martes, 18 de abril de 2017

Un ateu fendo fiesta en Semana Santa

Todas as Semanas Santas as ateas nos hemos d'aguantar como se nos invade la ciudat u lo lugar con ixa mena de Viñarock d'o cristianismo que se fa en istos diyas. Hemos de viyer como se les permite a las cofradias fer cosas que sisquiera gosarianos demandar y que, en caso de conseguir-lo, nos viyeríanos en una campanya mediatica de persecución de tantas que nos tien acostumbradas la dreita nacionalcatolica. Unatro de tantos efectos perchudicials pa la nuestra salut mental ye o mantra cunyau que eixemplifica tant bien iste tweet que leyié fa poco: "Los ateos deberían trabajar toda la semana santa porque eso de irse de vacaciones gracias a alguien en quien no creen es incohoerente. #DeNada". Creigo que a la mia lectora media no le cal que l'aclareixca cosa, pero por si un caso:

Si as ateas, y tamien as relichiosas, tenemos dreito a vacanzas y a diyas de fiesta, no ye gracias a garra ser sobrenatural. Ye gracias a los millons de personas que luitoron por tener ixos dreitos laborals, y a las que continan, por cada diya, desfendendo-los. Nomas a ellas he d'agradeixer-les que no m'haiga caliu treballar en istos diyas. Os mios dreitos, por muito que quieran beluns, no los condicionan las mias creyencias, sino la mia condicion de treballador.

Ni as ateas, ni tampoco as relichiosas de qualsiquier creyencia, no pueden esleixir la mayoria de lo suyo calendario laboral. Vivimos en un estau entregau a lo catolicismo, y que de aconfesional nomas tien lo nombre. Si de yo dependese, no tendría fiesta ni en Semana Santa ni en Nadal. Son dos calendatas que no me suposan cosa y que no tienen garra significau pa yo. A Semana Santa, pa forro de bota, sisquiera tien una calendata fixa, con tot lo problema que ixo creya en as programacions interanyals laborals y educativas.

Fueras de bella excepción, como lo 1 de mayo, os diyas de fiesta en l'estau espanyol vienen decidius por os representants d'una relichión.  Qui no i somos d'alcuerdo, no podemos que asumir ixos diyas y tricolotiar-nos con as chefas pa que nos den fiesta os diyas que en veras nos importan. Entiendo que cal tener una organización de l'anyo, y que probablement a mayoria trigaria ixos mesmos diyas en caso de poder fer-lo. Pero ye un debat que nunca no s'ubre y, como en tot en lo que no podemos decidir, habríanos de platenyar-nos qué diyas de fiesta queremos, como, pa que, y quals son os intreses festivos d'as que treballamos.

Asinas que no, no daré gracias a garra ser sobrenatural por tener fiestas. Les ne daré a todas las que luitoron y luitan por os mios dreitos laborals. Si bell diya me deixan esleixir, lo mas probable ye que no trigue la Semana Santa pa estar de fiesta. O tweet ye tant absurdo como decir que as fachas no habrían de tener fiestas laborals porque no creyen en a luita sindical y de clase que les n'ha conseguiu. Como todas as personas tiengo incoherencias a trompicuesco. Fer fiesta en Semana Santa, no en ye una.

miércoles, 12 de abril de 2017

Recordar as reivindicacions de l'aragonés

As Chornadas d’as luengas d’Aragón, que organiza Nogara cada anyo, antimás de una semana d’actividatz y dinamización de l’aragonés, son un foro sobrebueno pa prener-le o pulso a la luenga y a la envista que en tienen a chent que lo femos servir, sobre tot en Zaragoza. Iste anyo, tamién s’ha encertau que o sabado se organizó a chornada Mullers e luenga en Samianigo, de man de la Comarca de l’Alto Galligo. Asinas que me he pretau ueito diyas vivindo l’aragonés. Tot un goyo.


Pero de vez bella mica de preocupación, en sentir seguntes que discursos, que uno creyeba albandonaus, desacreditaus u superaus fa tiempo. Quasi totz de man d’o publico, pero tamién belun dende as ponents, que ye pior en tener l’autoridat d’o “micro y a mesa”.


