lunes, 29 de mayo de 2017

Por una nueva lei de luengas y una academia ta l'aragonés

Quan en 2013 lo gubierno PP-PAR aprebó a conoixida como lei de no-luengas u lei d'o LAPAO y o LAPAPYP, pocas podebanos sisquiera esmachinar que bell diya, organizacions como CHA, REA, u Consello d'a Fabla la dasen por buena y se planteyasen desarrollar-la. Pero lo tiempo y as circunstancias sociopoliticas te fan viyer de tot y agora nos trobamos con que o decreto de creyación de la "Academia Aragonesa de la Lengua" (sic) lechitima t'a posteridat ixa lei que tanto y tantas critiquemos y que nos avergonyó debant d'o mundo.

Talment cal repetir-lo, ta qui no se'n faiga alcordanza: l'aragonés ye una luenga como qualsiquier atra d'iste cabo d'Europa. Y ta sobrevivir en iste entorno, le cal tener as mesmas ferramientas que a resta de luengas: un modelo culto, dreitos pa la suya comunidat de fablants, lechislación adequada, ... y una autoridat lingüistica independient. Deixar la independencia de l'autoridat lingüistica d'a luenga mas menazada d'Europa, a la buena voluntat d'o gubierno de turno u d'uns academicos que no son d'ixa luenga nomas puet levar a que ixa autoridat deixe d'estar funcional en qualsiquier momento.

borrador de decreto no creya una academia ta l'aragonés como se ye decindo. Contina con la zaborrería disenyada por una lei que no ye pensada ta las nuestras luengas, sino ta un lingüicidio. A intención d'o lechislador de 2013 yera precisament esborrar a identidat d'as luengas aragonesa y catalana y fer una barracha lechislativa que convertise ixa academia en un instrumento inutil.  Asinas creyaba una unica entidat ta las dos luengas. O decreto que previsiblement s'aprebe creya dos entidatz menors clamadas institutos, sin personalidat churidica, que se suposa funcionarán independientement. Tot pendendo d'ixa buena voluntat suposada a priori. Ye decir NO se creya una autoridat lingüistica ta l'aragonés, sino una sección d'atra entidat. ¿Por qué l'aragonés no tien dreito a tener una autoridat lingüistica como toda la resta de luengas d'o nuestro entorno?

As quince primers academicas d'ixa lei, habrán d'estar trigadas por as Cortz, lo Gubierno y a Universidat de Zaragoza, no establindo-se garra mecanismo que guarencie que haiga de trigar-se un numero minimo ta l'aragonés u lo catalán. Ixa primer academia podrá viyer ixamplau o suyo numero de academicas ixamplando-se os integrants d'os dos insitutos que se creya. Lo cómo no queda guaire claro, ni s'implementa un mecanismo de sustitución d'os suyos miembros. 

Tot y estando un decreto penible, que lechitima una lei penible, disenyada ta acotolar l'aragonés y o catalán, se podría argumentar que "ye la lei que tenemos" y no podemos fer atra cosa. Ya antes ha pasau, y mesmo con gubiernos d'o PP, as activistas por l'aragonés y o catalán, nos hemos habiu de fer o pre y buscar os foraus lechislativos ta ir tirando entabant y que no fesen guaire zancocho. 

Manimenos a situación ye prou diferent a la de 2013. Bi ha una mayoria parlamentaria a favor de derogar a lei de luengas. PSOE, Podemos, CHA y IU, lo menos en campanya electoral, yeran partidarios de vulcar-la y fer-ne una nueva. O pacto de lechislatura entre PSOE y CHA, que entre atras cosas levó a la creyación d'a DGPL y o nombramiento d'o suyo director, teneba en o 23eno punto "Aprebar una lei de luengas que guarencie os dreitos lingüisticos d'a ciudadania, con un amplo proceso participativo, buscando as formulas legals ta suspender l'aplicación de l'actual." Ni s'ha aprebau, ni a lei de luengas actual guarencia los nuestros dreitos, ni bi ha habiu un "amplo proceso participativo".

CHA, que levó la lei t'o constitucional, y que agora pareixe desfender las suyas bondatz, deciba tamién en o suyo programa (pachina 10) que quereba "suspender la lei 3/2013 (...) y presentar una nueva lei que se cumpla y siga lo primer paso enta la futura cooficialidat (...) en aplicación de la legalidat internacional en iste ambito y en igualdat de condicions con a resta de luengas d'Espanya, Europa y o mundo".  Continaba o suyo programa demandando "Constituir las academias de l'aragonés y lo catalán". 

Atras entidatz tamién amostroron o suyo refús t'a lei de luengas que agora celebran. Consello d'a fabla deciba en aquellas envueltas sobre a lei 3/2013 (Fuellas 215, pachina 3) que se consagraba "a creyazión d'una Academia unica  (denominata chenericamén Academia Aragonesa de la Lengua) en os terminos en los que lo fa te, por un costato, acrexentando a barafunda lingüistica e a indistinzión entre as luengas e, por atro ye politizando-la e rebaxando de bez o libel filolochico e zientifico d'a suya composición...". Mesmo lo propio actual director cheneral de politica lingüistica, Jose Ignacio López Susín, presentaba una comunicación titulada "Poniendo las bases para la desaparición del aragonés. La nueva regulación de las lenguas propias de Aragón".

