendría tot lo fenomeno d’os retz socials u las fake news, fendo naixer poco dimpués medios especializaus en desmentir bulos, fact checking, periodismo de datos y tot lo que somos veyendo en zagueras. Alto u baixo, por ixe camín va lo prochecto de Pablo Iglesias en Público, La Base, a on que una parte bien important d’o programa s’adedica a amostrar como manipulan los mass media y qué y quí bi ha dezaga de cada un. No ha inventau cosa, pero tanto la capacidat de difusión que tien como la calidat d'o programa me pareixe que tienen un gran potencial. 

Deciba Lorenzo Mediano en lo suyo libro El escriba del barro, charrando en boca d’un d’os contemporanios de l’autor d’a Epopeya de Gigamesh, que “la escritura s’inventó pa mentir”. Cal que no, pero ye cabolioso que ixe uso ye ixemenau por tot. 

Aprender a detectar las intencions de qui escribe, a afundar un poquet en lo que i hai dezaga d’as historias que nos cuentan, a trigar los medios en que podemos confiar y no los que no fan que furrufalla ye basico pa una sociedat civilizada. I hai ya quantas iniciativas informativas que dende habe anyos tiran por ixa linia y cuento que caldría refirmar-las y ixamplar-las. 

Ixe habría d’estar un d’os obchectivos basicos tamién en l’amostranza reglada d’as asignaturas de luenga, por si belún dubdaba d’a suya valura y utilidat, chunto a la d’atras como la filosofía. Nunca en la historia no s’ha leyiu tanto, nunca la literatura ha plegau en tantos puestos. Y, manimenos, no tiengo guaire claro que se comprenda en la mesma mida lo que se leye.

martes, 15 de marzo de 2022

Chuegos olimpicos y guerra en Ucraina. Tierra de barrenaus 8x14

Lo bloqueyo informativo se manifiesta de muitas maneras. Puet estar invisibilizando opinions u tractando-las como loquería impensables pa garra persona civilizada. Puet estar simplament negando lo debat. U esbarrando-lo enta qüestions que le intresen mas a los amos d'os medios. En iste programa prebamos de trencar ixe bloqueyo y asperamos conseguir-lo dende iste chiquet programa d'ista chiqueta radio libre feito en ista chiqueta luenga.

La propuesta de celebración en los Pirineus d'os chuegos olimpicos d'hibierno no ye cosa nueva en lo nuestro país. Venimos de decadas de ferrete y de arrienda candidaturas con millor u pior fortuna. Cada vegada que se preba de debatir sobre las conseqüencias d'acullir ixe evento, qui lo empenta y refirma amaga ixe debat u chuga lo siempre util comodín de Catalunya. Charramos con Arriel Domínguez, activista en desfensa d'a montanyas, que nos explica la problematica d'ixos chuegos y como se ye organizando la oposición a ista nueva enchaquia pa la especulación y la destrucción d'o nuestro patrimonio natural.

La invasión d'Ucraina, que no trayerá cosa buena, vien acompanyada d'un bloqueyo informativo explicito en forma de censura de medios y periodistas que ye cosustancial a los momentos belicos. Pero tamién i hai unatro bloqueyo en forma d'ataques, ridiculización y invisibilización de man de qui no abrazamos las posicions hechemonicas de cómo se ye chestinonando dende Europa iste conflicto. U de qui denunciamos las hipocresías y incoherencias. Antimás de bella reflexión propia, leigo un texto publicau en retz fa bell día por Pablo Hijar que asperaba que hese quedau viello en lo momento d'emisión d'o programa y que, desgraciadament, sigue vichent.

En la parte mosical, ubrimos de nuevas lo calaixo de cancions zapatistas pa trayer un tema d'una banda que presienta novedatz y empecipia chira. Las zapatistas, por cierto, han publicau tamién un manifiesto sobre la guerra en Ucraina. La suya voz siempre ye intresant. Lo programa se completa con convocatorias, lo convite a participar en lo siguient programa, especial sobre Ixo Rai, y la mosica de Siniestro Total, que celebran iste mes de mayo 40 anyos fendo cancions tant miticas como las que suenan en tot lo programa.

Recuerda que puetz ascuitar totz los programas en Ivoox, Spotify y la web de Radio Topo.

