martes, 22 de diciembre de 2020

Cancions pa una nueva rebelión aragonesa. Tierra de barrenaus 7x07

En 1591, con l'asesinato de Chuan V de Lanuza, remataba la rebelión aragonesa contra Felipe II. Quatre sieglos dimpués beluns seguimos remerando ixa parte d'a nuestra historia como un d'os feitos clau que explican la nuestra realidat actual. Como tantas atras, lo relato s'ha esbafau de tot, quedando en unas "alteracions" que se deixan sin conteniu. Un acto institucional y los actos que organiza l'aragonesismo, en lo sentiu mas amplo que se le puet dar a ixa parola, ye tot lo que remera lo 20 d'aviento en unas calendatas a on que la mayoría d'a población no piensa que en turrons y presents pa la familia y amigas.

D'Aragón, se'n ha cantau a-saber-lo. D'a suya tierra y las chents que i vivimos. D'as cosas que tenemos, las que nos mancan y las que aprecisamos. Y, prou que sí, s'ha reivindicau. Barrunto que cada vegada se le canta menos, pero pa poder asegurar-lo probablement me falte datos y envista historica. En bell anyo aspero poder tornar a leyer isto y pensar que m'entivocaba. Tanimientres habremos de disfrutar d'as cancions que ya tenemos. Ixas que le cantan a la tierra y a lo país. Ixas que muitas hemos cantau con rasmia en manifestacions, conciertos y borinas. De toda mena, porque qualsequier mosica ye capable d'emocionar si se sabe cómo.

En iste nuevo programa tos proposo bella canción pa una nueva rebelión aragonesa. Temas que regular que conoixeretz y que fan parte d'a nuestra cultura mosical y politica. Aspero con isto meter la mía parte en un momento a on que l'aragonesismo no ye precisament en los suyos millors tiempos. En i falta muitos. Podría fer quantos programas como iste, y talment los faiga. Pero cuento que tot lo que suena ye mereixedor d'o titol d'o programa. 

Nota: Pa mas información sobre la rebelión aragonesa de 1591, puetz sentir tamién iste programa.

Programa #90

sábado, 12 de diciembre de 2020

Luitar solenco

Fa poco leyeba a un conoixiu fer-se a bamba de “estar un francotirador” y de “no casar-se con dengún”, prebando de fer veyer una suposada independencia u neutralidat en un conflicto. Ixa ye una actitut bien común y que cada día cuento que s’ixemena mas. L’individualismo, potenciau por lo trunfant neoliberalismo, ye ganando espacios por cada día y la organización y lo colectivo resiste de mala manera. Me sorprende, manimenos, las personas d’izquierdas que prenen ista actitut como buena u mesmo rebelde, proclamando-se lupos solitarios, ronins, James Deans d’a nuestra era.

Mesmo la metafora ye mala. Un francotirador, por un regular, ye una parte mas d’un exercito u un cuerpo armau y, como tal, fa parte d’un equipo y cumple las ordens d’os superiors u d’a persona que los organice. No s’adedica a foter tiros concieterament a qui le rote. Los lupos solitarios pateixen a-saber-lo ya que, igual como los humans, son sers socials que aprecisan d’atros companyers pa poder vivir. La prioridat d’un lupo solitario, precisament, ye trobar companyers pa formar una nueva familia. Mesmo los ronins, samurais sin amo, no ye que no en tenesen porque no queresen servir a dengún. La mayoría yeran por herencio u por haber estau refusaus por lo suyo sinyor.

Los sers humans somos sers socials. Aprecisamos d’atros d’a nuestra especie pa sobrevivir y relacionar-nos. La soledat ye causa de muitismas malotías. Ye toda una pasa d’o nuestro tiempo que prebamos, conscientement u no pas, de combatir por cada día. Prou que aprecisamos momentos pa nusatras mesmas y que i hai chent mas solitaria que no atras. Pero ixa necesidat ye present y incontestable.

La izquierda radical ye una opción minoritaria. D’ixa circumstancia, indeseyable por definición, pareixe que se'n haiga feito virtut. Femos, a sobén, un exercicio de superioridat moral a on que somos las que “nos salimos d’o rabanyo”, las que hemos “ubierto los uellos”, como si toda la chent que fa parte d’as opcions mayoritarias no tenese criterio propio. Que en muitos casos ye asinas y no pas en muitos atros. Ixe sentimiento d’estar mas agudo que no dengún se leva ta l’entorno cercano y, qui no milita en garra cabo se veye a ormino a si mesmo como un ser de luz, immaculau, que puet y quasi ye en la obligación de sinyalar tot lo que fan mal los colectivos y los "sers alienaus" que en fan parte.

Fer parte d’un colectivo u d’una organización sí que ye una virtut. Significa estar capable de chuntar-te con atras personas con los mesmos intreses, de debatir, de construyir chuntas y de conseguir cambiar la realidat. Nomás en colectivo se pueden cambiar las cosas. Lo mito de “la persona que lo cambea tot” ye por un regular ixo: un mito. Acatar decisions colectivas no significa renunciar a los prencipios d’un. No ye casualidat que los neoliberals y lo cunyadismo de toda mena se califiquen tant a sobén como “librepensadors”, acumulando-se una pretendida independencia ideyolochica que les aparta d'a resta, corderetz que repetimos lo que diz l'asembleya, comité u lo que tiengamos. L’individualismo ye precisament lo que define a uns y atros.

Las organizacions d’izquierda no son, u no habrían d’estar, que medios pa conseguir los nuestros obchectivos. No son, u no habrían d’estar, capilletas dogmaticas a on que respuliar un amén a lo que digan los liders - electos u “naturals” - si no espacios de debat. Fer parte d’una no ye un voto relichioso que te i vincle pa cutio, sino entender a on se puet fer mas honra en cada momento d’a vida y d’a luita. Garra organización no ye perfecta, igual como garra human no’n ye. Pero la fuerza d’a clase treballadora ye precisament en lo suyo numbro y en la suya capacidat organizativa. Cadaún no puet guaire, chuntas lo podemos tot.

Treballar en colectivo ye dificil, prou que sí. Implica renunciar a cosas, aguantar a chent que talment no estomagues, haber d’explicar un ciento de vegadas cosas que veyes caboliosas, tricolotiar-te, perder tiempo, niervols y mesmo diners. Ye en muitas ocasions una fuent de stress emocional. Pero lo capitalismo ye un enemigo bien poderoso y dengún no dició que fuese facil redotar-lo. No ye casualidat que dende lo neoliberalismo, a traviés de toda la suya producción ideyolochica y cultural, se fomente terne que terne ixas actitutz en contra d’a organización colectiva. Lo raro ye que tanto royo comparta ixa envista.

miércoles, 9 de diciembre de 2020

Aviento, mes d'o comic. Tierra de barrenaus 7x06

Encara que iste anyo no tendremos salón d'o comic de Zaragoza, las aficionadas a iste arte no imos a ixuplidar que aviento ye lo mes d'o comic en la nuestra ciudat. D'actividatz, se'n sigue fendo y de novedatz, se'n sigue editando, asinas que de lectura, no nos ne faltará. En iste mes he quiesto recuperar a dos d'os participants de l'anterior Tierra de barrenaus especial comics pa charrar-ne.

En la primer parte, torna t'o programa Elena que, dende lo sur aragonés, nos recuenta la suya experiencia con los comics y nos ne recomienda tres. Totz protagonizaus por bad-ass girls, pero de tematica y ambientacions bien diferents. En la segunda, nos visita Fernando, ganador d'o I Premio Braulio Foz de comic en aragonés y autor d'o tebeo dichital "The Black Sheep" que se puet leyer en Faneo. Con ell parlamos d'ixa obra y d'as suyas preferencias comiqueras. 

En la parte mosical, ubrimos lo zaguer calaixo de cancions con un d'una tematica que regular que tos fará goyo: "la canción en atra luenga", un espacio a on que sentiremos temas que bella banda decidió de fer en una luenga que no yera la suya de comunicación cutiana. Y en la sección d'a canción d'o programa, tornaremos a viachar t'o pasau pa remerar a un d'os grupos mas importants d'os 90 aragoneses y que deixó buen rastro en la nuestra identidat mosical.

Programa #89

jueves, 26 de noviembre de 2020

La importancia d'as luengas

Dició istos días una dirichent d’un partiu de dreitas que l’espanyol yera la “segunda luenga mas important d’o mundo”. No pas la mas charrada u la mas aprendida. La mas important. Como lo luengache no ye mica inocent, u millor dito, como qui lo femos servir no somos mica inocents, me faría goyo de pensar-ie una miqueta y preguntar-nos a on reside la “importancia” d’una luenga.

Talment lo decise por lo mantra de que ye la segunda luenga mas parlada d’o mundo, en competición dende habe anyos con l’anglés, lo chino y l’hindi. Podríanos preguntar-nos cómo se consiguen ixos datos, qué dialectos se consideran constitutivos d’a luenga, qué grau de competencia s’exiche pa incluyir-te en lo censo de fabladors u si, como barrunto, se fica en la cuenta a toda la población de qualsequier país que tienga lo castellano como oficial. Pero rai tot ixo. Si no fuese la segunda sería la tercer, quarta u cinquena que, en un mundo a on que se considera que existen 6000 luengas vivas, ye un puesto sobrebueno. Todas las luengas s’acumulan por un regular mas numeros de fabladors que no en tienen en realidat. Encara que en l’aragonés pareixe que haigamos renunciau a ixa estratechia de supervivencia y i hai una corrient encerrinada en fer la cuenta “a la baixa”.

¿Pero ye lo numbro de fablants sinonimo d’importancia? No pas pa yo. La cantidat de parladors ye un feito contabilizable. La importancia ye una cualidat subchetiva. ¿Qué animal consideraría la mayoría d’a chent mas “important”: lo lince iberico u la rata? De ratas n’i hai a trompicuesco, pero a degún no se le ocurriría que cal protecher-la d’o lince. Tot de revés, se fan a-saber-los poders pa protecher a una especie que, precisament por lo suyo radiu numbro d’exemplars, ye important. Porque en queda pocos.

Podríanos considerar l’euskera la luenga mas important d’o nuestro entorno. No tien “familia” conoixida y ixo la fa unica. Pa yo ye tot un privilechio poder convivir con un idioma como ixe, de tot diferent y solo testimonio d’una manera de veyer lo mundo. Podríanos considerar la mas important a l’aragonés que, si no lo conseguimos evitar, será la siguient luenga europea en dispareixer. Lo cornico represienta pa muitas un eixemplo de que se puet fer reviscolar una luenga mesmo dimpués de que haiga muerto la suya zaguer fablant. Latín y griego han serviu de base pa lo luengache scientifico de buena parte d’o planeta. U, por qué no, muitas pueden considerar l’esperanto la mas important, ya que pa ellas sigue representando una asperanza pa tener una luenga universal no vinclada a garra nación. Todas podrían estar "la luenga mas important".

Si nos centramos en criterios economicistas u utilitaristas, l’anglés contina estando la luenga de l’imperio y la mas parlada con diferencia en internet. Si lo chino consigue empecipiar a desplazar-la d’ixos dos puestos ye qualcosa que podremos presenciar probablement en la siguient decada, con tot lo cambio lingüistico y cultural que ixo puet suposar en occident. En qualsequier caso, l’espanyol no chuga en ixa liga, u lo menos no lo fa en ixos primers puestos.

