martes, 29 de noviembre de 2022

Historietas de lunetas

No remero no portar lunetas. Empecipié a fer-las servir con seis anyetz. T’a part d’alavez ya teneba la mía primer dioptría de muitas atras que vendrían a l’arreu, seguntes iba creixendo. Con ixas primeras lunetas vendrían las moflas de qui no en portaba, que en aquellas envueltas yera la mas gran parte d’a clase. Tamién las embotadas, la tipica de quatre-uellos, y belatra que me metió un ababol por unas lunetas en concreto que le pareixeban graciosas. Yo, que soi pacifico de siempre, debié fartar-me-ne bell día y respondié a aquella nueva embotada con una punyada en la fonsera que lo deixó por tierra. No en soi argüelloso, pero lo caso ye que no tornó a meter-me garra embotada.

Portar lunetas estió causa de muitas gromas a lo mío redol en los anyos de colechio. Aquellas antiparras yeran, antimás, a saber qué fieras. Bien aluenyadas d’as lunetas modernetas que vinioron quantos anyos dimpués. Ixas que la montura quasi ni se veyeba. Beluna que nian en teneba, que agafaba los cristals d’un puntico. Las modas, que siempre me sorprenden, han feito que agora i haiga una patacada de chent que fa servir aquells horribles modelos de lunetas, grans, de plastico, visteros, con colors marronas, con monturas que habe anyos nos hesen espantau a qui no nos quedaba atra que portar-las.

Pasar ta l’instituto, antiparte de muitas atras alegrías, fació que a la fin sustituyise las lunetas por lentillas. Ixo suposaba abandonar moflas y embotadas y la comodidat de no levar lo zarrio ixe debant d’os mios uellos. Que antimás, y debiu a la cantidat de dioptrías que ya teneba, empecipiaba a pesar y molestar. Ya siga porque l’abandono d’as lunetas me feba mas bonico a los uellos d’as zagalas, porque teneba mas confianza en yo mesmo u porque, simplament, tocaba por edat, empecipié a tener mas exito con las mesachas que, dica alavez, yera quasi nulo.

A sobén me preguntan por qué no me opero la vista. Soi tant feito a las lunetas y las lentillas que fa muito tiempo que no me suposan garra estorbo. Me las saco y me las meto de manera mecanica, sin pensar-ie. Mesmo en acampadas de festivals, quan torno como un cesto t’a tienda, que quasi no adubo ni a caminar, bella cosa en las partes mas institivas d’o mio cerebro consiguen que deixe bien adrezadas lentillas y lunetas adintro d’o mío neceser, la sola cosa en orden en toda la caotica parte mía d’a nuestra circumstancial casa. Asinas que ixa operación, pa yo y por agora, me pareixe malfurriar diners.

La presbicia, ixa filla de mil diaples, amaneixió en la mía vida en la zaguer revisión medica d’o treballo. “¿Levas lentillas?” me preguntó la medica. Asintié. “Pues las siguients, progresivas”. A la miopía he sumau bella mica d’astigmatismo fa bell par d’anyos. Y agora s’anyadiba ixo, respondendo a la pregunta de porqué heba d’estirar lo brazo pa leyer. Yo, que lo de pentinar canas fa lustros que no m’afecta, torné a sentir-me gran, chaquiento, decadent. Lo mío complexo de Peter Pan fa que me prenga muit malament istos sinyals d’a mía edat. Poco tiempo dimpués d’o diagnostico fue t’a optica. “Ola, m’acaban de decir que tiengo presbicia”, les dicié, asperando que me metesen bell catatico d’ixos que tienen pa medir lo que pertocase. A la pregunta de qué graduación heba de portar, me respondioron “¿Qué anyos tiens?” y descubrié que la presbicia se gradua por edat y no pas por dioptrías, por lo que veigo (u por lo que no). Atro trucazo pa ixa vida de chovenón que no quiero deixar marchar. En salié bien encarranyau. No pas con las opticas, pobrichonas, que facioron muit bien lo treballo suyo. Yera encarranyau con la vida, con haber de tornar a portar lunetas, con fer-me viello, con barruntar totz los mals que m’han d’arribar sí u sí, porque la nuestra biolochía ye asinas. Y pa forro de bota, no me’n puedo queixar, que bien sano soi pa los anyos que tiengo.