Me fa una mica de cansera tornar a escribir isto, porque tanto yo como atras lo hemos feito un ciento de vegadas. Pero mientres contine calendo, continaré dando ferrete con istos afers eternos, porque si no tenemos claros os alazetz d’o movimiento en desfensa de l’aragonés, y as demandas y obchectivos d’a suya comunidat de fablants, a la nuestra luenga le queda dos telediarios.

Oficialidat

A oficialidat de l’aragonés no ye l’obchectivo zaguero, ni l’horizont, ni qualcosa aleixada. Ye l’alazet an que construir-lo tot dimpués. Sin a oficialidat, tot lo que faigamos continará tenendo os pietz de bardo, podendo-se esboldregar siempre que l’administración de turno quiera.


A oficialidat ye una qüestion de chusticia. Ye o reconoiximiento legal de que una luenga existe y que, por lo tanto, a suya comunidat de usuarios tien una serie de dreitos. Y l’administración una serie de debers. Sin a oficialidat, tot lo tarabidau legal que se faiga (lei de luengas, ensenyanza de y en aragonés, etc…) no será un dreito reconoixiu, sino un concieto satisfeito u una concesión a un lobby.


A oficialidat no salvará a l’aragonés, como sabemos todas. Nomas cal viyer o caso d’o gaelico irlandés, que siempre meten d’eixemplo qui relativizan a importancia d’ista reivindicación. Pero no cal enganyar-se. Sin oficialidat, a comunidat de usuarias continaremos sin dreitos, y l’aragonés se’n irá t’a fuesa.

Unidat d’a luenga

Dende Benás dica Ansó se charra la mesma luenga. Con a variación propia de qualsiquier atra luenga y con variedatz perfectament intercomprensibles. Que a norma culta u estandar replegue millor u pior, u con mayor u menor intensidat, as particularidatz de una u atra variedat ye qualcosa que, prou que sí, cal debatir. Pero ixo no puet fer qüestionar a unidat lingüistica de l’aragonés.


O famoso articlo de Saura me preocupa relativament poco, porque sé que ye una opinión ultraminoritaria y de buen vulcar, en no aguantar qualsiquier analisi minimament serio. Nomás s'ha publicau porque a l'Heraldo le va bien pa malmeter contra l'aragonés. Manimenos, sí que me preocupa que no nos creigamos a intercomprensibilidat. Que una ponent encomience a suya intervención en una charrada decindo que “voi a charrar en a variedat X y as de tal val m’entenderán”, en un entorno an que todas charrabanos aragonés, ye l’eixemplo d’ixa imachen que muitas continan tenendo de l’aragonés como una luenga fragmentada. O diya que se dició ixo, estié sentindo dende benasquesas dica ansotanas. Bi heba chent que teneba a luenga transmitida en a familia, y atras que la hebanos aprendida ya d’adultas. Deguna teneba garra problema en seguir as charradas, ni en entender-nos entre nusatras. Encara que levabanos charrando todas en as nuestras respectivas variedatz y modelos, queda chent que contina con ixa ideya de que l’aragonés nomas vale pa charrar con las d’a val.

A voluntariedat de l’adopción d’o castellano

Atra d’as declaracions que se repite en zagueras y que torné a sentir desgraciadament, ye la de que as fablants, deciden, u decidioron, deixar de charrar aragonés voluntariament. Concretament en ista ocasion se charraba d’as mullers y d’a falta de transmisión d’a luenga a las fillas “por o suyo bien”.


Quan existe toda una presión social y institucional pa que no se faiga servir una luenga, ¿en qué momento podemos charrar de voluntariedat? Quan en Zaragoza no existiba carrils bici, y fer servir ixe vehiclo yera visto como un concieto, ¿quanta chent iba en bici? En que s’han meso os medios, a ciudat se han plenau de ciclistas. Quan se charra d’o control d’a natalidat, a soben se diz que bi ha paises que tienen muitos fillos “por a suya cultura”. Manimenos en que baixas a presión relichiosa, fomentas a cultura arredol d’a sexualidat y permites a entrada de metodos anticonceptivos, baixa la natalidat. En a mia familia, y en quasi tot lo mio entorno, logar un piso yera d’ababols. Ixa ideya nian se contemplaba. Asinas que, igual como mis pais, chirmanas, primas, amigas, etc.. nos emboliquemos con una hipoteca de trenta anyos.