¿Por qué dimpués de tanta chustificada hostilidat ent'a ixa lei de no-luengas que tanto mal feba, de bote y voleyo le pareixe un marco acceptable a los suyo criticos? ¿qué ha cambiau en istos quatro anyos.

Tenemos una oportunidat historica ta l'aragonés. Bi ha mayoria parlamentaria y social ta aprebar una nueva lei de luengas. Todas tenemos alto u baixo claras los minimos acceptable ta ixa lei. La de 2009 se quedaba curta, prou que sí, pero ye un punto de partida claro y referencial ta prencipiar a treballar. Ixo ye posibilismo y pragmatismo. Lechislar sobre a lei de 2013 lo que ye, ye una rendición y no ye en absoluto positivo ta l'aragonés. Hemos de parar cuenta de que lo que faigamos en istos anyos, con os suyos aciertos y errors, condicionará a l'aragonés probablement por decadas. 

Bi ha tiempo ta reendrezar o rumbo. Bi ha tiempo, ganas y chent ta treballar en una nueva lei de luengas. Si ye por miedo a la opinión publica, cal fer alcordanza de que afortunadament Aragón y as aragonesas no son como l'Heraldo quiere que sigamos. 

A l'aragonés le cal una lei de luengas que siga digna de ixe nombre, que le de una autoridat propia, independient y con funcionamiento autonomo, que guarencie los dreitos de toda la comunidat de fablants en tot lo territorio aragonés. Como demandabanos en 2013 y como hemos de continar demandando en 2017.

domingo, 21 de mayo de 2017

A chimnasia. Historias d'un cole de mosens X

Estié un crio bien moviu. Malas que viyeba quatre arbols y una costera, pretaba a puyar-los u a tirar-me costera t'abaixo. Con a bici, feba cada cosa, que si m'hese visto mi mai por un foradet, le hese dau un mal. Chugaba a futbol, a baloncesto, a balón prisioner, a la WWF, a pillar, a "polis y cacos",... a lo que calese. No me feba galvana lo de mover-me. Pero mesmo una cosa de tant facil querer pa un crio como yo, facioron que me fese fastio. Os mosens son asinas.

As clases de chimnasia bien luego pasoron de simplament chugar, a estar una serie de prebas - tortura sin guaire sentiu. La metat d'o tiempo nos lo fotebanos blincando por dencima de trastes rarizos, que iban puyando seguntes los blincabanos. Lo potro, lo caballo, lo plinto,... Tamién caleba fer bella pintacoda, dobles blincos, ... tot sin atro motivo que cumplir una serie de tablas que maniaban os profesors.

Tenebanos un chimnasio bien amplo. Como dubdo que en tenesen, de pareixiu, en a mayoría de centros publicos. D'o teito penchaban quantas cuerdas. Dos d'ellas con nyudos, pa que fuesen de millor puyar. De toda aquella "torturamenta", a cuerda yera a sola cosa que me feba goyo. Cuento que porque se me daba muit bien. Malas que aprendié a fer bien la presa con os pietz, me la podeba puyar todas las vegadas que calese. Tres sin tocar tierra, que yera un diez en ixa preba. Asinas iba aprebando, porque en a resta pasaba radiu, u nian ixo.

A chimnasia yera a clase mas dura socialment. Podebas estar un ignorant en socials, mates, naturals, ... tot ixo importaba igual. Pero ai de tu si dimpués de pillar vencida t'aturabas antes d'o plinto, u t'esmorrabas en blincar-lo! La metat d'a clase se te feba la rialleta en clase. Igual como en as ramadas, quedabas sinyalau como un miembro feble d'a comunidat y, alavez, presa facil pa os cazataires que yeran a la molta.

L'atra falaguera que teneban os mosens yera fer-nos correr sin sentiu. ¡Como si no bi hese trazas de fer correr a un zagal con un proposito claro!. Y limpio fer vueltas a lo patio! Nos caleba estar nosequantos minutos correndo, y ya nos aprendebanos astrucias pa escusar-nos bella vuelta. No por galbana que dimpués correbanos muito mas en o recreu. Yera pura rebeldía chovenil. Bi heba dos puestos perfectos pa amagar-se. Os dos a l'atro cabo d'an que o mosen se quedaba con o cronometro. Un, yera un arbol. Muit gran, pero que de cabo ta quan ibas a amagar-te-ie, y te trobabas con que ya bi heba quatre u cinco compas en ringlera. L'atro yera un rinconet que quedaba difuera d'a envista d'o mosen. Astí i cullibanos borches arrienda, y asperabanos un ratet redindo-nos d'a nuestra dreza. Si belun yera malaudo u con bell ueso crebau, y no heba de correr, ya se preocupaba de fer que o mosen s'espisguardase pa que no nos pillase.

De profes de chimnasia (que asinas le clamabanos totz a la Educación Fisica), en teniemos bells quantos. Un d'ells, le decibanos Chuache, por Schwartzenegger. Yera choven y con mas musclos que un debuixo de Rob Liefeld. Con ixe profe no febanos mala pacha. Mesmo en una ocasión, que me facié un zancocho en o cuello blincando un d'os trastes aquells, me tractó prou bien, tot y que yo yera espantau de tot de lo mal que me feba la foyeta. Aquell mozo, que no yera mosen, hopó de Coras. O diya que se despediba nos charró d'a persona que le sustituyiría. Ex-paracaidista, monitor d'esqui, ... un curriculum rebutient de cosas apasionants, que a aquella clica de criallos impresionables, nos pareixeba que ise a venir un G.I. Joe a entrenar-nos pa luitar contra Cobra. Y ixo, antimás, lo deciba una persona mas fuerte que totz os nuestros pais chuntos.

