martes, 28 de diciembre de 2021

Buenas noticias, mosicas y relatos. Tierra de barrenaus 8x08

En lo preto d'a sietena ola d'a pasa, talment calga remerar las cosas buenas que van pasando a lo nuestro redol. En istos días, hemos puesto presenciar quantas iniciativas a favor d'a nuestra luenga, lo revilcar d'a mosica en directos con a saber qué anuncios bien intresants y positivos y bell reconoiximiento a la fayena bien feita. De tot ixo en charramos en una primer parte de noticias, dende una necesaria envista optimista.

Lo blog, como ya sabretz, ha feito 15 anyos, y lo prochecto comunicativo que empecipió como una manera de pasar lo rato y imposar-me la disciplina d'escribir en la luenga que t'a part d'alavez empecipiaba a aprender, ha esdeveniu una parte bien important d'a mía vida. Aquí viengo publicando muitos d'os relatos que escribo y que, de cabo ta quan y como ye lo caso, locuto en lo programa de radio. 

Iste ueiteno capitol d'a temporada se completa con un apartau mosical bien completo. Dende Uesca, una banda torna, cambiando una mica lo nombre suyo, cuento que pa fer vister bell cambio. En istas zaguers semanas han iu presentando lo que será lo suyo nuevo disco que se publicará proximament y que tos ne charro en la Canción d'o programa. En lo calaixo de cancions, d'atra man, i ficaremos una nueva canción laboral, d'una d'as bandas con las letras mas reivindicativas y que mas han tocau ixos temas en las zagueras decadas.

¡Que acabetz bien lo 2021, ascuitando radio en aragonés, leyendo muito en la nuestra luenga y empecipiando lo 2022 con ganas de fer-la servir!

#Programa 115


jueves, 16 de diciembre de 2021

Quarto y metat de castellano

Faigamos un poder y viachemos ta un d’os universos paralelos tant de moda en la sciencia ficción y las pelis superheroicas. Esmachinatz-tos que, en bell lugar d’Aragón UNA familia quier educar a lo suyo fillo en aragonés y, como la escuela y la resta de familias en son en contra lo levase t’os tribunals. Ixos tribunals fallan a favor d’a familia y obligan a que un 25% d’as clases se faigan en aragonés y mesmo ubren la puerta a que en tot Aragón, calga ixamplar ixa mida. ¿Qué dirían los medios de comunicación? Charrarían sin dubda d’imposición y de que, por lo concieto d’una familia, talment calga redisenyar tot lo sistema educativo. Manimenos, ya veyemos que si ye de revés, ixa familia pareixen garrispos herois luitando contra lo catalán, la nueva ETA.

Si, como ye lo caso d’aragonés y catalán, la luenga ye minorizada, antimás charrarían de que ye un invento de laboratorio, un idioma inutil, sin futuro y cazurro. Que encerrinar-se en charrar-lo ye un atraso. Porque ya se sabe que l’espanyol “s’expande”, pero la resta de luengas “se imponen”. Ixa luenga que de vez tien una salut de pistón, que se parla en tot lo mundo, por cada día por mas chent, cientos de millons de personas, pero que pareixe tremolar si en un lugaron d’o Maresme los ninos fan Sociales en catalán u si Peppa Pig diz Egun on cada maitín.

¿Ye que dengún i piensa, en los ninos? pregunta una voz por astí. ¿De verdat conoixetz a garra nino que le preocupe en qué luenga le dan tal u qual asignatura? Talment, a aquella Victoria Invent que ploraba si le leyeban un libro en catalán, u a lo vecín de camping de Julen. Pero lo cierto ye que la mayoría d’a cachimalla no tien ixos problemas lingüisticos y se relacionan con la naturalidat de qui no tien los prechuicios d’os adultos. Asinas que a ixe hipotetico alumno que protagonizaba las primers ringleras d’iste post, lo mas probable ye que le tienga igual si le fan la clase en una u atra luenga. 

Sin ETA, con uns relativament buenos datos economicos y laborals y la evolución favorable d’a pandemia, a lo facherío no le queda atra que tirar de conflicto lingüistico y fer aparatos a mirar qué pesca en una qüestión tant identitaria y alavez pasional. L’aparato mediatico, prou que sí, i colabora, emplindo horas de desinformación con isto a on que pareixe que no tienen ni un minuto pa comentar que l’alcaldesa y las profesoras de l’instituto son recibindo menazas de muerte dende que se mediatizó lo caso, tant condenables como qualsequier atra menaza de muerte. Diz Casado, y i soi d’alcuerdo con ell, que no caldría adedicar ni un minuto a charrar de que Peppa Pig s’emita en euskera. Prou que no. Tramite parlamentario y ta casa. ¿Qué problema i hai? ¿Por qué no va a poder veyer la cachimalla de Eukal Herria los dibuixos en la luenga que quiera? Ye la dreita qui s’encerrina en que no se pueda ixamplar la ufierta de contenius en luengas que no sigan lo castellano. “Luengas cooficials”, que les claman los medios, ixuplidando lo significau d’ixe prefixo “co” que las mete en una teorica igualdat. Tant cooficial ye lo catalán u lo gallego como lo castellano, asinas que, u anyaden “diferents d’o castellano” a lo termen “cooficials” u fan servir atras mas sinceras como “inferiors” u “molestosas” que ye en realidat lo que quieren decir.