¿As zaragozanas se moveban en auto voluntariament? ¿As africanas tiene fillas “por a suya cultura”? ¿Me merqué un piso porque yera la millor opción pa las mias necesidatz? Faltaba, -y falta- información, medios y capacidat de decisión. Qui ha continau charrando aragonés en l’entorno cultural y sociopolitico que bi ha habiu en o zaguer sieglo, ha feito, sabendo-lo u no, un acto de resistencia y mesmo d’heroicidat. Qui deixó de charrar aragonés lo fació a soben sin saber que yera una luenga igual como qualsiquier atra, sin tener os suyos dreitos reconoixius por l’administración y sin poder pa reivindicar-los, en un entorno an que charrar-lo yera salir-te-ne d’o prestichio social, an que no se amuestra en a escuela, sin fablants “referencials”, …


Pa poder decidir voluntariament albadonar l’aragonés, s'ha de poder decidir voluntariament conservar-lo. Y pa muitas personas, ixa no yera una posibilidat. Talment sigamos decindo lo mesmo, pero cal parar muita cuenta en como se diz. Porque a culpa caye en unas u en atras. Y cal deixar claro que a culpa de que se deixe de charrar en aragonés ye de qui practica la represión social, cultural y politica a qui charra ista luenga, no a victima d’ixa represión.


Rai la grafia   
Atro d’os discurso que s’ixemena cada vegada que o conflicto grafico s’incrementa ye bella mena de pacifismo mal entendiu que diz que a grafia no ye important y que reduz o conflicto grafico a una cosa de quatre saputos. Ye innegable que os personalismos y intreses personals u politicos han afectau negativament a lo proceso de normalización y normativización de l’aragonés. Pero creyer que a causa d’o conflicto ye ixa, u que a suya solución pasa exclusivament por alpartar d’o proceso a tres, quatre u quince personas ye, como poco, de belulas.


A grafía sí que importa. O modelo sí que importa. ¿Como no va a importar? Y sobre tot, importa como se prenen as decisions y con qué criterios.


No bi ha garra luenga en occident que siga en condicions de sobrevivir sin un modelo culto, referencial y normativo y con una ortografia común y acceptada por a comunidat d’usuarias. Sin ixo, ya podemos treballar tot lo que queramos en as nuestras asociacions, lugars, vals y collas d’amigas, que nomas conseguiremos prolargar l’agonía d’a nuestra luenga. Isto cal tener-lo claro. Sin norma culta, todas y cadauna d’as variedatz morirán. Beluna durará diez anyos, belatra talment un sieglo. A sola posibilidat de salvación de l’aragonés pasa por un modelo estandar. Si tenemos isto claro, podemos debatir como fer-lo. Sino, a sola discusión ye de que color queremos l’atabul d’a luenga.


Entiendo que queda muit bien relativizar ixas luitas porque son la “parte fiera” de l’aragonés. Ye muito mas poliu de viyer os nuestros treballos. Os libros, os audiovisuals, as chornadas, … son una faina imprescindible y que facilita vivir y disfrutar a luenga. Pero pa que contine existindo una luenga que disfrutar, cal ixe atro treballo. Fosco, canso y impopular, pero imprescindible. Creyer que as cosas se solucionarán solas, que o modelo referencial no ye menester, u que vendrá solo dende una voluntat popular, ye fuyir d’un d’os mas grans problemas que tien l’aragonés hue.

Con voluntarias no se fa cosa

Si l’aragonés sobrevive hue, ye claro que ye gracias a toda la chent que ha decidiu en istas zaguers decadas luitar por a suya luenga. Con un emparo nulo por l’administración, qui mesmo bellas vegadas s’ha amostrau hostil con a luenga, o solo feito de continar charrando-lo ya ye activismo cultural, encara que siga de forma insconscient. Tot ixo, en chunto con o treballo asociativo por totz os cabos d’Aragón, ha feito honra a la luenga y gracias a ixo podemos charrar encara d’una luenga viva.