A l'atro'l diya, totz yeranos en candeletas aguardando a lo nuevo profe. Un sinyor viello, baixet, y con voz aguda apareixió por a puerta decindo que yera ell aquell impresionant eixemplar que esmachinabanos. No nos adubibanos d'a risa. As alufras que nos hebanos feito, tot pa trobar-nos con un sinyor que Raúl, o repetidor de clase, yera mas altero, y muito mas fuerte. Ya a los mosens "chungos" les costaba que les respetasenos, asinas que podetz contar que a iste le febanos de tot. En una pleitina con o debantdito Raúl, habiemos de meter-nos a separar-los porque quasi le fote un sobo, l'animal.

Antiparte d'as clases de chimnasia, l'actividat fisica yera muit present en a mia vida d'aquellas envueltas. Bi heba bella mena de liga interna de futbol, an que yo, que no me feba mica goyo estar-me quieto, me i apunté. Yera mas malo que malo, pero me lo pasaba de bitibomba. No feba que correr, porque en que pillaba o balon, lo perdeba u me lo furtaban. As pocas vegadas que facié bell gol, me gronxiaba pa tot lo mes. De puntuacions, bi'n heba dos clasificacions. La una yeran os puntos por ganar u empatar, como en a liga de futbol profesional. L'atra yera por "esportividat", ye decir, te deban puntos si no febas guaires faltas, y no yeras marrullero. D'a primera siempre me quedaba bien abaixo, pero de medallas a la esportividat, encara en guardo beluna en casa mai.

En tercero nos ufrioron de federar-nos. Aquello sonaba superguay. Yera como profesionalizar-nos. Estar como Juan Señor u Drazen Petrovic, pero sin cromo. Chugarianos contra atros colechios, y nos farían fotos que pencharían en totz ixos almarios plenos de trofeus que empliban os corredors d'o cole. O primer anyo nomas te podebas federar en balonmano. Yera un esporte que m'aburriba muitismo, asinas que, en plegar en quarto me pasé a baloncesto. Astí ya sí que me lo pasaba de bitibomba.

En l'equipo yeranos dotze zagals. D'ells, atro y yo yeranos prou malos, pero a pur de entrenar fuemos aprendendo. Tenebanos un entrenador bien simpatico, y que yera de buen viyer. ¡As nuestras chirmanas mayors nunca no heban veniu tanto a viyer-nos entrenar! Antimás d'ixo, yera una persona que sabeba fer-nos participar. Tot y que yera d'os piors de l'equipo, chugaba como poco un quarto en totz os partius d'a liga. Yeranos competitivos, prou que sí, pero totz participabanos y nos ayudabanos entre nusatros. Aquell anyo de baloncesto ye un d'os millors recuerdos que tiengo d'ixos tiempos.

En cinqueno, cambioron l'entrenador. A os cinco millors de l'equipo se los levoron ta equipos de mayor nivel. Aquell anyo, uno d'ells s'estricalló lo chenullo pa cutio. De vez, i entroron nuevos zagals. Yo continaba estando prou malo, pero heba aprendiu muito en l'anyo anterior, y ixo se notaba. Teneba, antimás, muita complicidat con a resta de companyers d'o curso pasau. Asinas que, a priori, me pensaba que chugaría tanto como l'anyo anterior. Pero os primers partius pasaban y ni yo, ni a mayoria d'os nuevos chugabanos. No ye que no chugasenos guaire. No chugabanos mica. Nos quedabanos en a cadiera, alufrando como "os buenos" d'adedicaban a ganar partius. Os entrenamientos, de vez, yeran muito mas tecnicos, fendo mas exercicios y chugando menos. Ta Nadal, ya me'n heba fartau y les demandé a mis pais que me quitasen d'aquella actividat que tant aburrida s'heba tornau. En ista ocasión sí que me facioron caso. L'anyo anterior hebanos quedau segundos, con un ambient grandismo y chugando mesmo los piors. Ixe anyo, rematoron quartos y con quantas baixas en l'equipo a metat de curso.

Dimpués entendié cómo se conseguiban totz aquells trofeus. A pur de deixar por o camin a qui no yeranos a ran d'o que caleba pa ganar competicions. L'esporte, pa muitas mais y pais, ye una parte muit important pa os suyos fillos. Coras, a la fin, no ye que un negocio, y ha d'aprofitar un espacio de publicidat tant buenismo como ye l'esporte d'elite, pa fer-se vistero. Cada torneu ganau ye publicidat de baldes y si pa ixo cal que os crios mas zampos deixen de fer esporte, ¿qué importa?

martes, 16 de mayo de 2017

Sagas X-Men: A guerra de Magneto

Encara que a lo personache de Magneto siempre li han feito floretas por a suya ambigüedat y os grises que tien, la verdat ye que ye un grandismo villano. As historias an que os X-Men lo han teniu en frent, son d'o millor en istos mas de cinquanta anyos d'historia. Magneto blinca d'un costau t'atro d'a ringlera que separa os herois d'os villanos Marvel, pero en pocas sagas como la que traigo hue, heba estau tant "malo-malo".