Istos días, precisament pa fer-me ixas progresivas, m’ha tocau d’estar-me sin lentillas. Tornar a portar lunetas. I hai muitisma chent que nunca no m’heba visto con lunetas, que nian sabeba que soi un top, que no i veigo sin aduya. ¡Quánto han cambiau las cosas dende ixos anyos de colechio! Las mías lunetas d’agora son bien pinchas, tot cal decir-lo, pero la ripa d’afalagos que m’ha veniu en istos días m’ha feito bien contento. Entre la cachimalla, por lo que veigo y lo que me’n recuentan mais y pais, lo de portar lunetas ye mas ixemenau y normalizau. Ya no i hai “quatre-uellos” en las clases porque, de feito, en muitas aulas, en son mayoría. Qui diz que tot tiempo d’antes mas yera millor, s’entivoca por muitas razons. Pero a fé que, miope, no en ye. Ya nomás manca que se incluigan en la Seguridat Social, que igual que no puedo treballar con una garra trencada, sin lunetas, no puedo ni salir de casa.

lunes, 21 de noviembre de 2022

La X Trobada Vivir en aragonés. Tierra de barrenaus 9x05

Pa qualsequier que quiera aprender, de verdat, una luenga ye fundamental la socialización en ixa luenga. Ye qualcosa que siempre hemos teniu claro en belunas d'as asociacions en desfensa de l'aragonés y que ha contrimostrau funcionar, aduyando a chenerar nuevos fablants activos. Lo contacto entre las personas que lo fablan por transmisión familiar y las que lo han aprendiu d'adultas ye vital pa que todas dos comunidatz se conoixcan y compartan inquietutz, realidatz y envistas y que talment s'habría de treballar mas pa crebar totz ixos mitos que ixemenan qui les intresa que no i haiga entendimiento. Istos dos afers son precisament los que treballan iniciativas como la Trobada Vivir en aragonés que protagoniza iste nuevo programa de Tierra de barrenaus.

De man de Cristina, una d'as organizadoras, conoixeremos un poquet lo naiximiento y la filosofía d'a Trobada que fa en pocos días la suya decena edición. Ciresa y Echo acullirán una vegada mas a una patacada de personas intresadas por la nuestra luenga los días 25, 26 y 27 de noviembre. S'ha organizau quantas actividatz bien variadas y pa tot lo mundo, asinas que no i hai garra enchaquia pa no ir-ie. Puetz trobar información y apuntar-te-ie aqui.

Antimás d'a Trobada tamién charraremos de nuevas d'o caso d'os 6 de Zaragoza, que han empecipiau con una campanya de firmas. Te convido a informar-te-ne si no conoixes iste nuevo caso de montache policial y de criminalización de l'antifaixismo y, prou que sí, a adhibir-te a ixa campanya.

En la parte mosical punchamos la zaguer canción de Valira, qui pasoron por Zaragoza presentando-nos lo suyo directo en La Casa del Loco, en un concierto que resenyamos. Ubrimos tamién un nuevo calaixo de cancions con un tema en aragonés sobre zorruspiar.

Programa #134

viernes, 11 de noviembre de 2022

Libros que "nomás levan una cosa"

I hai un topico, quasi un meme en lo sentiu Dawkinsiano, que ye ixe d’a sinyora fendo ringlera en lo supermercau con un pote de qualcosa y que sabes que acabará pasando por caixa antes que no tu. N’i hai de directas, que en que te veyen, rai si ye con un carro rebutient u con un cesto con quatre productos, te demandan de camín ¿t’importa que pase primera, que no levo so que una cosa?. N’i hai d’atras que no son tant garrispas y antes de fer LA pregunta se te meten cerqueta, amostrando lo suyo solo paquet de garbanzos y mirando-se-te de vislai como si con la uellada fuese prou pa saber d’as suyas intencions. En iste grupo n’i hai mesmo de qui aproveitan bell momento que te miras lo mobil u que yes pensando en los Targaryen u que me sé yo, y sin parar cuenta las tiens debant. Personalment, ye bien raro que tienga tantisma prisa como pa no deixar que pasen debant. A sobén, antes de que me lo pregunten, les escuso la hipotetica vergüenya de fer-lo y les ufreixco lo mío puesto. “Pase, si quier vusté, que yo levo mas cosas”. Tot un personache, ixa "sinyora d’una sola cosa".