Pero la sola cosa que conseguimos ye aturar o proceso de perdua d’a luenga. Os datos de transmisión intercheneracional y mesmo de numer de fablants activos, igual como lo grau de conservación d’os rasgos aragoneses en a luenga charrada, debuixan un panorama prou negativo. Garra luenga occidental sobrevive a pur de voluntariau. Y muito menos en una sociedat con tant poquisma conciencia lingüistica como en ye l’aragonesa. Pa que l’aragonés contine vivo le cal prestichio social y emparo institucional. Pa conseguir as dos cosas cal personal treballando nomas en ixo y diners pa fer-lo posible.


Ye una toda una vergüenya que d’as 117 demandas d’actividatz d’o Programa Nieuz Luzía Dueso no bi haiga habiu financiación que ta 37. Cal recordar que ixe programa ye bien barato. Por un regular nomas se paga o desplazamiento d’as dinamizadoras de l’actividat. Si nian ixo, que ye una actividat educativa, que ye simplament un acercamiento de l’alumnau a la luenga, tien a minima financiación, ¿como podemos asperar que se prencipien a pagar politicas activas en desfensa d’os dreitos lingüisticos d’a comunidat d’usuarias de l’aragonés? L’aragonés va en una escalera mecanica de baixada y as actuals politicas de desfensa son pasos entabant en ixa escalera. Una ilusión nomas. Cal aturar a escalera pa poder prencipiar a abanzar.


L’actual lei de luengas no ye un marco acceptable
Tot y que todas somos d’alcuerdo en que a mal clamada lei de luengas d’o PP-PAR yera una barbaridat, no pareixe que o gubierno PSOE-CHA tienga prisa en cambiar-la. Sacar as denominacions de LAPAO y LAPAPYP, encara que imprescindible, se queda clarament curto. O punto de partida d’a nueva lei de luengas habría d’estar, como poco, l’anterior feita por o PSOE.


Me fa muito duelo viyer como, dende muitas personas de l’asociacionismo, se contina contemplando a lei actual como un marco an que treballar lechislativament. No ye acceptable que bi haiga una autoridat lingüistica unica ta catalán y aragonés, por meter un eixemplo, ni a zonificación, ni atros aspectos d’ixa lei. Aprofitar os suyos foraus, interpretar-la a la nuestra favor, nomas ha d’estar qualcosa circumstancial que no nos faiga aturar ni un momento en a nuestra reivindicación d’un marco lechislativo digno pa las nuestras luengas. Bi ha una mayoria parlamentaria en as Cortz más que suficient pa negociar una nueva lei, que faiga honra a la supervivencia d’as nuestras luengas, y que prencipie a reconoixer os nuestros dreitos. ¿Por qué sisquiera se ye treballando en ixe cambio lechislativo? ¿Por qué ha pasau quasi meya lechislatura, y continamos sin saber mica d’a intencions de l’executivo quanto a iste afer?


Cal una autoridat lingüistica pa l’aragonés, y nomas pa l’aragonés. A zonificación no ye admisible, ni sisquiera transitoriament. A comunidat lingüistica ye por tot Aragón y no podemos renunciar a os nuestros dreitos pendendo de do vivamos.

A endrecera d’a luita

L’aragonés contina estando a luenga con mayor periglo de desapareixer en Europa. Atras luengas han teniu problemas muit pareixius y son conseguindo revilcar. Garra no lo ha feito de manera espontania, ni gracias a asociacions de voluntarias, ni con “concesions graciosas” d’o poder politico. Totz os abances se han conseguiu gracias a una población concienciada que no ha reblau en as suyas reivindicacions y que teneban muito claras ideyas que en a nuestra tierra pareixe que encara faltan d’asumir-se. U que, si teoricament son asumidas, dimpués no se practican. Hemos de creyer-nos a desfensa d’a nuestra luenga y d’os dreitos d’as suyas usuarias. Y hemos de aprender que bi ha muitos camins pa conseguir ixos obchectivos, pero que totz, si fa u no fa, tienen una serie de caracteristicas comuns que le fan falta pa trunfar.