Programa #121

miércoles, 9 de marzo de 2022

La extorsión de Iron man y atras mancas d'etica superheroicas

Una d’as razons pa leyer tebeos de superherois ye que se me fan una sobrebuena entretenedera. En no tener, los que yo leigo, argumentos masa embolicaus, ni contenius fundos que te faigan reflexionar, a soben los leigo sin pensar-ie guaire, en lo que tiengo debant d’os mios uellos. Tot y que n’i hai con mas medolla, prou que sí. Civil War me pareixe un comic bien maho pa treballar y debatir sobre libertatz individuals y colectivas, medios y poder y qualque cosa mas, por eixemplo. Pero la mayoría d’os comics que leigo son chent en pillamas de colors barallando-se de maneras muit absurdas.

Asinas que, en leyendo un d’ixos, me trobaba de tot relaxau y iba pasando la uellada por las vinyetas, alufrando como Iron Man y Carol Danvers (antes de fer-se decir Capitana Marvel) reclutaban un nuevo grupo de Vengadors en lo Mighty Avengers #nosequantos. En ixe momento, no fa guaire que ha rematau la guerra civil superheroica con la victoria de Iron Man y la promulgación d’a Lei de Rechistro de Superhumans. S’empecipia a implantar la Iniciativa d’os cinquanta estaus y Tony Stark busca chent pa l’equipo de Nueva York. Deciden que un d’os candidatos ye Ares y van a escar-lo t’o treballo suyo. Lo dios griego ye fendo de piquer en Nueva Jersey, tot tranquilo y con poca gana d’embolicar-se en los empandullos superheoricos, por lo que pareixe quan empecipia a charrar con Iron Man. Quan en primeras refusa fer parte d’o nuevo equipo, Tony le menaza con deportar-lo d’os USA si no se rechistraba y s’uniba a ixos vengadors. Lochicament, accepta y la historia contina con lo siguient recluta.

Como si no hese pasau cosa. Como si no acabasenos de leyer que Iron Man, lo vengador que en las pelis salva l’universo (no pas en los comics), lo heroi favorito d’un ciento de personas, acabase de extorsionar a una persona pa que treballe pa ell.

Son cosas que, en leyer-las tant relaxadet, soi seguro que no en paro cuenta d’a freqüencia con que ocurren. De feito, heba leyiu ya quantas vinyetas dimpués quan me dicié ¡Guarda! ¿No acaba de fer-le chantache Iron Man a Ares? Habié de tornar a leyer-lo y, sí, astí yera. M’heba plegau t’a capeza con delay pero cabolioso.

La verdat ye que los superherois siempre s’han moviu en chelo finet, que dicen los yankees, en muitos aspectos eticos y morals. La suya simple existencia como chent que se prene la chusticia como le agana ye lo motivo central de comics historicos como Watchmen con lo suyo famoso “¿qui vichila a los vichilants?”, de muitas d’as criticas que recibe Batman u mesmo d’a debantdita Guerra Civil a on que s’evidencia los periglos de que un equipo como Los Nuevos Guerrers no siga someso a garra mena de control. Adintro d’as historias de Marvel nos trobamos con eixemplos de comportamientos eticament dubdosos terne que terne. Wolverine u The Punisher estioron beluns d’os primers en trencar ixa regla que feba la vida sagrada y que empachaba que los “buenos” matasen a los “malos”. Ixe cambió fue afundando-se y hue ya ye de mal trobar bell superheroi que no tienga las suyas mans puercas por la sangre de bell villano u mesmo de belatro companyer.

Lo papel d’os menors d’edat ha estau tamién en lo debat etico. Los X-Men, en lo momento que Charles Xavier los achunta, son adoslescents a qui mete a barallar-se con Magneto. Poco dimpués d’a segunda chenesi, Kitty Pride s’une a lo grupo con nomás 13 anyos, y ya yera 1980, asinas que se puet recurrir a l’argumento -falso, pa forro de bota - de que la chent en los 60 maduraba antes. Pensatz en las personas d’ixa edat que conoixetz y en qué farían d’haber de luitar contra supervillans u en qué utilidatz les darían a los suyos superpoders. En los vengadors fan fuera a Rage malas que descubren que tien cartoce anyos, dato que les heba amagau. Con tot y con ixo, anyos dimpués sí que acceptarían a Kamala Kahn u Miles Morales entre atros ninos como miembros d’o grupo.