D’a mesma manera, i hai “libros d’una sola cosa”. No porque sigan monotematicos, que ixo rai, sino porque tienen lo mesmo comportamiento. La caixa d’o super podría asemellar-se a la muntonera de libros que las aficionadas a la lectura gosamos tener. Seguntes en mercas, la muntonera puya, seguntes en leyes, baixa. Y no sé vusatras, pero yo por un regular voi en orden. Ye cutiano, mas que no me faría goyo d’admitir, que amaneixca un libro que “nomás leva una cosa” y se blinque tot ixe orden. Que se cale, de rapiconté, por debant de toda ixas resta d’obras que levabas aguardando leyer en que rematases la lectura actual. Belún, levaba tiempo acucutando. Surtindo, por eixemplo, en los rets socials, con ixa portalada que te truca l’atención, u estando la zaguer obra d’a tuya escritora favorita a qui le demandas que, por favor, aspere un poquet a que te leigas lo que tenebas por debant. Puet estar que siga una d’ixas desalopadas que son amor a l’inte, que lo veyes y no te’n puetz adubir, que te l’has de leyer sí u sí, que te miras la muntonera y les dices “lo siento, pero isto ye prioritario, ¿que no veyetz que no porta que una cosa? Cal que se blinque la ringlera”.

Igual como en lo super, me pienso que lo normal ye deixar-los pasar, que no pasa cosa por alterar l’orden de l’universo. En escribir isto levaba tres decepcions seguidas, tres libros que deixé a metat de tant malos que yeran. Me pasa poco. Tiengo gustos amplos y m’he trusquiu catenazos infumables a trompicuesco. Talment yera lo momento vital, que me sé yo. Puet estar que mas entabant le dé una oportunidat a un d’ells que, me pienso que tampoco no yera tant-tant malo. En la mía muntonera, n’i heba quatre u cinco que aguardaban lo suyo turno dende fa bell mes. Pero vivir cerqueta d’una biblioteca municipal te da acceso en un tres y no res a un catalogo muito mas amplo, asinas que bi heba, en ixos repalmars, un “libros que nomás portaba una cosa” demandando, suplicando, chilando que se podese blincar l’orden d’a coda, que pasase debant y que la resta aguardasen un poquet, que no pasaba cosa, que la muntonera continaría baixando, encara que fuese una miqueta mas tarde. Lo resultau: un d’os millors libros que m’he leyiu iste anyo, un disfrute dende la primer pachina, con una historia que m’ha teniu en candeletas y buena cosa de temas pa pensar-ie.

Asinas que lo mio consello, que dengún no ha demandau pero que me permito lo luxo de dar-tos, ye que deixetz pasar a las sinyoras que levan “nomás una cosa” y tamién a los libros. Vale la pena.

martes, 8 de noviembre de 2022

Lo Diccionario ortografico de l'aragonés. Tierra de barrenaus 9x04

Lo Estudio de Filología Aragonesa empecipió en 2006 una fayena tant important como chigant y, quasi, inabracable. Lo primer paso yera lochico, alcordar una grafía pa poder codificar tot lo que vendría a l’arreu. Facioron una propuesta razonada y ampla que mira de solucionar todas las qüestions mas problematicas de l’aragonés. Contino vinió la Gramatica Basica de l’Aragonés, que publicoron en la suya web y dende fa poco podemos disfrutar y fer servir tamién en papel gracias a la edición de Prensas de la Universidad de Zaragoza. En istos días, han feito unatro important paso publicando a la fin lo suyo Diccionario Ortografico de l’Aragonés, con mas de dos mil pachinas. Una ferramienta que fará firme honra a qualsequier que treballe con la nuestra luenga. En iste quarto programa d’a temporada tendremos a Francho Rodés, director d’ista obra, charrando-nos-ne.

En la parte de resenyas, inauguramos una nueva sección de Libros varrenaus, a on que tos proposaré bella lectura. La que traigo en lo programa de hue ye Fuego frío, la zaguer novela de l’escritor belchitano Félix Teira

La mosica d’iste programa torna a tirar de recosiro. En la canción d’o programa tendremos a Los Enemigos con un tema de Nada, un d’os suyos millors discos. Ubrimos un nuevo calaixo de cancions: la canción movilizadera, que ubre Skalariak con un tema de 2001. Lo programa empecipia con un clasico d’Eskorbuto y acaba con ixe mesmo temazo versionau por La MODA.

Recuerda que los micros d’o programa son a la tuya disposición y que si quiers recontar u difundir qualsequier cosa, puetz contactar con yo a traviés d’os retz socials.

Programa #133

viernes, 4 de noviembre de 2022

Anillos, poder y falta de paciencia

M’he visto Los anillos de poder y coincido con la mayoría d’as criticas:  ye lenta, con tramas que pareixen no tener guaire sentiu y poco emocionant. Ye decir, perfectament tolkieniana. Quan de chiquet leyeba El señor de los anillos, me costó varias prebatinas pasar tot lo catenazo de Tom Bombadil y aguantar las aburridismas descripcions de paisaches. Valió la pena. A l’arreu de tot ixo veniba la graniza aventura que nos recuenta, la emoción d’o viache de cada personache, la visita a la milenta de scenarios miticos habitaus por sers terribles… tot lo que tanto amamos d’a obra alazetal d’a fantasía heroica. No bi heba, t’a part d’alavez, una parrafiquera de fans que, en rematar lo primer tercio d’a obra exichisen que bi hese mas batallas, que no tornase a salir Tom Bombadil, que resucitasen a Boromir u que le dasen mas profundidat de personache a Pippin a qui no troban las suyas motivacions. Si Tolkien escribise hue LOTR, sería un fracaso comercial seguro y no arribaría a publicar Las dos torres, u pasaría d’amagatons por los repalmars d’a botiga de Gigamesh.