Oficialidat, unidat, modelo culto, profesionalización, marco lechislativo adequau, amostranza en y d’a luenga, visibilización d’a represión lingüistica, etc… son ideyas y reivindicacions que hemos de tener claras. Sino, ya somos redotadas

jueves, 6 de abril de 2017

Escribindo en aragonés. Tierra de barrenaus radio 3x07

Leyer ye una d'as mias aficions favoritas. Fer-lo en aragonés, antimás d'un placer, ye quasi una obligación moral pa qui amamos ista luenga. Y pa ixo, prou que sí, cal que bi haiga qui escriba. A soben, quan charramos d'escribir, pensamos automaticament en novelas, con o suyo ciento de pachinas, planteamiento, nyudo, desenlace y asinas asinas. Pero hue, mas que no nunca os formatos son muitos y bien distintos. En o nuevo TdBradio entrevisto a quatre autoras que fan servir diferents formatos y soportes.



Lucía López, autora d'o blog Mallata. Dabi Anquela, que va publicar fa bien poquet o libro de relatos Punto-Seguiu. Tamara Marzo, una d'as autoras d'o fanzine feminista Mullers y Cordials. Ruben Ramos, ganador de dos premios Arnal Cavero por Vidas Crebazadas y A l'atro canto d'a buega. Totz quatre con muitos atros prochectos y obras que han desembolicau durant os suyos anyos d'activismo y creación en aragonés.

Si a todas as luengas les cal qui las escriba y las desfienda, a una tant malauda como l'aragonés, le fa muita mas falta. Y si en todas as luengas, lo d'escribir ye mal negocio, pues poca chent gasta diners en leyer, en l'aragonés, con no perder guaires perras, ya nos femos contentas. Asinas que sirva tamién iste programa pa animar a que leigatz mas en aragonés y a que tos deixetz os chanfles de cabo ta quan en refirmar totz ixos prochectos que tanta honra le fan a la supervivencia d'a luenga.

Pero como vivimos en o mundo audiovisual, iste programa lo promociono con una videofatera, a vier si funciona millor. Aspero que tos faiga goyo!



martes, 4 de abril de 2017

Un maitin zaragozano

Quan os youtubers locals, os barrenaus d'o palo y o rosario, u os comentaristas de Heraldo te fan planteyar-te deixar la ciudat, ye buena cosa fer alcordanza d'ixa atra Zaragoza que vivo totz os diyas y que tanto amo. A Madalena ye, antimás, un lugarón adintro d'o monstruo zaragozano. Un puesto con a suya propia lochica, diferent d'a resta de vicos  y con dinamicas socials que, pa bien y pa mal, remiten a soben a la ruralidat.

Yera un maitin d'ixos que o sol t'eslucerna en salir de casa. Un abrazo de luz y calor que anuncia ixas poquetas semanas de goyosa primavera que van antes d'o furo y rusient verano zaragozano. As vecinas queremos decidir sobre o nuestro barrio -¡qué loquería! -y nos hebanos convocau pa fer-le un abrazo a la ilesia d'a Madalena. En istos primers diyas de caloreta, os capazos se prolargan. Ya no fa galvana estar-te firme rato de charreta. Encara que a nueit d'antes no s'embolicó, un cafe nunca no ye por demás pa sacar-se as zaguers laganyas. Charrin charrand, se nos pasa la hora d'a convocatoria y os camaras de televisión ya se nos miran, preguntando-se quan podrán hopar t'a siguient noticia. As periodistas siempre atabaladas!