Me pienso que la importancia ye de tot subchectiva y pende d’a experiencia vital de cadaún. ¿Qué importancia puet tener en la mía vida cutiana l’hindi y los suyos cientos de millons de fabladoras? Manimenos, l’aragonés, que la mayoría d’a población d’o planeta - incluyindo muitas aragonesas- morirá sin saber nian que existe, ye pa yo la luenga mas important d’o mundo, y sisquiá ye la mía luenga materna. Diga, sinyora de dreitas, que l’espanyol ye la segunda luenga mas parlada. Si manipula bien las cifras mesmo puet fer-lo puyar a la primera. Pero, como en tantas atras ocasions s'entivoca d'achectivo. A no estar que sepa que lo castellano no ye la segunda luenga mas parlada d'o mundo y precisament faiga servir la parola "important" pa poder fer servir los datos que mas honra faigan a las conclusions que vusté y tantas atras nacionalistas espanyolas emplegan como enchaquia pa las suyas politicas lingüicidas.

lunes, 23 de noviembre de 2020

De cursa por Zaragoza y Inktober2020. Tierra de barrenaus radio 7x05

Las zaragozanas, igual como las habitants de quasi todas las ciudatz, gosamos de salir d'a nuestra urbe malas que podemos. Lochicament, relacionamos gudrón con treballo y mont u placha con tiempo libre y, a ormino, ixuplidamos que en la nuestra propia localidat, sin traviesar las mugas municipals, tenemos naturaleza a trompicuesco que podemos disfrutar. L'encadamiento que nos ha tocau por lo d'a pasa nos deixa sin poder pasar d'ixa muga. Sabemos que a muitas d'as oyents, igual como a qui escribe, les fa goyo de veyer una mica de verde quan las fayena lo permite. Asinas que trayemos pa istos días un Tierra de barrenaus de servicio a on que Tamara, la educadora ambiental d'o programa, nos consella quantas rutas de naturaleza sin abandonar lo termin municipal. A peu u en bici, podremos conoixer una mica mas la ciudat que habitamos y, asinas, querer-la un poquet mas.

La segunda parte ye destinada sobre tot a las personas que nomás ascuitan lo programa, ya que i charro d'o reto #Intkober y d'os 31 relatos publicaus en iste blog, que ya puetz leyer aquí. Antimás, leigo lo numero 29, Calcero, un d'os míos favoritos. Si tot va bien aspero poder publicar en papel la replega d'os trenta y un relatos en lo primer trimestre de 2021 y poder presentar-lo pa compartir con las lecturas un ratet, pero ixo, como tot, penderá d'a situación sanitaria.

En la parte mosical, ya tardaba masa a presentar-tos un tema d'un d'os mios mosicos favoritos, feito pa la Banda Sonora de La mort de Guillem, que parla de l'asesinato de Guillem Agulló y d'o posterior chuicio a los faixistas que lo matoron. En lo calaixo de cancions, empecipiamos unatra categoría, la canción literaria, a on que tos proposaré temas que tiengan relación con la literatura. En iste primer caso, un poema d'un autor uruguayo que le mete mosica una colla de Mallorca que leva dende 1997 fendo-nos bailar. 

Programa #88

martes, 17 de noviembre de 2020

Ya lo sabeba yo

Yera una d’ixas chentas a on que yes prebando terne que terne que no salgan temas polemicos. Podemos charrar d’as nuestras vidas, de cine, de l’orache u de bell viache que haigamos feito, tot y que agora se’n fa bien pocos. Podemos charrar de qualsequier cosa pero, como tantas atras vegadas, belún decide que va a fer un d’os suyos mitins. Simplament la suya actitut corporal, lo suyo cenyo de profe de clase machistral ya me va prevenindo. Con la enchaquia d’o mal estau d’o Pabellón Puent d’a Expo empecipia a explicar tot lo que se fació mal en ixos anyos, cómo se malfurrioron capazos de diners y quánto furtarían los que t’a part d’alavez yeran en las institucions. Por una vegada, soi d’alcuerdo con ell, asinas que no miro d’esbarrar lo tema. Tot lo rato que siga con ixo no me da ferrete con atras cosas. Yera cabolioso, diz, que iban a furtar y que tot ixo d’a Expo sería un chandrío economico. Y guarda que yeranos avisaus dende lo 92. Ya se veyeba venir

Remato la chenta contento por no haber teniu zaragata y marcho enta casa. Por lo camín voi pensando en lo d’a Expo y paro cuenta d’o mitin. Siempre me pasa ixo. A l’inte no soi capable de responder a muitas d’as cosas que me diz, pero malas que deixamos de veyer-nos, ya solet, se m’ocurren un ciento de maneras de fer-lo. Remero los anyos d’antes d’a Expo, quan bells quantos nos manifestabanos en contra d’o macroevento, d’os gatos y fastos y d’as infraestructuras absurdas y alertabanos de que ixo, como tantas atras cosas y como tantas atras vegadas, no sería so que un negocio pa bells poquetz que pagaríanos la resta. Ell, como la mayoría de ciudadanas d’A Inmortal, nos clamaba en aquellas envueltas radicals antitot. Deciba que yeranos en contra d’o progreso y d’a graniza oportunidat que suposaba pa la nuestra ciudat. Nunca no le sentié ni una sola critica y mesmo, quan empecipié a treballar-ie, en la Expo, podeba endevinar ixe argumentario d’o facherío seguntes lo qual las activistas d’izquierdas nomás podríanos treballar en cooperativas de sucos ecolochicos u pareixiu.

Soi seguro de que no ye hipocresía. Realment pensará que ell avisó d’o chandrío Expo. Igual como con tantas atras cosas. Lo cerebro humano ye asinas. Filando lo que acababa de pasar, remeraba tamién como, no en fa tantos d’anyos, negaba lo factor antropolochico en lo calentamiento global. Comulgaba con todas las ideyas negacionistas que antes mas yeran mas ixemenadas y que hue tasament sobreviven entre los conspiranoicos mas furos. Agora me l’esmachino, como un moderno Fernando VII, decindo “Marchemos francament, y yo lo primer, por lo camín d’a luita contra lo calentamiento global”.

Nunca no reconoixerá que tenebanos razón. En lo d’o calentamiento global, en lo d’a Expo y en tantismas cosas que la izquierda radical, los movimientos vecinals, ecolochistas, feministas y tanta chent que calificaría de periglosas comunistas hemos avisau antes que no dengún. ¡Tenemos razons y razón tant a sobén y nos lo reconoixen tant poco!

Sisquiá, talment, bell día, descarten pa cutio rematar la obra d’o pantano de Yesa, l’augua no plegue a emplir l’entibo y empecipie un proceso chudicial y politico pa que totz los culpables de tot lo que ha pasau en istos anyos paguen por todas las irregularidatz y irresponsabilidatz. U qualsequier atro caso pareixiu. Se me mirará, con suyo cenyo de profe de clase machistral, y me dirá que ell ya yera avisando d’o chandrío de Yera antes quasi de que lo prochectasen. M’aconhortaré con haber teniu razón y si me veigo con ganas y batallero talment le explique la zaguer causa que desfiendo por si, vinte anyos dimpués, quier fer-se la bamba d’haber-lo visto venir dende lo primer día.

domingo, 15 de noviembre de 2020

PSOE Club de futbol

Si una persona u una organización ye d’izquierdas u de dreitas cal que lo digan los suyos actos y no pas lo que dicen. Lo PSOE leva decadas contrimostrando que la S y la O d’as suyas siglas son mas postureo que atra cosa. Un deseyo mas que una realidat. Una identificación estetica mas que unas conviccions politicas. Manimenos, entre lo suyo electorau, votants y militants, si que ye verdat que se troba chent con una ideolochía a la zurda d’o suyo propio partiu. Bella vegada bien a la zurda. En un espectro a sobén mas cercano a la socialdemocracia de Podemos que a la practica politica d’o PSOE.

Me resulta bien curiosa la distancia que i hai entre la militancia d’os partius y los quadros suyos. Particularment en lo caso d’o PSOE. Quan escribo isto acabo d’ascuitar una entrevista en la radio a García Page, president de Castiella- La Mancha, sobre la negociación d’os presupuestos espanyols. Yera una persona que tasament conoixeba y que nunca no heba sentiu parlar guaire. La impresión ye la mesma que tiengo con Lambán u con tantos atros personaches d’o PSOE local, nacional y estatal. Quan los sientes charrar, si no t’amuestran lo suyo carnet de partiu, dubdaría prou si militan en lo PSOE, lo PP u Ciudadanos. Lo discurso suyo encaixaría perfectament en qualsequier d’ixas organizacions.Y pienso en qué les ha levau a fer parte d’o PSOE y no pas d’o PP u Cs.

Fer-se d’un equipo de futbol, por un regular, no ye una opción razonada. Conoixco a poca chent, probablement dengún, que siga d’un equipo de futbol porque realment piense que ye lo millor. De cutio, la militancia futbolistica “te toca”. La tuya familia ye de tal club, u te fas d’o d’a tuya ciudat, u trigas, quasi por azar, una d’as dos opcions oficials de l’Estau: Madrid u Barça. Barrunto que muitos d’os quadros d’o PSOE, y tamién parte d’a suya militancia, i son por “futbolistica”. Porque sí. Porque toca. Porque les fa goyo la politica, y de bell partiu t’habrás de fer. Que i militan porque una serie de circumstancias d’entorno familiar u social les habrán levau ta ixa organización y no pas t’atra a on que serían igual de comodas. No s’entiende si no, que los suyos discursos sirvan pa partius que se suposan antagonicos.

I hai chent que funciona asinas en totz los partius y en toda mena d’organizacions. Que ye mas una qüestión de “trigar equipo” que una posición ideolochica razonada y reflexionada. Pero probablement, d’os partius con representación politica, ye lo PSOE a on que mas acusau veigo iste rasgo. Un partiu a on que tiengo la sensación de que a la suya militancia les faría goyo d’estar de Podemos y a los suyos cargos de Ciudadanos. Si no fuese porque “sevillista seré hasta la muerte…”

martes, 10 de noviembre de 2020

Parola paroleta y educación rural con pasa. Tierra de barrenaus 7x04

Debant d'o problema perén con conseguir que la cachimalla charre aragonés, se fan iniciativas a-saber-las con mayor u menor fortuna. Una d'ixas primeras ye Parola paroleta, una serie de videos que s'han iu penchando en los zaguers meses y que proposan contenius pa las mas chiquetas de casa. Dovinallas, historietas y vocabularios son beluns d'os contenius que podremos trobar-ie. Iván y Dabi son los suyos autors y vienen t'o programa a contar-nos-lo.

En lo programa segundo d'a temporada teniemos un rico debat sobre la educación, en istos tiempos a on que la pasa ha feito mesmo mas dificil la fayena de profesoras, mayestras y educadoras en cheneral. Nos quedemos, por qüestions lochisticas, sin poder entrevistar Elena, profesora d'instituto en Utrillas. En iste programa nos traye la suya envista dende la experiencia de primer man fendo clase a ninas y ninos de todas las Cuencas Mineras. 

En la parte mosical, sentimos una canción d'un grupo que acaba d'editar lo suyo primer disco fa bell mes, a traviés d'un crowdfunding, y que vale muito la pena de conseguir en formato fisico por lo sobrebuen treballo que han feito. Tamién tendremos una "canción engarcholada", ubrindo la segunda categoría d'o calaixo de cancions, a on que tos proposaré temas que tiengan relación con la predor. 