La Guerra de Magneto estió publicada en 1999, y se desembolica en os numers 85 a 87 de X-Men, 366 y 367 de Uncanny X-Men y un one-shot titolau X-Men: Magneto War. En castellano, ye publicau por Panini adintro d'o segundo numer d'a colección Extra Superheroes, chunto con os numeros siguientes. L'argumento ye d'Alan Davis con guions de Fabian Nicieza y Joe Kelly. En os lapices, i son o propio Alan Davis, Lee Weeks, y Leinil Francis Yu.

A historia empecipia con un Magneto recuperau d'o zancocho que l'heba feito Xavier, que dubda si enrestir contra la humanidat. Pa prener ixa decisión charrar con un treballador y, dimpués d'un charrazo que ya reconté, troba una enchaquia pa fer-lo. Erik se'n va t'o Polo Norte y dende astí prencipia a executar o suyo plan contra la humanidat.

D'atra man, os Acolitos, una colla de mutants que reivindican a figura de Magneto como ideyologo y profeta d'a mutanidat, enriste bell obchectivo tricolotiando-se con os nuestros quiestos X-Men. Os acolitos, como nueva y moderna versión d'a Chirmandat de Mutants Diabolicos, me pareixió una sobrebuena ideya en o 92, y o feito de que continasen tantos anyos ye sinyal de que teneban buena cosa de suco. En frent, teneban a una aliniación d'os X-Men orichinal y con beluns d'os millors: Xavier, Gambit, Wolverine, Storm, Marrow, Kitty Pride, Rogue, Colossus y Nightcrawler.

Pero a verdat ye que o papel d'os X-Men en ista historia ye prou secundario, y adedicau sobre tot, a foter-les un sobo a l'arreu d'atro a os acolitos. Qui va a concarar-se con Magneto ye Joseph, qui en ista historia descubre os suyos orichens. Pa qui no lo plegó a conoixer, Joseph estió un personache que apareixió bell anyo antes, igual fisicament como Magneto, pero sin memoria. Totz creyeban que yera o mesmo Magneto pero, en estar "bueno", lo acceptan entre ells. Mesmo plega a fer pacha con Quicksilver, qui creyeba que yera fillo suyo.

O plan de Magneto deixa la planeta Tierra sin electricidat en fer un pulso electromagnetico mundial. De vez, ninvia a un robot suyo a menazar a la ONU. Descubrimos os orichens de Joseph y como ye estando manipuliau por Astra, ex-integran d'a Chirmandat de Mutants Diabolicos que quier fer-lo servir pa vengar-se de Magneto. A la fin, Joseph remata sacrificando-se por a humanidat y fendo-se uno con o campo magnetico d'a Tierra, con l'aduya d'os X-Men. A ONU, d'atra man, ninvia un equipo ta l'Artico, y proposa a Magneto dar-le a soberanía sobre Genosha, a truca de que deixe de estricallar o campo magnetico d'a Tierra.

En ista saga, que no ha pasau precisament a la historia, bi ha muitos d'os elementos que fan gran a os X-Men. Lo primer, un Magneto "villanizau" como pocas vegadas, con una rabia contra la humanidat, y un plan que no ye una zaborrería, como ha pasau en atras ocasions. Prencipia prebando de chustificar os suyos actos, y acaba estando soberano d'una isla con toda la responsabilidat que ell ye conscient que ixo tien. Feito a perder siempre, estoi que nunca no se pensaba que ise a haber de chestionar un país. Asinas le fue. Y antimás le tocará de fer-lo quasi sin poders, ya que dimpués d'a baralla con Joseph se queda prou feble.

Atro d'os treitos que mas goyo me fa ye o funcionamiento d'os X-Men como un equipo y no pas como un conchunto d'individualidatz. A fin d'a baralla ye posible gracias a los poders combinaus d'os mutants, y d'o treballo en equipo de totz. Cosa que no siempre pasa en os comics, y que qui somos mas fans d'os equipos superheroicos que d'os herois solitarios, agradeixemos a-saber-lo.

En o mas puro estilo Claremont, Alan Davis, zarra linias argumentals, como la de Joseph, nomás pa ubrir-ne atras como lo prencipio d'o gubierno de Magneto sobre Genosha. Tamién i va sembrando atras cosetas que medrarán mas entabant. L'anglés torna a dar-nos lo mesmo que nos trobabanos en a suya etapa escribindo Excalibur: guions divertius, sin guaire trasfondo social y con magnificas barallas, an que disfrutamos d'un emplego d'os poders mutants bien esmachinativo.

En l'arte grafico, tenemos a Davis, Weeks y Yu. Totz tres buenos dibuixants. Talment me quede con Davis, pero probablement por o recosiro d'a suya sobrebuena etapa en Excalibur.