A la fin, beluna pilla o megafono. Nos imos agafando d'as mans. Como lo contacto fisico no me fa guaire goyo, prebo de no aleixar-me d'as personas de mas confianza. Me miro de bislai, y con cansera intelectual, a una que demanda que a ilesia pase d'a superstición catolica a la superstición new age. As vecinas que fan tarde, s'han d'unir a l'abrazo sin o capazo previo. Ya se lo farán dimpués, en o vermut. Femos o fato bell ratet. Nos redimos. Enfortimos, unatro diya, o rete que nos enreliga a todas as madaleneras. A lectura d'o manifiesto reivindica que a ilesia catolica deixe d'arramplar con tot. Tot ixe patrimonio, feito a pur de furtar y explotar fisicament, intelectual y espiritual a tantas y tantas personas. Dito con mas elegancia y millors modos, que pa ixo tenemos buen cudiau.

Acaba l'acto y a mitat d'as presents nos enfilamos ent'a Plaza d'o Pilar. T'a nuestra Plaza d'o Pilar tamién. De todas as zaragozanas. En a Plaza Sant Bruno, l'azoque anima lo maitin d'o domingo. Entre zarrios y quincallas, siempre se i troba bella choya. Ya tiengo un puesto que siempre tien bell libro intresant sobre Aragón. En a pocha, pocas perras. O sabado no estió furo, pero me deixó lasa la cartera. En una d'as caixas d'o puesto, un libro sobre a obra de Asso, escrito por Antonio Peiró. "Qué vale?" pregunto a lo botiguer. Se me mira. Cuento que analizando quanto sería disposau a pagar por ixe libro, y sumando-le bell par d'euros. Siet. Yo no sé recatiar. Dubdo. Una amiga quier mercar-le-ne unatro. "Diez por os dos" - l'ufre la mia parella. Antimás de no saber recatiar, ye qualcosa que me mete niervudo y me fa a saber que vergüenya. O botiguer accepta a escape. L'amiga me deixa chanfles pa pagar o libro. "- Ya te los tornaré". Un "Tira!" me fa pensar que será mas facil convidar-le a una biera.

Con l'alegria que nomas un nuevo libro puet dar-te, continamos o camin ent'a plaza. Unas mozas portan unas pelucas azulas y son cantando. "Be d'estar una despedida de soltera", nos pensamos. Pero ¿a ixas horas d'un maitin de domingo?. En acercar-nos-ie descubrimos que a letra d'a canción ye un canto antiabortista. Unatra asociación d'as que preban de decir-les a las mullers qué fer con o suyo cuerpo. M'ufren no se qué. Les ne refuso. ¡Cómo va ista ciudat!

Pocos metros dimpués, a color azula torna a protagonizar la plaza. En iste caso ye o nuestro destino: a manifestación d'o Rete Augua Publica d'Aragón. Lo d'a Madalena y d'o Pilar son dos actos prou diferents pero con pareixius. A la fin, en os dos, nomas demandamos que todas podamos decidir sobre os nuestros recursos. S'estendillan una telas que represientan os rius nuestros .Uns globos chigants entretienen a catrinalla y a las mas enchugardidas d'a plaza. Atra vegada, trobar-te con chent arrienda. As d'a Montanya y as de Tierra Plana. D'o norte y d'o sur. De l'activismo politico y qui simplament desfiende o lugar suyo. Mas capazos. Mas abrazos. Mas complicidat. O rete que s'ixampla d'o barrio ta cada cabo d'Aragón y dillá.

Hemos de marchar, que hemos quedau a chentar en Penyaflor. A resta se'n iran en un rato t'o vermut. Regular que en tornar d'a chenta, nos ne trobamos a mas d'un, que encara ye vermutiando. ¡Paratz cuenta, que a l'atro ye lunes!

Zaragoza ye hostil bellas vegadas. Y t'agana d'exiliar-te ta bell cabo ideyalizau que, manimenos, tendrá as suyas propias miserias, que por agora ignoro. Atras, Zaragoza ye amable, polida, una amiga mas d'as que comparten la vida con tu. Un maitin pa disfrutar as suyas carreras, plazas y paisaches, un ratet con as amigas y companyeras de luita, ... ixo ye de mal sustituir. Zaragoza ye casa mia, y encara que tienga bella tubería embozada, y bella paret con crepazas, la amo con ixe "carinyo ancestral", que deciba Labordeta.