Programa #87


miércoles, 4 de noviembre de 2020

Fuyir t'o lugar

Dende que la pasa plegó en las nuestras tierras, cada vegada que se barrunta que nos encadarán en casa nuestra, i hai diferents exodos por tot. Los telediarios ubren con imachens d'un ciento d'autos fuyindo de París, Madrit u qualsequier atra ciudat que siga baixo ixa Espada de Damocles de no poder pasar lo cabo de semana en lo Carrefour. Debant d'ixas scenas, lo gran amigo mío Fernando deciba que "la gente, si puede, no quiere vivir encerrado en estas grandes urbes", y se preguntaba "Si el teletrabajo fuera algo realmente efectivo y tuviéramos un país con una buena conexión a Internet, ¿cuánta gente dejaría Zaragoza para irse a otras partes de Aragón?". De razón, no le'n faltaba buena cosa, pero creigo que sería bueno fer bella matización.

La primer, lo momento informativo que vivimos. Si bi hese, que no ye o caso, un exodo dende Daroca - por meter bell eixemplo - la foto pa ubrir lo telediario quedaría bien aluenyada d'a espectacularidat que los telenoticias d'agora aprecisan pa percutir a los suyos espectadors feitos a un contino "aparaterismo". Ixa foto d'os autos fuyindo d'a ciudat ye un lamín, tot y que en qualsequier cabo de semana normal se pueda fer la mesma foto u mesmo una con muitismo mas autos. Con tot y con ixo, ye verdat que d'os lugars, con lo tema d'a pasa, pareixe que no n'haiga fuyiu guaire chent. Totz los datos indican lo contrario: que sí que bi ha habiu muita chent que ha marchau, u tornau, t'o mundo rural.

La segunda ye la cheneralización de que dengún no quiera vivir en la ciudat voluntariament. D'ixa, yo en soi contraeixemplo. Vivo voluntariament en Zaragoza y no querría vivir en garra atro cabo si no me cal. Si ye porque no conoixco garra atra cosa ya que nunca no he viviu mas d'un mes en garra atro cabo, u si ye porque de verdat amo ista ciudat, ixo ya no ye qüestión a debat. Lo caso ye que vivo aquí y quiero vivir aquí. Igual como muitas atras personas. Personas naixidas de Zaragoza y tamién personas venidas d'atros puestos que han trobau aquí casa suya. No sé quantas seremos, pero barrunto que un porcentache significativo d'o nuestro vecindau.

Sí ye verdat, manimenos, la ideya que i hai dezaga d'ixa cheneralización, que ye que chent a-saber-la vive en Zaragoza - u en qualsequier atra ciudat - no porque lo haiga trigau, sino porque las circumstancias le han obligau. Lo treballo, las infraestructuras, la dependencia... i hai un ciento de factors que fan que muita chent haiga de venir-se-ne t'as ciudatz sin deseyar-lo. Nomás por aprecisar cosas que tenemos aquí que faltan en la mayoría de lugars.
 
Fernando se preguntaba quánta chent marcharía t'os lugars suyos de poder fer-lo. Y soi seguro que n'i habría a boticiegas. De feito, muitas que han puesto han ixopau d'as ciudatz. Los padrons d'istos anyos en serán buens medidors d'ixe fenomeno. Pero tot y tenendo internet, podendo teletreballar y con prous infraestructuras, lo mundo rural tien atra serie de caracteristicas que fan que bi haiga una parte d'a suya población que en fuiga ent'as ciudatz porque s'estima mas lo mundo urbano. Enganyadas u no pas, ixe exodo voluntario mereixería un analís sociolochico a on que la envista de chenero me pienso que sería bien important. M'intresaría a-saber-lo conoixer qué porcentache d'as personas que han habiu de marchar t'as ciudatz querrían tornar t'os lugars si se dasen las condicions adequadas, y quals son ixas condicions.

S'ha romantizau y idealizau lo mundo rural por parte de muitas personas, tanto d'ixe mundo como de l'urbano. I hai bella mena de peluchismo aplicau a los lugars en chent que no sé si ye guaire conscient d'o que suposa vivir en un lugar, tot y que tienga la millor conexión a internet d'o planeta. Y tamién existe lo fenomeno contrario. La ciudat no ye lo que preba de vender muitas vegadas. Muitas personas que vienen a vivir t'aquí se troban de camín con que ixas oportunidatz y avantaches que existen en la cultura popular son mentira. De que la vida en una urbe tien una serie de caracteristicas, diferents a las rurals, que la pueden fer tant atractiva como fiera, pendendo d'o que cadaún priorice en la suya vida. Ixas prioridatz, pa embolicar mas lo debat, no gosan d'estar constants, y lo que hue te pueda pareixer a saber qué important, a l'atro día talment te la bufe. Asinas que querer vivir en un puesto u atro ye una opción que no tien por qué estar una militancia u una fe, sino cambiar a lo largo d'a vida d'una. 

Lo sistema economico y politico que vivimos ye cabolioso que prioriza los dreitos d'as personas que vivimos en la ciudat. Ixo ha provocau un exodo masivo y, en la mía opinión, criminal, dende los lugars ent'as ciudatz. Un empioramiento d'a calidat de vida tanto en uns como en atros. Y que milenta personas no vivan a on que quieren. Me pienso que lo important ye que todas podamos trigar ixe puesto a on que vivir. Que tiengamos la oportunidat de tener una vida digna tanto en los lugars como en las ciudatz, sin idealizar ni uns ni atras, y estando conscient d'os problemas y virtutz que tien cada opción.

Addenda: Chusto fa uns días, facié ficancia por primer vegada en a-saber-los anyos d'a letra de Barrio triste, la canción d'o granizo disco Nuevo pequeño catálogo de seres y estares de El último de la fila. A pesar de que levo sentindo-la dende borche nunca no heba parau cuenta d'a suya letra que precisament charra d'una muller que deixa lo lugar pa ir ent'a ciudat. Bien recomendable... 





sábado, 31 de octubre de 2020

A galapatons #Inktober 31

Lo Zurracapote yera un guariche que bi heba antes mas chunto a lo Puent d’os Chitans. Cerca d’a zona de bars que le deciban “El Rollo”. Feba pudor de penya. Ixa que surte por lo vin que caye ta tierra y se tarda prou a escoscar. Lo breballo que i feban teneba poco a veyer con lo zurracapote de verdat, ixe que zorrian en La Riocha. Dengún no sabeba guaire bien qué levaba. Vin d’o malo, ixo seguro. Pero yera un puesto barato a on que la zorrera yera guarenciada. Lo tipico yera d’ir-ie a chugar a duro. Tenebanos qualques variants. La normal, que yera que qui ficaba la moneda en lo vaso, bebeba. Atra que mandaba beber a otri. U a ell mesmo. En atra cada vaso teneba un numero, que yera los vasos que s’heba de pretar qui acertase. Y asinas quantas mas.

Gosabanos de salir-ne quasi a galapatons. Zorros como canastos nos n’ibanos ta bell bar a seguir de borina. Siempre los quatre mesmos: Luis, Chuan, Salva y yo mesmo. Quan empecipiemos sisquiá tenebanos edat legal pa zorruspar. Estioron anyos de fer barbaridatz a embute. Sería cosa d’a choventut, que yeranos mas agudos u garrispos u que me sé yo, pero nunca nos pilló la policía en garra d’as nuestras drezas, ni teniemos accidents d’importancia. Vomecar yera costumbre. Que a belún le dispertasen los yayos que amaitinaban pa fer-se una gambada por bell parque, un clasico. No yeranos guaire diferents d’a resta de quintos nuestros. Yera la manera de divertir-se d’a nuestra cheneración. Talment nusatros le dabanos mas que la media, no lo negaré, pero no yeranos bichos raros. Dengún no censuraba los nuestros excesos.

Con la universidat los quatre nos separemos. Cadaún acabó en un cabo diferent. Facié atros amigos en la facultat, igual de pifolos que yo. Quasi yera rematando la carrera quan Salva tenió l’accident. A pocas se mata. Prou que dió positivo en alcohol quan le facioron las prebas. Tornaba con l’auto d’un paso d’equador y se’n salió en una curva. L’auto, siniestro total, y ell, quantas semanas en l’hespital y meses de rehabilitación. 

Luis s’ha feito una persona important. Tien un treballo d’ixos con nombre en anglés. Un alto cargo d’una interpresa tecnolochica. Viacha a sobén t’America. Lo sé porque lo veigo de cabo ta quan en los periodicos.

Con Chuan yera con qui mas contacto teneba. Nos ninviabanos mensaches por los retz socials, recontando-nos las cosas importants. Si nos chuntabanos con beluna, si tenebanos treballos, bella malotía… cosas asinas. No quedabanos guaire, pero nunca no deixemos de tot lo contacto. Lo sabado, quan salié d’o bar debié d’escribir-le. No lo recuerdo, igual como no recuerdo quasi cosa d’ixa nueit, ni de tantas atras nueitz. Me disperté en casa suya, en lo sofá, con la ropa plena de bardo y verdete. M’heba replegau d’a ribera d’a Uerva, a on que m’heba caito y quedau dormiu.

Quan, dimpués de quantas horas, tenié cuerpo pa fer bella cosa mas pareixida a parlar que a farfallar, estiemos charrando firme rato. Ell heba pasau, tiempo habe, por lo mesmo que yo en los zaguers anyos. Me fació venir a plego y aquí soi.

Me digo Carlos y soi alcoholico.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

viernes, 30 de octubre de 2020

Ominoso #Inktober 30

- ¿Ominoso? ¡Au va! ¡Guarda si yes pedant! Huahuaha. T’he dito un ciento de vegadas que no t’inventes parolas.

Cosas asinas heba d’aguantar de Manel quan no entendeba lo que deciba. Siempre se feba la mofla de cómo charrabanos en la mía familia. En la suya teneban un vocabulario radiu de tot. Quasi se comunicaban a pur de chemecos, comodins como cocharro u tucu-tucu y onomatopeyas. Pareixeba que le hodeba que la resta tenesenos mas lexico y que lo fesenos servir, prebando d’explotar todas las ferramientas y posibilidatz expresivas que una luenga te da. No yera por faltar de formación. Hebanos iu t’a mesma escuela y t’o mesmo instituto. Totz dos tenebanos estudios universitarios. Patricia l’acumulaba a bell complexo d’inferioridat. Yo, simplament, a que yera un carnuz.

Se rediba tamién, de que isenos t’o teatro. “Cine, pero pior”, repetiba siempre mirando d’estar chuzón. Exposicions, presentacions de libros, conferencias… qualsequier actividat cultural que fesenos yera motivo de chanza.

Lo “día ominoso”, como le empecipiemos a clamar por haber estau ixa parola la que provocó tot lo que vinió contino, estió fendo gromas sobre la nuestra manera de fablar firme rato. Miraba de fer las nuestras voces y remedar los nuestros cenyos entre que s’inventaba vocablos bien largos y sin sentiu. Quan prebabanos d’argumentar-le no feba que esmelicar-se-ne mas.

Habríanos d’haber-lo ninviau a muyir cardelinas, pero Patricia, entre risa y risa de Manel, teixió un plan. Heba heredau las artes foscas de su mai. Sabeba fer fetizos, incantes y toda mena de bruixería. Asinas que aprestemos un breballo con una maldición pa lo desustanciau. La primer nueit que nos chuntemos, le’n chitemos unas gotetas en lo gin-tonic. Tardó poco a fer efecto. Bell minuto dimpués empecipió a charrar con una ripa de diminutivos absurdos. Pareixeba ixe personache chuntamanetas d’os Simpsons que ye tot lo rato rezando. Nusatras no nos adubibanos. Prebabanos de contener-nos la rialleta, pero yera de tot imposible. Marchemos ta casa esmelicadas y goyosas d’haber conseguiu la nuestra vendetta.