Contimparan la docencia en catalán con lo terrorismo, lo nazismo u l’apartheid sin mica vergüenya. La supervivencia d’una luenga chiqueta en un mundo globalizau con qüestions que han significau muertos arrienda.

Lo que diga la sentencia ye quasi lo de menos. Porque lo que importa ye qüestionar un modelo de immersión lingüistica que leva decadas funcionando razonablement bien y con lo que las ninas y ninos educaus en Catalunya consiguen competencia en todas dos luengas. Si no, ¿por qué ye un 25% de clases en castellano? ¿Por qué no un 50%? ¿U un 10, 73 u 2%? ¿U lo que demande cada familia en cada escuela. Quarto y metat de castellano, como en las carnicerías ¿Qué razons pedagochicas u chudicials i hai pa que siga precisament lo 25? Cada hora menos en la luenga minorizada ye un entrepuz pa la suya supervivencia, cosa que no pasa con la no-minorizada, omnipresent, y que, precisament por ixa ubicuidat, no aprecisa de mayor protagonismo pa que se charre con la mesma (u mesmo mayor) competencia que en los territorios monolingües de l’estau. 

En tot iste caso, a lo facherío le importa igual lo crio y la familia, las razons pedagochicas, culturals, socials u historicas que aparan lo sistema d’immersión lingüistica, y se la bufa l’arbitrariedat chudicial. Porque lo problema suyo ye la simpla existencia d’una luenga que no siga lo castellano. Porque, a la fin, lo que quieren ye que todas ixas luengas molestosas se queden en la intimidat d’as casas u, en lo millor d’os casos, musealizadas pa que, qui tienga lo raro concieto de querer conoixer-las, pueda consultar-las en bell rechistro, sin fer estorbo a la naturalisma, mistica y mica forzada expansión d’o castellano que, como dició lo Rei fuyiu, “nunca fue lengua de imposición, sino de encuentro, y que a nadie se le obligó nunca a hablar”. Por dencima d’un 25%, caldría anyadir.

miércoles, 15 de diciembre de 2021

Especial comics 2021. Tierra de barrenaus 8x07

Aviento, en Zaragoza, ye lo mes d'o comic. Los cabo de semana d'o 17, 18 y 19 d'iste mes se celebra en la Inmortal lo Salón d'o comic. En istos tres días la Multiusos aculle a buena cosa d'editorials, autoras, librerías, y lectoras de toda mena, antimás d'una patacada de frikis que bi imos a frikear un ratet. I hai charradas, tallers, exposicions, sesions de firmas y muitas mas actividatz en uns dias que, qui amamos iste arte, no adubimos a fer-lo tot. Antimás durant tot lo mes, la ciudat s'imple d'atros contenius relacionaus con los tebeos. Asinas que, dende fa ya bell anyo, miro d'adedicar un d'os programas d'o mes a lo comic. 

En ista temporada he tornau a demandar-tos la vuestra colaboración. Lo facié por whatsapp pa mirar d'estar mas efectivo, y la respuesta estió de pistón. Lo programa ye feito d'ixas respuestas. Mas d'una decena de recomendacions por audio y bellas quantas en texto que comparto con vusatras en iste programa. Entre todas ixas respuestas, contenius de toda mena: i hai comic europeu, yankee u chaponés, mainstream y underground, d'antes mas y d'actualidat... Si d'entre todas las propuestas, no en trobas garra que te pueda fer goyo, raro será. Muitismas gracias a toda la chent que hetz colaborau y que, asinas, hetz feito posible iste programa.

Pa l'apartau mosical he contau con cancions relacionadas d'una manera u atra con lo mundo d'o comic. Quan empecipié a fer la triga me pensaba que no en tendría pa emplir un programa, pero veteme que, sin rechirar guaire, n'he trobau pa dos u tres. 