Nos febanos a-saber-las alufras con l’anuncio d’a serie. Talment masa. Cuento que ixe ye estau lo gran problema. Asperabanos que me sé yo y nos hemos trobau con un ritmo masa pando pero que me pienso que yera construyindo una historia verdaderament gran. U no pas, pero agora ya nunca no lo sabremos, ya que lo fandom ha venciu y Amazon, la que paga la fiesta, ha anunciau que fa fuera a los suyos showrunners y que baixará lo presupuesto d’as siguients temporadas. Dos grans errors, en la mía opinión. Sí, la primer temporada no ye la gran historia epica que barruntabanos, pero ye una buena historia. No nos deixa en candeletas con grans cliffhangers, pero sí que va deixando simients que podrían fer buenos fruitos. Yera una temporada correcta. Cosa que no ye tant facil.

Yera, antimás, una primer temporada, que por un regular no puet fer que presentar los personaches y l’entorno. Si la historia que quiers recontar en tien tantos, de personaches y de scenarios, aprecisas muito mas que istas ueito primeras horas. Con unatra serie de raso diferent tenié la mesma sensación que con ista. La primer temporada yera lenta, aburrida y mica emocionant. Manimenos aguanté, ya que tot lo mundo me deciba que valeba la pena, que m’acabaría fendo goyo. Hue ye una d’as mías series favoritas: Breaking bad. Sin ixa primer temporada, la resta, las que fan gran a la serie en conchunto, no serían posibles. Ye verdat que con lo presupuesto de toda la primer temporada de Breaking bad no da ni pa pagar lo CGI de tres minutos de Númenor, y tamién ye astí buena parte d’o problema.

En lo fundo de tot isto i hai un problema mas gran, que ye lo caso que se les fa a las fans d’as obras de ficción. Los anillos de poder ha teniu unas audiencias sobrebuenas, pero que no yeran las asperadas. Pero me pienso que lo que mas ha influyiu en las decisions de Amazon son las furas criticas d’o publico y d’o fandom. Han reblau y agora qui escriba los nuevos episodios habrá de fer-lo parando cuenta d’o que quereba ixe fandom. No sabremos si isto yera lo primer y aburriu paso d’un viache pleno de sorpresas. Si la primer temporada me recordaba a Breaking bad, la decisión de fer chirar la historia me recuerda a Star Wars. Lo capitol VIII m’encantó. Trencaba de tot con los piors clichés d’a saga, afundaba en lo personache de Rey y teneba prou acción y epica. Por razons que contino desconoixendo, i habió muito encarranyau con ixa cinta y decidioron cambiar cosas cara a la novena entrega. Lo resultau lo conoixemos todas: una d’as piors pelis de Star Wars, en la mía opinión, que, antimás trenca con tot lo feito en la ueitena y torna a los debantditos clichés fendo que Rey solo valga lo que la suya chenetica. Igual como con Los anillos de poder, nunca no sabremos como hese estau un hipotetico episodio IX que desarrollase los planteamientos d’o VIII.

No vivimos tiempos propicios a la paciencia. Aprecisamos estimulos terne que terne y si pasamos mas de trenta pachinas u tres capitols sin chiros argumentals hipersorprendents u efectos especials a trompicuesco femos zapping, no sin antes escribir lo nuestro tuit de condena y dar-le nomas dos estreletas en las webs de resenyas. Me pienso que Los anillos del poder mereixeba una oportunidat, que i hai historias a embute que la mereixen y que no les ne dan, que no pasa cosa por quedar segundo - la inchusta competencia y comparanzas con House of the dragon, que ni sisquiá me pareixen que sigan d’o mesmo chenero, ye unatro d’os motivos pa calificar de fracaso las audiencias de Los anillos de poder - y que tant culpables son los bocatobas d’os cansos fans como los cagosos executivos que no confian en los suyos creativos y les deixan fer. Talment la resta de temporadas no hesen feito burro falso. U talment nos hemos perdiu una gran historia que, simplament, empecipiaba a moniquet. Nunca no lo sabremos.