Denguna no hese puesto esmachinar que se chiraría en contra nuestra. Manel debeba de tener bella mena de carisma que nusatras nunca no le trobabanos. Dende que empecipió a charrar d’ixas trazas, los suyos amigos prencipioron a fer-lo tamién. En bell mes sentibanos ixe parlar a chent que no hebanos visto en la vida. Prenioron un accento diferent y estranio, de garra puesto que conoixesenos. Mesmo a nusatras, de cabo ta quan, se nos apegaba. S’ixemenó por tot. Mesmo en los medios de comunicación locals podeba ascuitar-se toda ixa parrafiquera de parolas rematadas en diminutivos.

¡Quánto nos n’hemos repenediu, d’ixa poción! Agora i hai mesmo mas chent que se nos fa la mofla. Nunca no ixuplidaremos lo diíta ominosito.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.


jueves, 29 de octubre de 2020

Calcero #Inktober 29

De chiquet, en la escuela, totz los críos portaban calcero pincho. Totz, fueras de yo. Mis pais yeran tant relichiosos como pobres asinas que se deixoron buena parte d’o suyo chornal en que ise ta un cole privau a on que lo nivel economico d’a resta yera bien superior. Plegada la hora d’o recreu, los míos companyers de clase empecipiaban a bambiar-se d’as suyas maripis. Se sabeban totz los modelos, qué esportistas d’elite las feban servir y una ripa de caracteristicas tecnicas que las feban a saber qué millor que unas vambas normals. Concretament millor que las que calzaba yo, que gosaban d’estar las que pillaba mai en las rebaixas, y que polargabanos quasi dica que arrocegaba lo peu por tierra.

Prou que sí, toda la cachimalla se me feba la mofla por no poder permitir-me un buen calcero. En realidat yera por estar pobre. U mas pobre que no ells. Cuento que la pobreza siempre ye relativa. No diré que no m’afectase. Por muita personalidat que tiengas, y bien que en tiengo, quan no yes que un zagalet no quiers so que integrar-te. Fer parte d’a tuya chiqueta tribu. Ye un instinto primario. Si hesenos estau cromagnons, a fe que hese minchau lo zaguer.

En creixer vas ixuplidando ixo. Y muitas atras cosas que me feban. Lo d’o calcero lo remero tant bien por lo mío treballo. Estió por casualidat. Atros dirían que estió lo destín, pero no i creigo, en ixas falorias. Lo caso ye que acabé en una botiga de calcero. Vendendo zapatos, vambas, chanclas y qualsequier cosa que empachase que la fineta piel d’os nuestros peus descalzos contactase con la tierra que chafan.

Ahiere entró en la mía botiga una clica de zagalotz. ¡Se pareixeban tanto a la clica con que creixié! Teneban un vale que le heban regalau a un d’ells pa mercar-se maripis. La resta le acompanyaban, alparciando todas las novedatz, charrutiando sobre las que portaban ells y soniando con las que se mercarían quan fesen anyos. Totz levaban buen material. D’as caras, d’as que patrocinaba bell famoso. Totz fueras d’un. A ixe lo teneba visto. Todas las tardes pasaba d’a man de su mai y se quedaba en l’escaparate mirando-se fito-fito la nuestra exposición. En los suyos peus, una vambas de rebaixas.

Hue, en veyer-lo, he saliu y le he regalau un par d’as buenas. M’he inventau una promoción que la mai no s’ha creyiu guaire. Yera un modelo d’os que mas goyo les feba a los suyos companyers. Iste anyo, lo menos mientras le duren, no se farán la mofla d’ell. Dimpués, he estau pensando-ie. ¿Cómo sería yo si m’hesen regalau un par d’ixas vambas? No sé si he feito bien.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

miércoles, 28 de octubre de 2020

Flotar #Inktober 28

S’heba decidiu a sacar-se lo vertigo y l’heba de conseguir. Cal que vaigas a monico, le heba dito lo psicologo. Empecipia por bella cosa que te pueda fer goyo, que no tiengas guaire altaria y que te veigas capable de concarar. Un amigo levaba tiempo dando-le ferrete con que le acompanyase a un d’os bulders d’a ciudat. En zagueras yeran bien de moda. Le feba goyo las fotos que le amostraba, con toda ixa chent en posturas imposibles, agarrapizaus a piezas de coloretas con los musclos en tensión. Abaixo, una colchoneta amortiguaba qualsequier cayida. Alto, no se podeba puyar mas de tres u quatre metros, calculó.

La primer vegada que puyó le heban dito que se i quedase, alto de tot, bell rato. Alufrando arredol, veyendo tot lo bulder y parando cuenta de que no pasaba cosa. Lo fació. La parte racional d’o suyo tozuel confirmaba la tranquilidat. L’atra, manimenos, le meteba prisa pa que en baixase de camín. ¿Qué fas aquí alto? No fa falta que i sías. Baixa ya. ¿No veyes que te puetz estalapizar y esnucar-te u qualcosa pior? Prebaba d’amortar ixa voz y fer-le caso a l’atra. Dimpués d’una hora, bien escamallau, heba achiquiu los suyos miedos.

I tornó quantas vegadas, todas bien a monico. No s’arrisgaba mica. Si bell movimiento no lo veyeba cabolioso, reculaba y baixaba. Dica la primer cayida. A la fin, siempre acabas cayendo. Si no, no bi habría colchoneta. En lo poco tiempo que pasó recorrendo ixos metros, la capeza le carranyaba firme: ¿veyes? ya te l’heba dito yo. Agora, a prener la baixa. Y a saber quánto tardarás a recuperar-te. Guarda que no se te quede bella lesión pa cutio. Manimenos, a bell centrimetro de tierra, aturó de rapiconté. No arribó ni a tocar la colchoneta. ¡Yera flotando! Se devantó y, quan estió presto, baixó los suyos peus t’o suel. Prebó a fer-lo unatra vegadas y siempre pasaba lo mesmo. Antes de foter-se lo samugazo, aturaba y se quedaba levitando a bell palmo d’a colchoneta.

Con ixa confianza, en pocos meses empecipiaba a dominar lo suyo nuevo esporte favorito. Aprendió a dominar de tot la suya habilidat de flotación, fendo-la servir tamién pa plegar a presas que no alcanzaría d’atra manera. Mesmo empecipió a competir.

En lo bulder lo conoixeban totz. Ya no se tractaba de si remataba u no los recorrius si no en quanto tiempo los feba. Porque, por muito que los embolicasen, siempre los remataba. La tarde que la suya carrera acabó, heba retau a una d’as millors escaladoras. La sola persona a lo suyo nivel. Fació lo recorriu que heban presto lo día d’antes en un tiempo buenismo, pero ell contaba con l’avantache que encara dengún no heba descubierto. Se metió en la posición primera, una man en cada presa indicada. Dioron la salida. Fació lo primer movimiento en un petén. Pa lo segundo heba d’impulsar-se. Sabeba que le quedaba buen sobo por debant. Faría servir la flotación pa arribar en las presas d’alto. Pero bella cosa debió de funcionar malament. Se pasó de blinco, vido pasar las presas y continó puyando. Tot lo bulder quedaba abaixo entre que la chent en la colchoneta se lo miraba enarcada. Lo viache ent’o teito acabó quan un d’os ventiladors le trucó en o tozuel aventando-lo contra la paret. China-chana, como los globos d’helio quan se van desinflando, fue baixando inconscient ta tierra. Tardó quasi una hora dica que un d’os escaladors podió agafar-lo d’un peu. Teneba buen tastarrazo en lo tozuel. L’ambulancia ya levaba un rato aguardando y lo teneban tot presto. Quedó en un chiquet traumatismo que curó luego, afortunadament.

T’o bulder, no i ye tornau. L’atro día, un amigo común s’escunzó con ell en la carrera. Lo vido caricacho y niervudo. Talment por la vergüenya de que hesenos descubierto lo suyo secreto. Carriaba una gran y pesada mochila pa tener-lo bien pegau a tierra. Diz que le fa miedo flotar.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

martes, 27 de octubre de 2020

Mosica #Inktober 27

Conoixiemos a Chaime Borinas en un concierto de Zoo en 2019. La embotada, le’n metiemos nusatros. Ell nomás nos dició “Chaime” quan le preguntemos lo nombre. Yera bufino, con la uellada perdida. Pareixeba canso, pero no nomás por la cansera propia d’o festival que yera a pocas d’acabar. Yera atra mena de cansera. Creyebanos que le heba dau un mal por pasar-se con los porros u qualcosa asinas. Le saquemos lo pozal d’hordio que agafaba con una man quasi sin que’n parase cuenta, y le’n cambiemos por un refresco. “Te cal zucre, mocet”, le decibanos sin que en primeras nos fese guaire caso. Mormostiaba, terne que terne: “ya no puedo, ya no puedo”.

Olga consiguió que salise d’ixe estau semicatatonico. Nos dició lo suyo nombre, recuperó la suya biera, y empecipió a recontar-nos una historia que dengún no creyiemos. Heba empecipiau en 1997. Yera lo suyo primer festival. Los diners que s’heba ganau con los suyos primers chornals los heba gastau en ir-ie dimpués de quantos anyos deseyando-lo. Astí, en lo recinto de conciertos, en l’acampada y en cada barra, heba trobau la suya felicidat. Tot lo día sentindo a los suyos grupos favoritos, charrando con atros fans, zorriando dica que se feba de días… No quereba que acabase nunca. Y no acabó. La zaguer nueit de conciertos, nos recontó, yera fendo pogo en Reincidentes. Ixos pogos eternos que sabeban creyar a on que se pasaba sin saber guaire bien cómo d’una canción t’a siguient. Entre un blinco y atro, Chaime amaneixió, de bote y voleyo, en unatro concierto. Ixorrontau, cayió por tierra. Atro festivaler le aduyó de camín a salir-ne. Se’n fue t’a barra. Yera unatra ciudat y unatro festival. Heba pasau mas d’un mes. Talment por la zorrera, u porque no veyeba garra motivo pa penar por lo que acababa de pasar, Chaime no se fació mas preguntas y, pocas cancions dimpués, yera bailando con toda la resta d’o publico.

La zaguer nueit d’ixe nuevo festival, le tornó a pasar lo mesmo. D’un pogo viachó t’atro. D’un festival a lo siguient. Por toda la peninsula, por conciertos de toda mena. Conoixió las modas mosicals de decadas en bell mes. Vido cambiar la ropa de totz entre que ell seguiba con las mesmas quatre cosas con que heba empecipiau lo festival aquell de 1997. Conoixió chent a boticiegas y sintió parlar de drogas que nian existiban quan yera chiquet.

“Pero ya no puedo”, nos repetiba caricacho. Ixa nueit yera la zaguer d’o festival. S’heba proposau fer servir la suya habilidat de viachar en lo tiempo vía pogo quan Zoo fese sonar “Esbarzers”. Encara quedaba bell grupo mas por tocar, pero Chaime s’estimaba mas rematar-lo asinas. A l’atro costau d’o pogo temporal le aguardaría dos u tres nueitz de mas mosica y borina. Pero quan prebó a fer-lo, se trobó con que no podeba. Seguiba astí. Lo cantaire no sabeba “porqué acababa siempre en la tuya carrera quan saliba a buscar l’alegría” y ell no sabeba porqué no podeba blincar de festival.

“No quiero tornar t’a mía vida. No quiero lo mío treballo de mierda, ni la casa a on que no fan que fer-me la tana. Aquí soi feliz, de concierto en concierto, de borina en borina, sin preocupar-me de res”, ploramiquiaba entre trago y trago de biera.