A guerra de Magneto se publico a la fin d'os tant denostaus 90. Una decada que, como todas tenió cosas malas y buenas. Ista no ye a historia definitiva d'os X-Men, ni sisquiera una d'as millors, pero a fe que ye un comics de muit buen leyer y que nos puet fer pasar una tarde bien amena.

sábado, 13 de mayo de 2017

Zoo en Zaragoza

Os Obrint Pas me deixoron popiello como fanboy. Bi heba collas arrienda que me feban firme goyo, pero dica aquell ya mitico “Estiu”, no iba yo tot barrenau por denguna. Zoo barrachaba tot lo que me feba goyo en una colla. Grans mosicos, buenas letras y actitut. “No me fara o morro clo que viengan ta Zaragoza". Viñarock, Mataró, Esperanzah, Aplec, … me las apanyé pa viyer-los bellas quantas vegadas, pero t'a ciudat mia no pareixeba que tenesen prisa por venir. A la fin, se confirmó. Zoo veniban. Entradas pilladas por internet a los pocos diyas. Fendo-me firmes alufras, plegó lo diya. Miedo a la decepción. Concierto difuera d'os Països.... Y lo petoron. Sin dubda o millor concierto de Zoo que haiga visto nunca y d'os millors de lo que levamos d'anyo.

A La Vallekana Sound system le tocó de calentar l'ambient. Una colla que no le fan chusticia os video de Youtube, y que sabió fer que un publico que yera a atra cosa, rematase fendo buenos blincos con os suyos temas. Tanimientres prencipian a ixemenar-se os pegallos de Purna y d'os sinyals d'Aragón. En l'escusau me trobo con o cantaire, que m'ubre a puerta y le respondo con un “moltes gracies”, entre que l'agradeixco mentalment que bi haiga chent que escriba como ells.

Zoo empecipia suau. Un poquet de baile tranquilo pero contundent pa ir calentando clavillars. La López rebutindo. ¿Qui deciba que as collas en catalán no pueden trunfar difuera d'o suyo espacio lingüistico? China chana va bullindo lo local. Panxo, lo cantaire, con os pegallos d'Aragón en o peito. Un sinyal d'Aragón dezaga O concierto no ye un tramite. Nos adedica frases, charra d'o pais nuestro, interactuan con os capins d'a primer ringlera. As quatribarradas van acucutando de cabo ta quan. Alicates? Como si hesen ubierto una ferretería en la López.

O publico, entregau de tot. Muitas caras conoixidas. Iste, ixe, aquell, l'atro, … conye, isto pareixe Artieda. Zoo repasan os suyos temas. Como no bi'n ha de malos, cuesta de trobar-ne uno que aprofitar pa ir ta l'escusau u a por biera. Con tot y con ixo, nos zorriamos las macetas si cal. Con Estiu rematan. No nos enganyatz, que sabemos que quedan temazos! Da la López pa Wall of death? Imos a comprobar-lo! Prou que en da. Panxo se'n baixa d'o scenario, canta, baila con nusatras que, astí baixo, nos femos una pinya de pogos, sudor, baile, amor, y ixa puta revolución que sientes que puetz fer en ixos momentos. Esbarzers, ¡cómo no!, ye la zaguera. La canción de La Gossa Sorda ya ye suya, y tuya, y nuestra. Y la bailamos y cantamos como si hesenos naixiu con ella tatuada.

O concierto remata con una sensación machica. Toca alentar, descansar-se, difrutar d'o que acabas de vivir. Te trobas con os mosicos fendo bieras y te fas foto con ells. Te fa a saber que vergüenya, pero la Pati los ha alicatau ya, y no vas a decir que no. Ai quanto goyo me fa conoixer-los y que vergüenya de fer de grupi! Encara da la nueit pa fer-ne a zaguera en o Pottoka, tamién con ells por astí. Que conoixcan la nueit zaragozana. Una moza les da ferrete con ixa supuesta incompatibilidat entre independentismo y internacionalismo. Aspero que l'aclarisen as dubdas.


Una graniza nueit, entre amigas, y con uns d'os millors mosicos que bi ha en a scena actual. Y no levan que dos discos!

jueves, 11 de mayo de 2017

Magneto, Futurama y l'apriorismo

Una d'as grans pasas d'a humanidat, lo menos en as sociedatz que conoixco, ye l'apriorismo. A mayoria d'as personas gosamos de tener una serie d'ideyas sobre o mundo que nos rodia. Muitas vegadas basadas en barruntos u información muit parcial. Mesmo sobre cosas que no en sabemos mica. Quan bell suceso nos da bell indicio a favor d'as nuestras ideyas, a escape blincamos con un "¿viyes?", que nos reafirma en as nuestras concepcions. Ixo sí, si bi ha toda una carga d'evidencias en cuentra de nusatras, siempre trobaremos bell forau argumentativo pa no reblar en ixas ideyas que nos hemos feito a priori.

Ye, de feito, la base d'o pensamiento relichioso en un mundo an que practicament todas as dubdas humanas cutianas, se pueden resolver sin recurrir a lo sobrenatural. A la fin, o solo argumento que les gosa de quedar a los deistas ye a imposibilidat d'a negación d'a existencia dios, igual como no podemos negar a existencia de dragons invisibles.

Reconoixer que no se sabe bella cosa, u que somos entivocadas, ye vital pa l'abance d'a humanidat. Encerrinar-se en que una tien la razón, quan todas as evidencias, prebas y experiencia, indican lo contrario, ye o camin ent'o dogmatismo, a irracionalidat y, a la fin, a barbarie.