Pero ye probablement en la saga de Scisma a on que ixe debat ye mas present, quan Wolverine y Cyclops acaban dividindo a los X-Men entre los partidarios de que los mas chovenotz barallen como los adultos y los que s’estiman mas de protecher-los y amostrar-les a fer servir las suyas habilidatz, en un momento a on que los mutants yera una especie en extinción. Tot un evento arredol d’ixa premisa a on que Scott y Logan cambean de tot los suyos papels historicos, pasando lo canadiense a convertir-se en un buenaz profesor d’escuela y esdevenindo Ciclope lo lider d’un equipo considerau terrorista mesmo por parte d’os suyos antigos companyers.

N’i hai muitos atros comportamientos eticament reprobables u, como poco, discutibles: Xavier lobotomizando a Magneto, lo chenocidio d’o Día-M d’a Bruixa Escarlata, u lo de Jean Grey quan esdevien Fenix fosca, la predor d’a Zona Negativa durant la Guerra Civil, l’asesinato de Hank Pym de man de Wolverine en La era d’Ultrón, los numbrosos asesinatos de Magneto, Sersi convertindo a lo Caballer Negro en lo suyo Gann Josin, la colaboración de Gambit en la Masacre Mutant y l’abandono suyo de man d’a resta en l’Antartdida … Una parrafiquera que se'n podría escribir bell libro.

Totz ixos momentos tienen qualcosa en común. Tot acaba perdonando-se. Dimpués de bell acto de contrición, u mesmo sin ell, los nuestros quiestos personaches s’incorporan t’o bando oficialment “bueno”. A soben sin garra conseqüencia. Pareixe que en l’universo Marvel dengún no ha sentiu parlar d’a cancel culture. La futura Capitana Marvel ni esparpella veyendo la extorsión d’o suyo companyer y futura coyuntural Nemesi en la segunda guerra civil. 

De feito, i hai un segundo fenomeno quan ixe comportamiento no pasa tant d'amagatons. Si las fans protestan, u l'editor que pertoque lo exiche, u bell autor nuevo que plega en una colección lo vei oportuno, la mala acción d'o personache que siga se le acumula a bella causa externa u perdonable. Por un regular, control mental, posesión, fetizo u que en realidat yera un skrull, simbiont, metamorfo... y no pas lo nuestro quiesto superheroi.

Sí, leigo comics como esbastadera, pero soi conscient y disfruto d’o suco que se’n puet fer, de muitas d’as historias que se i recuentan. D’estar profesor d’etica u de bella asignatura relacionada, probablement lo faría servir como recurso pa introducir debatz en clase. Los tebeos de superherois se pueden y s’han de leyer, como tot, con esprito critico y, por muito que queramos a los suyos personaches, no siempre son tot lo virtuosos que se les suposa..

martes, 1 de marzo de 2022

De conciertos y libros. Tierra de barrenaus 8x13

CRIM en concierto. Foto: Rubén
En ir espaldando-se las midas covid, recuperamos l'actividat cultural d'a ciudat y lo país. Los conciertos, los de verdat, con lo publico devantau, interactuando y fendo trago si le agana, tornan t'as salas y las mosicaires, que tantismo tiempo s'han estau buscando-se las manyas, nos presientan los productos d'istos meses que pa muitas han valiu pa composar nuevos temas y mesmo fer bell disco.

Cal recontar ixa tornada t'os scenarios por muitas razons, entre las que cal destacar lo refirme que aprecisan todas las personas que organizan conciertos y la chent que vive d'ells. Asinas que en iste programa sentiretz tres cronicas de belun d'ixos primers bolos. De man de Rubén conoixeremos lo concierto de Crim, que estioron en la recient ubierta de nuevas Sala López. Carlos nos recuenta cómo estió la presentación d'o nuevo disco de China chana. Y pa zarrar ista parte d'o programa, ampro - y en foi traducción - d'Aragón musical la cronica que publicoron sobre lo concierto de Fongo, de qui ya charremos fa bell programa. 

Entre concierto y concierto, siempre nos quedará tiempo pa leyer y por ixo traigo tamién dos recomendacions literarias. Lo primer, I ara jo que faig? - Y ahora yo que hago, escrito por Andreu Escrivà y publicau en catalán por Sembrallibres y en castellano por Capitán Swing. Un texto bien util pa entender lo cambio climatico y como concarar-lo dende una envista muit completa que abraca muitos temas. Lo segundo, Insubmissió, de Joan Canela y publicau tamién por Sembrallibres, que ya en publiqué un post y que en iste programa tos n'eixamplo un poquet la información.

Pa completar lo programa, como de cutio, buena mosica, con novedatz y clasicos, y bella convocatoria pa istos primers días de marzo van marcando primavera. 

Programa #120