Nusatros, ye claro, no le creyiemos. Quan lo deixemos, deseyando-le suerte, nos ridiemos a-saber-lo. ¿Qué s’habrá ficau? nos preguntabanos. A l’atro anyo no bi habió festivals por lo d’a pasa. Los canceloron totz. La nuestra colla, que i yeranos bien aficionaus, nos encarranyemos prou. Tot un anyo sin conciertos. Bi’n heba por streaming. Y dimpués d’acusticos, quan empecipioron a poder fer-se. Pero no yera lo mesmo. Querebanos bailar, blincar, sudar, agafar-nos los uns a los atros, sentir la mosica como tantas vegadas la hebanos sentida.

Lo d’a pasa remató, afortunadament, y totz nusatros hebanos sobreviviu. Lo día que salioron las entradas pa lo primer festival ibanos varrenaus. No nos creyebanos que a la fin podesenos tornar a sentir tot aquello. Yeranos bien niervudos. Bell mes dimpués calabanos la tienda de campanya y brindabanos con latas de biera de marca blanca por los conciertos que ibanos a veyer. Bella hora dimpués ubriban puertas. La primer banda empecipiaba a sonar. Olga en paró cuenta. “Miratz-tos, ¿no ye ixe Chaime Borinas?”. En primer ringlera, con un pozal de tinticola, escacilando los temas que sonaban y vestindo la suya ropa de finals d’os novanta. Sí que yera ell. Nos miremos entre nusatros, contentos de tornar a veyer-lo. Barruntabanos que no sería lo zaguer festival a on que nos trobaríanos.

Talment ise drogau y tot fuese una faloria producto de bella sustancia. U talment, a la fin, ixa nueit, dimpués d’o concierto de Zoo, Chaime heba prebau suerte en atro pogo. Talment le heba costau mas porque heba de viachar mas luent en lo tiempo. En tot caso, lo heba conseguiu y tornaba a estar feliz.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

Especial Premios d'a mosica aragonesa. Tierra de barrenaus 7x03

S'embolicó prou la cosa de fer una gala en lo preto d'a pasa, pero a la fin se podió fer. La chent d'Aragón musical, que teneba previsto entregar los Premios d'a Mosica Aragonesa lo 14 de marzo habió de suspender-los, en primeras sin tener ni ideya dica quan. La primer edición que s'iba a celebrar en Uesca, habió de deixar-se pa mas entabant y, a la fin, iste pasau 5 d'octubre, las premiadas pasoron por lo scenario d'o Palacio de Congresos pa replegar los suyos galardons.

Como ya ye tradición, Tierra de barrenaus ha seguiu de bien cerca tot lo que pertoca a istos premios. Dende lo programa especial a on que se presentoron las nominacions a cada categoría, quan encara nos febanos la mofla d'o virus, dica la gala retransmitida en directo por Aragón Cultura. L'equipo que nos hemos chuntau somos las de siempre: Tamara, Rubén, Dabi y yo. En iste anyo, entre los problemas por l'aforo y las obligacions d'os integrants d'o equipo, dengún no podiemos asistir a la gala, asinas que habiemos d'aconhortar-nos con veyer-la en la tele.

La gala estió la mas curta dende fa tiempo a-saber-lo, baixando d'as dos horas de duración. Pero como en TdBradio tenemos ferrete pa rato, nos hemos fotiu un programa que blinca las dos horas y a on que charramos de tot lo que i paso. Siempre, prou que sí, dando la nuestra envista sobre tot. Subchectiva, personal y a sobén desinformada. Pero si quiers leyer u ascuitar debatz saputaces, habrás de buscar en belatro cabo.

Por cada día que i hai noticias arredol d'istos premios se charra un poquet d'a mosica aragonesa y de buena parte d'as suyas protagonistas que, por un regular, son ignoradas en la suya propia tierra. Dende lo programa torno a desfender la gran calidat y variedat mosical que tenemos en lo país y lo gran papel que fa pa la suya difusión iniciativas como ista. Como dicen los Fongo Royo, ganadors d'o Premio a la millor canción en aragonés por Luengas religadas: Nunca no amas lo que no conoixes. Asinas que conoixcamos la mosica que se fa en Aragón pa poder amar-la.

Y norabuena a las premiadas y nominadas, prou que sí!

Programa #86


lunes, 26 de octubre de 2020

Amagar #Inktober 26

Columbró un movimiento entre dos matas que le percutió. Talment ya lo tenese. Abel movió bell centimetro lo telescopio. Fació chirar una d’as manetas. Enfocó y la vido: unatra cocullada. En atra circumstancia talment s’hese estau un rato disfrutando d’ixe muixonet, pero no pas ixe día. Le quedaba tres horas pa ganar lo concurso ornitolochico y la sola manera de fer-lo yera conseguir una foto d'un rocín. Ixe chicorrón y fuyitivo ser que tanto se le amagaba.

Nomás n'heba visto un, en toda la suya vida. Astí mesmo, en lo Planerón de Belchit, a on que heba conseguiu instalar lo hide dende a on que pretendeba ganar lo concurso. Isidro, lo solo rival que le quedaba dimpués de meses de competición, heba conseguiu fotos rebonicas de pintaparetz u perdices blancas muito antes que no ell. Pareixeba que fese un pauto con los bichetz pa que posasen como si fuesen famosas en la placha en acercar-se lo verano. Abel, manimenos, heba visto la craba roya pa conseguir-las. Y la calidat no yera ni la quarta parte. Cumpliba con lo listau, prou que sí, pero sabeba que, de no fer-le la foto a lo rocín ixa tarde, la suya redota sería inapelable.

Chiró ent'a zurda lo telescopio. Unatra au amaneixeba. Yera una correndera. Por un momento le pareixió que se le feba la mofla. Feba tiempo que le pareixeba que muitos d'os paixariquetz que alufraba se'n rediban, d'ell. Quan deixó lo suyo treballo en la oficina y decidió de fer d'os muixons la suya forma de vida, nunca no s'hese pensau que acabaría sentindo ixo. Los primers meses, talment mesmo bell anyo, conservaba l'admiración que sentiba por cadaún d'ixos animals que tanto goyo le feban. Seguiba dsifrutando mesmo d'as palomas que tanto abundaban en la ciudat suya. Bella vegada, dimpués d'estar-se tot lo día fendo cursas con grupos de crios que igual les teneba vueitre que gallina, se'n baixaba t'o riu y se quedaba alufrando paixaros dica que se le feba de nueit.

Ya feba firme tiempo dende ixo. Agora nomás quereba veyer lo rocín, tirar-le la foto y ixopar enta casa a veyer-se un capitol de bella serie a on que no'n salise garra, de muixons. Si lo conseguiba, tendría perras pa tirar quasi un anyo. Ganar-se la vida a pur d'aus yera mas embolicau que no s'hese pensau. Y ixo que no yera un esminchau. Sabeba que lo tendría dificil. Pero no pas tanto. No entendeba que a la resta de chent no le podesen intresar los paixaros. Yeran un prodichio d'a naturaleza, con una enarcadera variedat de formas y colors, de cantos y vuelos, que los feban lo mas repoliu que podese alufrar un human. Abel sabeba trasmitir ixa pasión, u ixo le deciban siempre quan explicaba las caracteristicas d'ixos animaletz. Talment ixa pasión heba de venir ya adintro d'a persona que sentiba las suyas estrolicaderas pa que de verdat fese fruito.

Se miró lo mobil. Garra mensache d'Isidro en lo grupo d'o concurso. Seguiba a tiempo de ganar. Luent, a quantos cientos de metros, bella cosa se moveba. Movió lo telescopio. Miró. Astí yera. Un chiquet y pardisco muixonet que se le heba estau eslampando tot lo día. Ya localizau, prenió la camara. Se le veyeba de pistón. Tiró quantas fotos. Tasament se moveba. Por una vegada le yeran metendo las cosas facils. Se miró lo resultau en lo visor. La fotos yeran perfectas. Podeba ganar. Tornó a mirar-se por lo telescopio. Lo tozuel d'o rocín chiró enta ell. Ubrió la boca y quasi podió sentir lo canto que feba, como si lo telescopio amplificase lo soniu antimás d'a imachen. Remeró ixa primer vegada que heba visto un rocín. Tamién astí, en lo Planerón. ¿Qui sabe? Podría estar mesmo que fuesen parients. T'a part d'alavez levaba tant poco tiempo en la ornitolochía, y le quedaba tantos paixaros por conoixer... S'estió un rato mas seguindo lo rocín, disfrutando d'os suyos movimientos, lo suyo caminar por la estepa belchitana. Sintió, por un momento, la sensación de maravilla que creyeba heba cacegau pa cutio.

Dispareixió, dimpués de quantos minutos, por dezaga d'un arbusto. Abel tornó t'a realidat. Quitó la tarcheta de memoria d'a camara y la ficó en lo telefono. Ubrió lo grupo pa ninviar-la y, antes de poder sisquia meter lo mensache, vido unatra foto. A lo suyo peu, Chersophilus duponti. Lo siguient mensache yera d'Isidro. ¡Conseguiu! Y contino, caretas de felicidat.

Por uns minutos, por lo tiempo que heba pasau alufrando lo rocín, Abel heba perdiu lo concurso. Talment, pensó, he ganau atra cosa.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

domingo, 25 de octubre de 2020

Companyer #Inktober 25

- ¡Companyeras y companyers! - Chulián siempre empecipiaba los discursos con ixas parolas - ¡No podrán aturar-nos ni un día mas!...

Lo que veniba a l’arreu yera un largo clamamiento a toda la militancia d’o partiu pa que no reblase, pa que seguisen por cada día fendo toda la fayena que les levaría a ganar las eleccions y poder cambiar lo país como pensaban fer-lo. En cada paragrafo s’heba d’aturar pa que lo publico podese aplaudir. U repetir la cosigna con que gosaba de zarrar-los. Los mas veteranos, cansos de tantos anyos de luita, saliban d’os suyos mitins con recuperada rasmia pa tirar entabant quantos anyos mas. Los mas chovens veyeban a tocar la revolución que sus pais no podioron u gosoron fer. Yera un momento catarquico, una recarga a las quasi acotoladas pilas d’una organización que heba conoixiu tiempos millors. Chulián yera bien bueno en ixo de l’agit-prop, que le deciban los teoricos. Tot lo comité executivo lo sabeba y contaban con las suyas estrucias pa conseguir fer reviscolar lo prochecto politico suyo.

Lo mitin d’aquell día heba empecipiau como siempre. ¡Companyeras y companyers!. Con lo tono y la rasmia exacta. Con lo cenyo d’a cara suya bien calculau y medindo lo luengache corporal con que caleba acompanyar cada parola. Las eleccions s’acercaban y las enqüestas les situaban puyando. Chulián yera un fenomeno mediatico. Lo comité ya podeba quasi contar los cargos de poder que ocuparían.

- No podremos aplicar lo nuestro programa politico. Ye imposible - chiló Chulián

Tot l’audiotorio se quedó mudo. Lo comité, que veyeban dende la primer ringlera de sillas a lo suyo portavoz, fació uellos. Asperaban que en la siguient frase venise un chiro que cambiase lo significau d’o que acababa de decir. Lo propio Chulián, enarcau y sin saber porque heba dito ixo, prebó d’improvisar bella cosa. La suya boca, sin obedeixer-le mica, siguió, manimenos:

- Ye de tot inviable fer isto a curto plazo. Encara que ganasenos, y ixo ye bien dificil no tendríanos mayoría absoluta. Los mercaus, d’atra man no nos deixarían. Y si conseguisenos fer lei beluna d’istas propuestas, posiblement las asociacions de chueces nos las vulcarían. Ya sabetz que la mayoría son propiedat de bella interpresa u bell lobby y nusatros no en controlamos que uno, y poco.