Dos obras de ficción m'han dau dos repolius eixemplos d'isto que hue tos comparto (podetz viyer-los abaixo). En o primer, Magneto, o villano de X-Men ye dubdando si atacar a la humanidat. Ta ello se disbraza de humano normal y va a charrar con un obrero d'a construcción que ye treballando en un edificio espaldau en una batalla superheroica. Magneto piensa que totz os humanos son uns especistas que odian a os mutants y que quieren acotolar-los. Manimenos se trobar con una persona que no en ye. Ye prou razonable y no odia a os mutants. Magneto, sin sangre en a pocha, va endizcando-le dica que l'hombre formula o clasico dilema moral de "si podeses viachar t'o pasau ta matar a Hitler quan yera nino, lo farías?". Magneto, que ya sabetz lo que ha pasau en a suya nineza, esclata y decide atacar a la humanidat. ¿U talment lo teneba decidiu dende o primer minuto y nomas quereba una enchaquia pa fer-lo?

L'atra ye un capitol de Futurama, que charra sobre a polemica d'a evolución cuentra lo creacionismo que tienen en EE.UU., y que no tardará guaire a plegar en Europa. Astí un orangutan que desfiende lo creacionismo (criaturismo, en a serie), enriste con l'argumento d'os fosils intermedios: ¿qué bi ha entre o mono y l'homo sapiens? Igual como en a vida real, Farnsworth va enumerando totz os pasos intermeyos en a evolución humana, dica que, dimpués d'una parrafiquera de grans simios, l'orangután troba un espacio an que encara no s'ha trobau o fosil, y lo fa servir como solo argumento contra toda la cantidat de fosils intermeyos que l'heban amostrau dica alavez. A pesar de tener un ciento de prebas en cuentra, l'orangutan, y con ell una parte important d'a nuestra sociedat, no deixa la suya ideya, por entivocada que siga.

En as escuelas talment nos habrían de tener un rato totz os diyas debant d'o espiello repetindo "no lo sabeba", "yera entivocada", "m'has convenciu", y cosas asinas. Talment nos calga entrenamiento.


Traducción de parte d'o X-Men #95 USA
Magneto (pensando): A Tierra, ixa polida y puerca choya sobre la que chiramos ignorants, ye malauda. Morirá de un mal minchador. Un birontón y rialler mal minchador que l'alimenta de l'anfitrión que lo apara y d'a suya propia y feble masa con notable fambre y eficacia. La malotía se diz humanidat. Si no se controla, lo mal minchador acabará por minchar-se-lo tot y deixará a la Tierra feita un calavre torturau. Pero.... agora con l'escalpelo en la man, como un cirurchan que s'aboca sobre o pacient suyo, dandaleyo. Antes de fer fuera pa cutio a excrecencia, he de fer una zaguer prebatina.
[...]
M (p): Willian Jones ye un hombre d'educación corrient, con un treballo corrient, en una companyía de construcción corrient. A suya muller, d'educación y farcha corrients l'ha dau dos fillos corrients y bi'n ha un tercer en camin. Ye lo normal en una familia d'iste vico corrient. Bill leye a pachina d'esportes antes que no la de local, pero fa buena ficancia d'os sucesos d'o mundo que le fan espanto. Mincha pizca con trunfas dos vegadas por semana y se fa una biera todas las tardes. En totz os sentius Bill represienta la media nacional. Ye un mas d'os millons de sers que viven y mueres seguntes un horario. Va t'as funcions d'os suyos fillos y le fa goyo a luita profesional.

Bill: (Mirando-se l'edificio espaldau) Ye lo mas demencial que he visto... talment si que estioron mutis.

M (p): Estando honestos de tot, Bill y yo farianos pacha... en atro mundo
Magneto: ¿Sinyor Jones?

B: O mesmo. Si vusté no ye de Hicienda

M (p): Por ixo lo trigué. Pa equilibrar o mio refús instintivo por a raza suya. L'experimento ha d'estar obchectivo.
M: Me digo Magnus, soi d'a directiva. Viengo a por respuestas.
M(p): Hue Bill Jones decidirá si a humanidat vive u muere.

B: Bueno, no puedo guarenciar-le que las tienga, Sr. Magnus, pero si vusté paga lo café, prebaré d'improvisar-ne beluna. 

M: Excelent.
[...]

M(p): Isto buega la loquería. Magneto, sinyor d'o magnetismo, homo superior, capaciando con bloqueyaus cheneticos, que tasament fan cosa mas que amarrecer, consumir y morir. Pero he d'asegurar-me, y antes con antes, he de saber si o camin que he trigau ye o correcto.
M: Ye impresionant ¿verdat?. Lo d'a obra. Nunca no heba visto cosa pareixida. Pero no pareixe fer-se-ne. ¿por qué?

B: A verdat sinyor, ye que quasi me lo foi dencima en viyer-lo, pero os hombres... a metat son inmigrants, chent que no conoixe iste pais. Belun heba de dar eixemplo. Antimás, no bi habió ferius y ixo ye lo que importa.

M(p): Si, ye lo que importa. Por ixo soi aquí. S'acerca una cullida. Un tiempo de revancha, Bill. Creigo que puedo viyer-me aforzau a fer-le mal a buena parte d'os tuyos, a no estar que me des motivos pa no fer-lo. Que me amuestres la mia error.
M: Yo creigo que lo facioron mutants, Bill. Puercos mutants que preban d'atacar o nuestro tributo a los logros humanos. Creigo que o mutant ye un d'os suyos hombres, y quiero que m'aduye a descubrir-lo.

B: Un d'os mios hombres? ¿Un mutant? Caray....