Los periodistas, que dica alavez yeran quasi sondormius, se devantaban pa recullir con mayor precisión las estranias parolas d’aquell politico. Entre lo publico se sentiba una mormor que creixeba con cada frase de Chulián.

- De toda manera, contra mas votos tiengamos, mas cosas podremos fer. Colocar a belun d’os nuestros en puestos buenos, ixo seguro. N’i hai de bien carnuces que los deixaremos con bell cargo a on que pasen lo rato y no faigan guaire zancocho. Pa los de responsabilidat sí que tenemos a belún bueno. A mirar si i hai suerte, l’accepta y no nos lo malmeten en los pactos. Y no tien garra cosa amagada en lo suyo pasau y nos lo vulca la prensa. Y ¿quí sabe? Igual les colamos bella lei meyo buena.

Entre lo comité, bells quantos empecipioron, con poco seguimiento, a chilar consignas. La militancia yera chelada. No se creyeban lo que sentiban. Chulián prebaba de convencer a lo suyo cuerpo de que fese lo que teneba pensau de fer y no lo que yera fendo, en contra d’a suya voluntat.

- Asinas que dende aquí tos demando lo voto. Primero de tot, porque cobro por fer-lo. Pero tamién porque, a lo menos, la vuestra vida no será pior que si gubernasen los atros. Y agora, me’n voi t’o bar. ¡Muitas gracias!

Se’n baixó de l’atril y, entre chiflius de desaprebación, se’n fue t’o bar. Ixa estió la zaguer vegada que se vido a Chulián en publico. Lo partiu no ganó las eleccions.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

sábado, 24 de octubre de 2020

Esfonsar #Inktober 24

Jessie arribó a la scena d’o crimen en lo suyo auto. La ciudat se veyeba como una ripa de cucos de luz en l’horizont. Debant d’ella, tot lo tramenar de companyers d’a policía replegando rastros, atendendo a la prensa y fendo fuera a los alparcers que s’heban acercau dende un lugarón. Por tierra, quatro calavres chaceban, entre basas de sangre, arredol d’un gran clot. Lo chefe d’a scientifica le aguardaba chunto a un d’ells.

- James - saludó

- Jessie - respondió - Siento haber-te dispertau, pero me temo que imos a tener una larga nueit por debant. Tenemos quatre calavres, ya lo puetz veyer. Totz muertos por ferida de bala. Pareixe que se disparoron entre ells. Por las galochas hemos deduciu que venioron chuntos. Debioron tricolotiar-se en bell momento y dengún no sobrevivió.

Jessie empecipió a caminar arredol d’o clot, examinando los cuerpos.

- Antes de quitar las pistolas, veigo que estioron fendo servir istas dos palas. Lo clot ye fundo. Debioron d’estar-se firme rato esfonsando. ¿Quereban ficar-ie bella cosa? ¿Talment bell calavre?

- Si yera asinas no lo hemos trobau. L’auto a on que vinioron ye ixe Chevrolet. Lo maletero ye vuedo de tot. No bi ha rastro de sangre u cuerpos, antiparte d’os suyos propios, ye claro.

- Por cómo han quedau ixemenaus, yo diría que lo primer en disparar estió iste - fue prenendo las armas - Aquí no queda que una bala. Istos atros deixoron vuedos los cargadors. Y iste… Mira-te.

James s’acochó pa veyer mas de cerca lo que le indicaba Jessie.

- Recibió nomás un disparo. Ye lo mas aluenyau. Toda la suya ropa ye plena de tierra. Ye cabolioso que yera un d’os que mas esfonsó. Talment l’unico, por cómo ye la ropa d’a resta. Tardó rato a morir. ¿Ya puedo mover-lo?

- Sí, los achents han feito fotos y han replegau las muestras que caleba. Puetz fer lo que quieras.

Lo fació chirar, metendo-lo de memoria. La man que teneba debaixo d’o cuerpo agafaba un papelot. Jessie habió de fer firme fuerza pa separar-le los didos sin crebar-lo.

- Ilumina-me, por favor - demandó a James entre que desenrebullaba lo papelot - Ye un mapa. Isto d’aquí ye l’hotel que bi ha en l’autovía. Astí ye l’arbol y lo cartel publicitario cuento que ye ixe que bi ha a lo sur - explicó Jessie sinyalando las referencias.

- Ye cierto. ¿Pero qué buscaban?

- Ixo no lo mete - se quedó un momento callada, pensando. Chiró lo papel - Aguarda, aquí i hai unas cuentas feitas a man.

James no dició ni pon. Conoixeba perfectament la cara que feba Jessie quan yera a pocas de solucionar un caso. Sabeba que lo millor que podeba fer yera deixar-le pensar tranquila y aguardar a que fese lo suyo treballo.

- ¡Qué inutils! - exclamó a la fin - Yera una cuenta simpla. Una regla de tres. Los criminals tienen por cada día menos cultura.

- ¿Qué dices? ¿Que ye lo que ha pasau?

- Aquí, en lo mapa, las unidatz son en lo sistema metrico internacional, pero istos carnuces lo aprecisarían en lo nuestro. Asinas que facioron la conversión de metros a yardas. Pero para cuenta aquí y aquí. Han multiplicau a on que caleba dividir. Cuento que prencipioron a fer lo clot y, dimpués de firme fayena, en veyer que no trobaban cosa, empecipió la zaragata. Fetz bien ista cuenta, esfonsatz un poquet, y trobaretz lo que sía que fuesen buscando.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

viernes, 23 de octubre de 2020

RIP #Inktober 23

Los chovens d'o lugar nunca no ixuplidarán ixa nueit de fiestas, ni la orquesta que la protagonizó. Yera una buena banda. D'as que cuestan firmes diners mesmo pa fiestas de setiembre, quan la falta de contractacions fa baixar los pres. Heban pasau por totz los pasos que cal: los pasodobles pa la chent gran, los clasicos pa los de quaranta y cinquanta y las zaguers tendencias pa los que la borina yera encara una novedat en las suyas vidas. Heban feito lo bingo, y lo baile d'os faroletz. S'heban cambiau de ropa cada pocos temas y heban adedicau dende lo scenario cancions a todas y cadaúna d'as penyas. A la Despiste, los Engardaixos, Los que faltaban, la Ni puta idea, Los Casaus, los Marinos, la FBI... no se'n heban deixau garra. Dimpués de quantas horas, quan lo publico feba rato que heba empecipiau a reducir-se, empecipioron con lo que tot lo mundo clamaba "las heavies". En ixe calaixo i culliba quasi tot que no gosase de sonar en las radioformulas, fuese u no heavy. A pur de sentir-las en las verbenas, mesmo los que mas refusaban ixas cancions, se las sabeban de corazón.

Si dica alavez heban estau existosos, astí lo petoron de tot. La triga de cancions yera tant perfecta como la suya execución. La mozardalla no deixaba de fer pogos. Los cambrers quasi ni adubiban a emplir los pozals de biera que se les vulcaban poco dimpués en bell blinco. Asinas que quan se retiroron la primer vegada, los coros pa que fesen bises no yeran como en atras ocasions una mormor. Se podeba sentir quasi dende la casa d'a villa a ixos zagals demandando-ne unatra mas. Dimpués de fer-ne tres, de bises, con la mesma calidat, dengún no asperaba que tornasen t'o scenario, asinas que escomenzó la grometa de cutio.

- ¡Una d'os RIP, u no nos n'imos!

En tasament una decena de repeticions d'o lema, la orquesta yera de nuevas penchando-se guitarra y baixo y posando-se sobre la escamilleta d'a batería. Debant d'os uellos de caparra d'o publico que resistiba abaixo, sonoron los primers acordes d'una d'os RIP. En acabar-la, a un d'os chovens se le ocurrió seguir con las exichencias. A escape, totz se le unioron.

- ¡Una de Kortatu, u no nos n'imos!

"Mierda de ciudad" yera ya sonando quan se sintió un "¡pero ixa no!". A l'inte y quasi sin que parase cuenta lo publico, sonaba Zu atrapatu arte. Encara se podeba sentir la guitarra, quan la siguient demanda prenió forma en lo coro de capins que dende las cletas que les separaban d'o scenario chilaban que no se'n irían sin que tocasen tal u qual tema. Alto, los mosicaires quasi ni alentaban. A l'arreu d'una, y nomás con lo tiempo chusto pa sentir qual yera lo siguient concieto d'os d'o lugar, sonaba la siguient. Dr. Calypso, Obrint Pas, Iron Maiden, Ixo Rai, Discipulos de Otilia, Manolo Kabezabolo, Kojón Prieto, Skabeche... mesmo los Prau sonoron ixa nueit.

Lo sol heba saliu y la "capinalla" seguiba terne que terne, quasi sin fuerzas ni voz, demandando cancions. S'heba convertiu en una competición y, por cada momento, las demandas se tornaban mas raras: Björk, Nine Inch Nails, Fear Factory, Bauhaus... Totz asperaban trobar qualcosa que no tenese la orquesta en lo repertorio y a tot respondeban los mosicaires con interpretacions dignas d'os mesmos grupos que remedaban. A los chovens se les unioron los mesmo-mas-chovens, que ya heban dormiu la zorrera. Y bell yayo que, por estar de borina, le teneba igual Jose Luis Perales que Cypress Hill.

Se perdioron la chenta popular. Con bell entropan que les feban en la carpa, mal minchau entre blinco y blinco, resistioron dica la tarde. Ye claro que ya los mosicos feban mala cara, pero con tot y con ixo, las cancions sonaban millor que a la mayoría d'as orquestas que por lo lugar y redolada heban conoixiu. Nomás la plegada d'o trailer d'a siguient orquesta les fació aturar. "Sinyors, ya son aquí la banda d'ista nueit, y aprecisan montar lo suyo scenario, prebar soniu... ya saben", dició l'encargau d'a comisión de fiestas a lo frontman d'o grupo. Abaixo, sospiros d'alivio y mas d'un chitando-se por tierra d'a pura cansera que levaba.

A l'atro día, la mayoría d'os zagals nian pasoron por lo pabellón. La orquesta dispareixió d'os catalogos. Dengún d'o lugar no consiguió tornar a contactar con ells y ixo que se i facioron de firme. Imposible de trobar. Y d'ixuplidar.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

jueves, 22 de octubre de 2020

Cociner #Inktober 22

Dende que le anuncioron la suya participación en lo concurso de cocina, dormiba malament. Yera bien niervudo. Teneba una oportunidat de convertir-se, a la fin, en cociner profesional. De que tot lo treballo d’os suyos zaguers anyos se reconoixese. Cosa le faría mas feliz que poder ubrir lo suyo propio restaurant, servir las recetas que tanto tiempo heba estau aprestando, veyer como la chent disfrutaba cada mueso y leyer dimpués en las criticas d’os portals profesionals que los suyos platos yeran un goyo pa los sentius u cosas pareixidas. Todas las nueitz se chitaba pensando en qué faría si le obligaban a fer servir tal u qual ingredient. U si la preba semanal consistiba en que fesen servir bella tecnica que ell no dominaba. “Sisquiera cal que gane”, se deciba a sí mesmo, “con estar-me-ie qualques programas sería prou pa que se me conoixese y valurase en lo mundet culinario”.

La vispra d’a grabación no deixaba de mover-se adintro d’o leito. Chirando ta cucha y dreita, mirando de trobar la postura que le fese arribar lo suenio. Tasament dormió tres horas en toda la nueit, en tres turnos. En lo zaguer d’ells, una simpla clucadeta un poquet mas funda que las dos anteriors, tenió la revelación. Sant Pasqual Bailón le amostraba lo camín. Le avisaba d’a naturaleza d’a preba que tendría a l’atro día y, lo que ye millor, le explicaba, punto por agulla, qué heba de fer pa pasar de fase y esdevenir, de vez, trending topic en los retz socials.

- Serás lo tema de conversa en totz los treballos. Lo tuyo plato será lo mas comentau que haiga teniu garra programa de televisión - le dició.

- Gracias, Sant Pasqual

Dispertó ya canso, producto d’a falta de suenio. Pero con l’asperanza de que lo consello d’o suyo santo favorito, patrón d’os cociners, le podese fer honra. A escape y bien puntual, se presentó en l’estudio de televisión. Astí yeran los presentadors y belun d’os suyos companyers y adversarios. Totz visiblement niervudos. La rechidora les dio quantas indicacions y les tranquilizó bella mica. Empecipioron a grabar.

La preba finitiva plegó. Un d’os presentadors encomenzó a explicar-la. No se lo podeba creyer. Sant Pasqual no mentiba. Sabeba exactament lo que heba de fer y cómo ganar. “Gracias, Sant Pasqual, gracias” repetiba terne que terne en lo suyo tozuel entre que iba ateclando lo plato. No yera una receta embolicada, ni de mal fer. Yera chenial mesmo en la suya simplicidat. Argüelloso, con la sensación de estar capable de ganar lo Nobel de cocina, si existise, metió la zaguer brina de zafrán. Lo plato yera completo. Lo programa yera suyo.

Toda la resta siguió limpio cocinar entre que ell se los miraba tranquilo. De cabo ta quan revisaba que lo zafrán no s’hese moviu, que tot s’estase a on que caleba.

¡Tiempo! se sintió en lo plató, y totz habioron de deixar los traster de cocina. Los chueces y presentadors yeran furos. Bien furos. No tenioron piedat con garra d’os seis platos que desfendioron los suyos companyers antes que no ell. Le plegó lo redolín.

- Iste ye lo mío plato - empecipió a explicar - He quiesto fer…

Con la seguridat que le daba la protección de Sant Pasqual Bailón charró bell minuto, lo que le deixoron, sobre la suya propuesta. A metat d’una frase, un d’os presentadors le talló.

Contino vinió toda mena de faltadas. No nomás les pareixeba que lo plato no fuese propio d’o nivel d’o programa. Ni siquiá d’un aficionau. Mesmo un nino lo faría millor barrachando ingredients a la guingorria, le deciban. Nian lo tastoron. Qüestionoron, en uns segundos que se le facioron meses, todas las suyas estrucias, la formación que teneba y mesmo la suya honestidat. Plorando, malas que deixoron d’enfocar-le, se’n fue t’o camerino d’os concursants a amagar-se.

Sant Pasqual sí que teneba razón en una cosa: a l’atro día yera trending topic. En totz los programas de televisión y radio, en los grupos de whatsapp, en las rufiertas debant d’a maquina de café de cada interpresa, se charraba d’o desastre que heba estau lo suyo plato. Se’n esmelicaban. Se’n feban la mofla. En circuló memes a trompicuesco.

No tendría restaurant. Probablement ya no tendría futuro ni como chulo en una cocina. Y, prou que nunca no tornaría a tener fe en Sant Pasqual Bailón.

Si quiers saber como empecipió ista historia, y la envista de Sant Pasqual, leye lo relato d'ahiere.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

miércoles, 21 de octubre de 2020

Dormir #Inktober 21

Sant Pasqual Bailón levaba tiempo dormindo malament. Ixe día, dimpués de firme rato rechirando-se en lo leito, decidió de devantar-se antes y empecipiar a treballar. Entre que s’enchegaba l’ordinador, se sirvió un suco y unas madalenas. Dimpués se lavó los dients y la cara. En l’espiello trobó la imachen d’un santo farto, canso de quatrocientos anyos de rutina. “Iste no yera lo plan” se repetiba cada vegada que pensaba en la suya vida terrenal. Lo paradiso no yera como deciba la Biblia, ni los mosens de quan viviba en la suya dimensión carnal.

Ubrió lo correu electronico. “A mirar qué mierdas me trobo hue”. Totz los maitins iguals. Fendo burocracia y respondendo plegarias. Lo mundo le heba feito goyo. Tanto que, mesmo una vegada muerto, fació una zaguer uellada pa admirar la magna obra divina. Lo suyo zaguer miraglo, dicioron. En aquellas envueltas bi heba tantisma devoción que mesmo teneba quatre anchelotz pa aduyar-le con la papelamenta. Agora, no le rezaban que quatre chuntamanetas. Totz demandando y demandando y tornando a demandar. ¿Que no sabeban fer las cosas? Dengún no agradeixeba. Nomás demandaban.

Los mensaches nuevos amaneixioron en la parte alta d’a serbilla d’entrada. Promocions, l’informe de coordinación, facturas que faltaban en lo balanz trimestral… lo cutiano. Entre los correus, en trobó unatro d’o concursant d’o programa de televisión a qui heba baltizau como Chef Ababol. Un d’ixos que encara le rezaba como patrón d’os cociners. Totz los días, dende que le heban comunicau que participaría en lo concurso de cocina mas popular d’as ondas heba estau limpio rezar. “Si hese adedicau tot ixe tiempo a estudiar hostelería, ya faría millors platos”, ronyó Sant Pasqual. Ubrió lo correu. Mas demandas. Que me aduyes en lo concurso, que me des ideyas, que no se me pase lo guiso, como siempre.

¡Pero como no se te va a pasar, ababol! ¡Que yes un zaborrer y un pocas trazas!, chilaba Sant Pasqual encarranyau a la pantalla de l’ordinador.

Clamó una vegada mas a lo psicologo d’interpresa.

- ¿Podríanos concertar una cita? Tiengo unatra crisi.

- Pues lo siento, pero agora voi que no adubo. No yes lo solo santo con crisi. No veigas como voi en zagueras. Le he demandau aduya a Chesús, pero diz que tampoco no adube. Te puedo dar d’aquí a un mes.

- Bai, deixa-lo. Ya m’apanyaré.

En lo suyo escritorio, una foto d’Alconchel le amostraba como yera lo lugar agora. Tot lo que heba cambiau dende la suya nineza. Trobaba tanto a faltar lo mundo. Lo paradiso no valeba mica la pena. Quasi s’hese estimau mas d’ir ta mundiludiaple. Astí la seguridat yera de culicaiga y totz los condenaus se’n eslampaban de cabo ta quan t’o mundo d’os humans. Feban las suyas drezas, se’n iban de borina… Mesmo bailaban. ¡Con lo goyo que le feba de bailar! Y antiparte d’ixas cursas, ¿realment podría estar guaire pior la vida astí?

Farto. Canso. Sin ganas de seguir atentendo sanseladas y fendo informes, Sant Pasqual Bailón prenió una decisión. ¿Pa qué iba a fer-se-ie si no valeba pa cosa? A lo menos, se divertiría. No teneba cosa a perder. Si no le deciban cosa, se lo pasaría bien. Si decidiban castigar-le, la condena eterna ya no le pareixeba tant mala. En Alconchel, en Orito y en totz los puestos a on que heba viviu se remeroron por muitos anyos las suyas gromas. Ixe día tornaría a prener lo costumbre de fer-ne.

Un soniu le avisó d’a plegada d’un nuevo mensache. Unatro de Chef Ababol. A l’atro día empecipiaba lo concurso y le heba feito una zaguer oración antes de marchar t’o leito.

Por primer vegada en anyos, Sant Pasqual Bailón fació una riseta. Metió en lo suyo antigo chiradiscos un vinilo de cumbias y empecipió a preixinar.

Si quiers saber cómo remata la historia, no te pierdas lo relato de manyana

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

martes, 20 de octubre de 2020

Coral #Inktober 20

Yera la figureta mas antiga de l’aquario de Luis Miguel. Un buzo con una escafandra d’ixas antigas, que te feban recordar 20.000 leguas de viache submarino. Por lo suyo redol heban viviu decenas de peixes. Arribaban, feban la suya vida de peix entre ixos quatre beires y, bell tiempo dimpués, escrabutaban y se quedaban flotando de memoria. Cerca d’ell, lo complemento mas antigo: un cofre d’o tresoro, pleno de monedas. Quan lo mercó teneba un mecanismo que feba que s’ubrise periodicament y en salise bombolletas. Con los anyos, s’esmarchinó, se quedó ubierto pa cutio, amostrando lo suyo secreto a totz, y nunca no tornó a fer bombollas. A Luis Miguel le debió de tener igual porque lo deixó astí.

Companyers d’o buzo, n’heban pasau quantos por l’aquario. Unatro buzo, mas moderno, con aletas de buceo en cuentas d’os plomos que portiaba ell en los clavillars. Tamién un pirata, con chapeu, sable, garra de palo y esterza en lo uello. Como cal. Lo que mas tiempo duró estió un pulpo, bien gracioso, que secutiba los suyos tentaculos. Pero de totz ells nomás lo buzo seguiba astí.

Una vegada a l’anyo se cambiaba la decoración de tot l’aquario. A l’atro día gosaba de venir bell peix nuevo. Lo buzo l’aguardaba siempre fendo-se alufras. Los peixes no yeran buenos conversadors precisament. Las figuretas que dica alavez heban pasau por ixas auguas, tampoco teneban guaire intresant a decir. A la fin Luis Miguel ubrió la parte superior y empecipió lo suyo ritual anyal. Lo primer complemento estió una gran ostra, que ubriba la boca amostrando una perla. A l’arreu vinió bella mena de barrera de coral, prou mal feita, probablement mercada en bell bazar baratet. Lo buzo no le daba guaire tiempo. Regular que a l’atro anyo lo cambiaría, pensó. Las figuretas siempre las deixaba pa la fin. La man de Luis Miguel amaneixió por alto, amagando-la entre los suyos didos. La deixó por tierra, a l’atro costau d’o coral, s’aseguró de que no se podese mover, y zarró l’aquario.

Lo buzo fació uellos. A l’atro costau d’o coral yera la sirena mas repolida que nunca no hese visto. Que nunca no hese puesto esmachinar, sisquiá. Estió amor a primer vista, y ixo que nunca no i heba creyiu. Se presentó y sintió la suya voz, liberadora y embaciladora. Le pariexeba que totz dos podrían fuyir ta bell mar de verdat y convivir con peixes libres, muito menos maniaticos que los d’aquario. Estioron tot lo día charrutiando y, con cada parola, lo buzo se deixaba levar mas y mas por las artes de Cupido. Yera enamorisquiau de tot. Tanto que empecipió a mover-se ent’a sirena. Quedeba poder tocar-la, besar-la, decir-le a escuchetes que la amaba y dimpués chilar-lo por tot l’aquario. Puyar totz dos en un d’os peixes naranchas mas grans que i viviban, salir-se-ne d’ixa garchola, y vivir chuntos dica que los plasticos con que yeran feitos se degradasen, pa lo que faltaba anyos arrienda.

A l’amaneixer de l’atro día ya heba conseguiu plegar en la artificial barrera de coral que bi heba entre totz dos. La metat d’o camín yera feito. A ixe ritmo, de nueitz ya serían chuntos y podrían empecipiar la suya fuyida.