M (p): Y a trampa ye presta.... Bill Jones. Un hombre que se preocupa por a suya chent acaba de saber que un d'ells ye un puerco monstruo chenetico. Un monstruo que mataría a la suya familia, y se mincharía a los suyos fillos, un "muti" que cal aturar. Vienga, Bill, amuestra-me a cara d'a tuya "humanidat". Ixa cara fiera que amagas. Entrega a lo muti pa salvar la tuya pelleta.

B: Con lo debiu respeto, sinyor, si quiere que le diga qual d'os mios chicos ye un terrorista mutant no cuente con yo. No me van as cazeras de bruixas. 

M: Qué? Acabo de decir-le que puet haber-ie un mutant cerca de vusté y...

B: Sr. Magnus, he viviu a Tronada d'o desierto, l'huracán Bob y diez anyos en l'autopista de Los Anchels. ¿Y creye que me fará espanyo un mutant? Isto ye Los Anchels, quio. Mr. Magnus, preba de reclutar-me pa una secta u cosa asinas.

M: No. Nomas quiero saber lo que piensa de verdat. Le prometo que isto no afectará a los suyo treballo.

B: Le'n diré d'ista manera: no querría trobar-me con lo tio que puet devantar un edificio d'os suyos alazetz y chugar con ell, pero no tiengo cosa cuentra ells en cheneral. Nomas son uns pobres tipos que les han feito la tana cheneticament.

M(p): Bill Jones, hombre corrient, criau con a televisión familiar, alimentau con os prechuicios de su pai... ¿ha aprendiu? ¿será posible? ¿tendrá de verdat iste especimen tant normalet la capacidat de viyer dillá de l'odio por a mia especie? ¿Será ista la cara d'a humanidat que en creye Xavier con tanta rasmia? Ha d'haber mas...
M: ¿Y qye me diz d'a desgracia chenetica, Bill? ¿S'esmachina lo miedo que se tien a que te descubra la parentalla u os amigos, u a que Operación: Tolerancia Zero te cace como un animal nomas por haber naixiu con qualcosa mas que no l'hombre corrient? ¿Y si un d'ells decidise de contraatacar? ¿Y si bi hese un mutant que podese matar-le a vusté y a la suya familia nomás con pensar-lo?

B: Sr. Magnus, ¿ye vusté menazando a la mia familia?

M: No, prou que no! Nomas feba una pregunta hipotetica.

B: No me fa goyo lo hipotetico. No vivimos en un mundo hipotetico. Si quier plegar en bell cabo, faiga-lo ya.

M (p): Si ell parase cuenta de lo que puedo fer-le. Quanta inocencia, quanto argüello.... Tiens suerte de que faigamos pacha, Bill.
M: Ye nomas una pregunta Jones, ¿le fa miedo como podría responder-la?

B: Sienta, no quier charar d'o edificio?

M: Dimpués. Antes he de saber lo que siente por...

B: Ya, pero ye que a pregunta no ye chusta. Si se charra d'a familia, un se mete a la defensiva. No piensa con claridat. Pa saber como ye belun chugando a las preguntas, cal estar mas sutil.

M: Cómo?

B: Bueno... como... no sé. Ista ye muit viella. Si podese recular en o tiempo y matar a Hitler quan yera un borche, ¿lo faría? ¿viye? no ye tant facil quan a respuesta no ye en blanco y negro.

M: (visiblement encarranyau) S'entivoca Jones. Ye una pregunta bien facil. A respuesta ye sí. Pa salvar millons de vidas, yo buscaría a casa d'ixe borche, y lo afogaría en o suyo barzol. Dimpués acotolaría a la suya familia, a la familia d'a familia suya, y arramplaría con a ciudat entera dica los alazetz, y aventaría las suya cenisas difuera d'a Tierra!!!!!

Troz de Futurama: Professor Farnsworth debates creaturism





miércoles, 10 de mayo de 2017

Passengers: romanticismos y mala sci-fi

Sabado tarde. A l'atro diya tiengo corrida de maitins y no salgo. Quedamos bellas quantas amigas y decidimos de viyer una cinta. En teneba baixada una dende feba tiempo. Goso de minchar-me qualsiquier cosa que tienga una nau espacial en o suyo argumento. Por o trailer, pareixeba una d'ixas cintas espacials que barrachan terror y sciencia ficción. Pero a sola cosa que feba miedo yera o guión. ¿Quiers perder 116 minutos d'a tuya vida? Mira-te Passengers.

Passenger no nomas ye una penible cinta en o chenero d'a sciencia ficción. Ye antimas un exercicio terrible de chustificación de l'acoso y a dominación, vendendo-nos un concepto d'amor que da ansias, y que, por desgracia, ye mas ixemenau que no nos pensamos.

Una d'as razons pa viyer a cinta ye a hipotesi que planteya, que a priori pareixeba intresant: una nau viacha dende a Tierra enta atra planeta, colonizada por a humanidat. Cal 120 anyos pa fer ixe viache, asinas que os pasachers van hibernaus. Una d'as capsulas falla y fa dispertar a un pasachero dimpués de nomas 30 anyos de viache, asinas que, en quedar-le-ne 90 mas, prencipia un relato de l'angunia de saber que va a morir solo, pasando la resta d'a vida suya en ixa nau. Dica astí, va tot alto u baixo bien.