L’aquario se tornó a ubrir. Luis Miguel trayeba peix nuevo. Un d’ixos que se suposa que se minchan la tasca que s’apega a los cristals. Lo chitó en l’augua. Siempre se posaban bien niervudos, en no saber qué en sería, d’ells. Asinas que la resta de peixes, la primer cosa que feban, yera tranquilizar-le y explicar-le cómo sería la nueva vida suya. Lo buzo asperaba a que zarrase pa seguir lo suyo camín, pero seguiba ubierto. La man de Luis Miguel baixó, s’enfiló enta ell, y lo agafó. Lo buzo chilaba y ploraba entre que viyeba la sirena aluenyando-se d’ell, astí baixo pegaba a lo fundo de l’aquario. Salió de l’augua por primer vegada en a-saber-los anyos. Agora lo cofre yera la decoración mas antiga y ell no sería que una remeranza. Vido por zaguer vegada a la sirena, a l’atro costau d’o beire, con los uellos tristes de qui sabe que no tornará a veyer a un amigo.

Luis Miguel l’ixugó con un papel de cocina dica que no quedó mica humedat y lo ficó en una caixa de plastico. Astí yeran l’atro buzo, lo pirata, lo pulpo y tantos atros monyacos que heban pasau por la suya vida. Y dillá d’a caixa, en l’aquario t’a on que nunca no tornaría, la sirena que amaba.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020.

lunes, 19 de octubre de 2020

Mariau #Inktober 19

Quan me fació la entrevista, ya paré cuenta de que lo mío chefe yera la incompetencia personificada. Me preguntó mas sobre las mías aficions que por los treballos que heba teniu antes. Consiguié lo puesto a pesar de que bi heba quantos atros candidatos muito mas adequaus que no yo. ¿Por qué? Encara me foi cruces. Cuento que veyería bella cosa en yo que le cuacaría. U talment bell follet le’n dició, que me sé yo.

Los primers meses estié tranquilo y calladet, adaptando-me a las dinamicas d’a interpresa. Aprendendo cómo se feban las cosas, fendo-me a las rutinas laborals y conoixendo a los mios companyers.

Los viernes yeran lo solo día que veyebanos a lo chefe. Ya lo chueves de tardes empecipiabanos a temer ixe momento. No porque fuese un ogro ni cosa pareixida. Yera un buenaz. Lo problema yera la suya extraordinaria capacidat de convertir tot lo facil en dificil, lo simple en embolicau, treballadors eficients que sabeban fer la suya fayena en patos mariaus.

Cada vegada que le sentibanos decir “he teniu una ideya”, totz pretabanos a tremolar. “A partir de hue faremos isto asinas”, deciba. Y ixe “asinas” suposaba un sistema tant nuevo como absurdo que habríanos d’implantar. Quan a la fin lo febanos, y se contrimostraba que yera pior, tornabanos ta l’antigo entre que ronyaba porque no hebanos entendiu bien la suya ideya, u porque la sociedat no yera presta pa la suya envista u por qualsiquier atro motivo que no fuese la suya caboliosa incompetencia.

En totz los treballos que he teniu la cosa funcionaba igual. A lo nuevo nunca no le charran d’o chefe. Nunca no se sabe qui ye un pelota u un chivato, asinas que la prudencia fa que dengún no i confie, en los nuevos. Bell día, entre que te fas un café, bell treballador te fa un comentario. Inocent, en primeras, pero que amaga un globo sonda pa saber la tuya opinión sobre lo mainate. Como qui fica lo peu en la badina pa saber si ye l’augua masa freda, vas prebando si ye convenient criticar-lo, cómo y quánto. Poco tiempo dimpués se gosa d’acabar en lo bar d’o treballo - siempre i hai un “bar d’o treballo” - comentando todas las esferras que fa lo chefe, l’encargau u lo carnuz que cadaún pateixe en la fayena suya.

La opinión yera unanime y, como no lo veyebanos guaire, se feban gromas abundants sobre la suya ineptitut. Yo, que ya dende chiquet yera lo payaso d’a clase, prenié ixe mesmo papel en la interpresa. Empecipié con fateras. Lo imitaba en las pausas pa lo café u le cambiaba cosas de puesto en la suya mesa pa que se tornase varrenau buscando-las. Atro día le deixaba floixo bell cable de l’ordinador u le pillaba lo mobil d’amagatons y le cambiaba la luenga a euskera u lapón.

Lo viernes esdevenió lo día d’o chefe y tamién d’a mía groma. Totz aguardan en candeletas que fese la mía dreza, pa esmelicar-se-ne malas que salise por la puerta. Creigo que tamién acabé prenendo-me-lo como un reto. No heba rematau de fer-le-ne una y ya yera preixinando la siguient. Pasó un rato malo con lo laxant que le chité en lo café. Probablement hese habiu d’aturar astí pero me sentiba como una estrela d’a televisión, con un publico fiel y la necesidat de fer un guion cada vegada mas inchenioso pa que l’audiencia no cambiase de canal.

La zaguer groma que facié se me fue d’as mans. Lo mio ex-chefe encara contina en coma. Los míos ex-companyers m’abandonoron de camín. Todas las risas que s’heban feito se tornoron en didos acusadors. Totz los que criticaban a los chivatos avisoron a la policía en un tres y no res de quí yera lo culpable. Totz los que heban aplaudiu las mías gracietas pasoron a decir que yera un alunau. Poco menos que un psicopata.

Me facioron fuera, ye claro. En lo chuicio me libré d’os cargos mas grieus. M’ha costau a-saber-lo de trobar un nuevo treballo. En lo mío sector nos conoixemos totz y la mía historia arribó a muitos oyius. No sé quánto aguantaré. La competencia ye bien fura y, dende que lo mío antigo chefe no puet ir a treballar, la suya interpresa va tant bien que, si no dispierta, probablement se faiga con tot lo mercau antes que no remate l’anyo. 

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

domingo, 18 de octubre de 2020

Trampa #Inktober 18

No te lo mires. Ye una trampa. Si clavas los tuyos uellos en los suyos, yes perdiu. Las ninetas de luna en mingua farán lo suyo incante y no podrás eslampar-ne. No te'n fies d'as suyas tobas patetas. Querrás agafar-le-ne, aparar-las en alto y aproveitar pa veyer-le la pancha. Pero son armas. Las rematan esmoladas unglas, capables de tallar l'aire, trastes de cirurchano que te podrían espelletar sin que parases cuenta. La coda, que sobaten en sinyal d'amistanza, s'infla de camín, esgarrifando-se los suyos pels y pasando en un petén d'a calma d'as morisquetas a la loquería d'os muesos. Fe-le fiestas si quiers, y talment te lamine pa dar-te las gracias. Y te lamine, y te lamine con la suya aspra luenga dica fer-te mal. Busca lo puesto a on que te quiers posar u lo libro que quiers leyer y astí dencima será, queixando-se si gosas aibar-le un poquet. Te tendrá igual porque ya yes embruixau. Porque a cada vegada que miule u ronroneye irás de camín a veyer que le pasa, si le cal qualcosa u si aprecisa d'a tuya atención.

Para cuenta: no te lo mires u yes perdiu.

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020

sábado, 17 de octubre de 2020

Tronada #Inktober 17

Si me calese fer una lista con las mías cosas favoritas, tiengo bien claro tres d'ellas. Escribir, prou que sí, en ye una. Atras dos, que probablement serían por dencima, son leyer y los arbols. Asinas que no ye raro trobar-me, quan l'orache lo permite, con un libro baixo un camal. Habe anyos yera mesmo mas común. Agora tiengo una ripa d'obligacions editorials y compromisos socials. T'a part d'alavez yera un chovenardo con mas tiempo libre y anglucia por leyer cada parola que un ser human podese haber escrito nunca. 

Diz que, quan i hai tronada, cal fuyir d'os arbols. Que las posibilidatz de que le caiga un rayo son muito mas grans a que te'n caiga en casa tuya u caminando por la carrera. Con tot y con ixo, la posibilidat de que pase ye radida, asinas que ixo no iba a cambiar los plans mios. ¿Sabetz qué? Creigo que las tronadas tamién habrían d'estar en ixa lista de cosas favoritas. M'encanta la ulor que fan, l'estrapalucio d'o ciel trencando-se con los truens, las formas que te fa descubrir los eslampiuis, lo soniu d'a plevia cayendo firme a tierra.

Entre que la chent s'acubillaba, me calé la capucha y salié de casa mía, con lo libro en la pocha. Cerqueta bi heba un arbol gran. Chigant. D'anyos arrienda. Heba conoixiu la Guerra Civil, y las carlistas, y probablement mesmo la d'o francés. Teneba un cartelot, d'ixos que meten los concellos, a on que s'informaba d'a suya especie y de beluna d'as suyas caracteristicas. Baixo los suyos camals podeba alufrar lo parque vuedo, l'augua convertindo en basas los camins y a los arbols mas chicotz mover-se seguntes venise l'airera.

Me i posé, con la esquena refirmada en lo tronco y me disposé a capuzar-me en la lectura. Saqué lo marcapachinas y empecipié: Capitol VIII.

Ixa tronada, lo podetz consultar, tenió un record por la fura actividat electrica. Cayoron mas rayos que nunca en la historia d'a ciudat. Creigo que mesmo d'a peninsula. A yo, que no m'espantaba cosa, me teneba igual. Astí yera disfrutando d'a lectura, y d'a frescor y l'estrapalucio que aquell fenomeno meteorolochico me yera regalando. Pero cal fer caso a los scientificos. Y en cheneral a toda la chent que sabe mas que tu sobre bella cosa. Teneban razón. Un rayo cayió sobre l'arbol. D'a enerchía, salié aventau. Fotié un blinco de... que me sé yo, quatre u cinco metros. Lo samugazo estió furo. Manimenos, y de manera miraglosa seguntes totz los medicos que m'examinoron dimpués, no teneba cosa. Lo normal y lochico yera que m'hese quedau rustiu. Convertiu en cenisas. Una torcedura en lo brazo por lo tanganazo estió lo solo efecto que tenió ixe rayo sobre lo mío cuerpo.

Me devanté, agora sí, ixorrontau. Me calé las lunetas, que se m'heban caito en lo mío chiquet vuelo, y busqué lo libro. Yera una mica mullau pero en buen estau. Me lo fiqué en la pocha y fue ta casa. Me duché y me cambié de ropa pa baixar ta urchencias pa que me mirasen. Probablement me caldría aguardar un rato, asinas que agafé lo libro unatra vegada. Heba perdiu lo marcapachinas. En pillé unatro d'a mía colección y empecipié a buscar a ón me heba quedau. Pero lo libro yera cambiau. Sisquiá teneba la mesma estructura de capitols.

Lo ubrié por la primer pachina. Astí yera la frase con que, dende tiempo habe, teneba pensau d'empecipiar la mía primer novela. Siguié leyendo y todas las ideyas que dica alavez viviban en lo mío tozuel a lo torrullón heban preso forma, orden y lochica. Yera la mía primer novela, a la fin feita realidat.

La resta, ya lo sabetz, las he escrito "normal". Como las escriben toda la resta d'escritors. A pur de horas debant de l'ordinador, de revisions y re-revisions y, prou que sí, de pleitinas con la mía editora. Enriquidors debatz, que les diz ella. Vivo d'isto, y pocos lo pueden decir. Y si no hese teniu ixa primer novela l'exito que tenió, no hese teniu yo tot lo tiempo que le puedo adedicar a escribir. Asinas que gracias a la tronada, lo rayo y l'arbol, hue tos puedo presentar la mía nueva novela. ¿Bella pregunta?

Iste relato fa parte de l'Inktober literario en aragonés de 2020