O pasachero, interpretau por Chriss Pratt, precipia a baruquiar con una zagala que ye hibernada. Se la mira terne que terne adintro d'a suya capsula, investiga la suya vida y motivacions, y asinas asinas. A la fin, decide, "porque ell lo vale", quitar-la d'o suenio hibernant y que tienga a mesma "suerte" que ell. Ye decir, decide unilateralment que ella tamien va a morir acompanyada nomas por ell, en ixa nau que ye una garchola "de luxo".

A historia se podría interpretar, dica iste momento, como un thriller psicolochico. Un hombre normal, en estar isolau en o bell meyo d'a galaxia, se torna barrenau, y dispierta a una mesacha, que ha de mirar de fuyir d'as suyas basemias. Pero a cinta esvarra por una endrecera de tot diferent, fendo d'iste relato de terror una historia pretendidament romantica. No creigo que as cintas haigan de dar licions, ni tener lecturas morals necesariament. Pero vete-me que ista en tien, y ye bien mala. Toda la resta d'a cinta ye una apolochia d'ixe concepto de romanticismo masclista an que Chris Pratt deixa sin capacidat pa esleixir a Jennifer Lawrence (que ye lo millor d'a cinta, chunto con os FX) y condena la suya vida. Encara que o personache femenino tien un momento de venganza contra o suyo captor, dimpués se'n arrepiente y remata entendendo que ye "incapable de vivir sin ell".

Antimás d'a historia por sí mesma, toda la cinta ye plena de topicos d'ixe romanticismo rancio. Ell, un inchenier de clase baixa que suenia con fer-le una casa a la mesacha. Ella, una periodista romantica, de familia de perras, pero de vez, moderna, aventurera y esportista. Con o toque chusto d'independencia pa que siga atractiva, pero no "indomable" pa un masto como ell.

Deixando analisi sociolochicos a un costau, si ye que ixo ye posible, como pura sciencia ficción ye pesima tamién. Nomas o disenyo d'a nau y bell momento, como quan s'esmarchina o simulador de gravedat, pueden contar-se como puntos a favor. A menaza pa la supervivencia d'a tripulación no ye que un mal funcionamiento, que no s'explica en garra momento, y a solución ye un deus ex machina, feito pa que Jennifer Lawrence (que antimas vien de fer os papels de Katniss Everdeen, y Mystique) pare cuenta de que a suya vida no vale cosa sin o masto a o canto.

No esmachino una cinta, por suposar, an que Ortega Lara fese pachas con a ETA, y se'n isen de borina por Hernani, cantando Ikusi menditzaleak, con una banda sonora romanticona sonando. O sindrome d'Estocolmo esdevien en Passengers, una repolida y deseyable historia.

Lo preocupant de tot isto no ye que Hollywood contine fendo istos licotes en 2017. Leva con iste ferrete toda la vida. Lo que mas me ha preocupau en istos diyas ye que, quan recontamos l'argumento, mas d'una persona nos ha preguntau por a on viyebanos o problema, u mesmo han chustificau a lo personache masculino. Tamién nos hemos trobau con qui no fació ixa lectura d'a cinta en viyer-la. Por ixo fa tanta falta as "lunetas moradas". Por ixo nos cal estar siempre a la tisva y fer una lectura critica contina d'as historias mainstream. Somos cansas porque cal estar-ne. Porque sino, muita chent continará pensando que acosar y decidir sobre as vidas d'atras personas no nomas no ye detestable, sino que, pa forro de bota, ye romantico.

miércoles, 3 de mayo de 2017

XVIII Premios d'a Mosica Aragonesa. Tierra de barrenaus radio 3x08

Kase O en l'actuación d'a gala
Vivimos en un pais prou mosical. Si beluna d'as nuestras expresions culturals tien buena vida, ye precisament la mosical. Dende a tradicional, que contina con firme rasmia, chuntando historia con innovación, dica os ritmos mas modernos, an que Aragón ye estada avantguarda bien a ormino.

Manimenos, isto no siempre se viye reflexau en a sociedat aragonesa, y muito menos en os nuestros medios de comunicación de masas. Son pocos os rincons conquerius por as nuestras mosicas, siempre habendo de superar entrepuces arrienda. Muitas, hemos prebau de luitar contra ixe ixubliu ent'as mosicas aragonesa, pero si bi ha un colectivo que lo ha sabiu fer ¡y cómo! ye Aragón Musical.

Prencipiar a racontar todas las suyas iniciativas y conquistas me levaría muito espacio. Tos recomiendo que faigatz una uellada a la suya web y que les sigatz en os retes socials, ya que trobaretz muita info intresant y muitas iniciativas importantistmas pa empentar a creación mosical en Aragón. Pero si una d'ellas ha conseguiu una trascendencia social por dencima d'atras, son os Premios d'a Mosica Aragonesa, que han feito estianyo a suya XVIII edición. Se celebró con una gala en o Teatro Principal que, por primer vez, ha retransmitiu Aragón TV. Podetz viyer-la aqui. Como bien bi remeroron, ta plegar-ie, habioron de prencipiar fendo una cosa muito mas chiqueta en a mitica sala Morrissey.

Hue, os premios son bien implantaus y a gala ye tot un acontecimiento social y cultural. Teniemos a suerte de poder asistir a la gala en directo, precisament ta grabar iste programa, an que hemos analizau toda la gala, os premios, as entregadoras, etc... con o tono cutiano de Tierra de barrenaus. Ye decir, somarda, y en iste caso, con una mica de ida de flama. Como siempre, aspero que tos faiga goyo y aguardo los vuestros comentarios.