I hai chent que sé que s'ha quedau difuera d'o programa por diferents qüestions, pero ya sabetz que tenetz los micros diposaus pa que la vuestra voz se sienta, asinas que, si tiens bella recomendación de comic y quiers compartir-la con l'audiencia de TdBradio, fe-me-la plegar. Tanimientres, aqui tenetz muitas propuestas pa leyer. ¡Buen prebo!

domingo, 5 de diciembre de 2021

TdB: 15 anyos de comunicación en aragonés

Tierra de barrenaus fa hue 15 anyos
. Lo 5 d’aviento de 2006 puyaba lo primer post d’un blog que ni m’entrefilaba lo que iba a esdevenir. Tres lustros dimpués s’ha blincau lo millar d’entradas y s’ha ixamplau firme lo prochecto comunicativo. A lo blog s’anyadió lo programa de radio, dos libros, quatre fanzines, qualques videos y prou actividat en retz. Siempre mirando d’aportar contenius pa fer mas facil vivir en aragonés y contrimostrar que la luenga ye viva y que tien espacio en lo sieglo XXI.

Considero que garra creación no ye, sensu stricto, propiedat d’una sola persona. Arredol de Tierra de barrenaus i hai una parrafiquera de chent que m’hetz animau, inspirau y dau ideyas, que hetz pasau por los micros d’o programa, que m’hetz feito pensar, que hetz compartiu los contenius, que m’hetz aportau atras envistas sobre lo que publicaba y que m’hetz refirmau en los momentos malos, que prou que n’i ha habiu Todas vusatras, sin dubda, fetz parte tamién de toda ista loquería. Asinas que, tot y que lo mio nombre figure como autor dende que me sacoron de l’anonimato, TdB ye una creación, como quasi todas, colectiva.

Lo paso d’istos 15 chiros arredol d’o sol han feito cambiar a-saber-lo l’emplego d’os retz. Ya no se difunde convocatorias dende los blogs. La tecnolochía incorporada a los smartphones ha desplazau de tot la parola escrita en favor d’o podcasting, lo vlogging y lo streaming, que antes mas yeran de mal fer en aprecisar d’una serie de medios que no tenebanos a man. Con tot y con ixo, sigo creyendo que los blogs son una ferramienta util que s’ha iu adaptando a ixos cambios y que l’audiovisual nunca no sustituyirá. Pa yo, ye de dar, contina estando la mía manera favorita de comunicar, sin por ixo creyer que ye millor u pior, mas efectiva u menos que la resta. Nomás ye la mía preferencia y cuento que comparto ixo con muitas d’as lectoras.

Pa charrutiar-ne, pa pillar buen capazo, pa compartir con vusatras la mía alegría por seguir fendo casa, he organizau lo sabado 11 un vermu literario mosical en lo bar Pottoka d’a Madalena. La parte literaria vendrá por la presentación de L’aragonMés, lo fanzine que replega los 31 relatos publicaus en lo blog iste mes d’octubre. Una oportunidat de tener en papel ixas 31 nuevas historias. La mosical, por los temazos que sonarán, trigaus pa poder sentir mosica de toda mena y en luengas a-saber-las. Pottoka tien licencia de bar de nueitz, asinas que, por ixo, y por cudiar-nos de manera colectiva, fa falta lo certificau covid. ¡No lo ixuplides!

I hai qui preferiría que Tierra de barrenaus no existise. Que l’aragonés perdese iste chicot espacio en lo ret. Que no escribise, ni fese lo programa de radio, ni creyase nuevos contenius siempre que tiengo un ratet y bella ideya. Cosa no ye eterna y bell día, prou que sí, isto acabará. Pero i hai una mala noticia pa ixa chentucia y ye que, agora mesmo, soi mas animau y decidiu que nunca en totz istos 15 anyos a seguir dando ferrete. Queda muitas cosas a decir y tiengo una luenga repolida pa decir-las, asinas que, a partir de manyana, imos ent’os 16 anyos de comunicación en aragonés. ¡Escribir nos fará vencer!    

jueves, 2 de diciembre de 2021

Memoria y emoción: lo concierto de Xavi Sarrià en Reus

Dimpués de que la plevia fese suspender lo concierto Xavi Sarrià en Cambrils, lo de Reus yera la zaguer oportunidat que tenebanos de veyer la chira No s’apaguen les estreles, un formato que talment naixió d’a necesidat d’adaptar-se a las circumstancias sanitarias pero que ha esdeveniu una ideya diferent y sobrebuena.

Tornar a veyer mosica en directo yera qualcosa que aprecisaba mas que no me pensaba. Pero creigo que, sobre tot, trobaba a faltar tamién todas ixas sensacions d’os grupos y conciertos que no se quedan nomás en lo mosical sino que transmiten tamién una serie d’ideyas y reivindicacions. Tenié ixa sensación, que feba tiempo que no viviba, en lo concierto d’a chira zapatista, con Viki Lafuente, Nuei y Comando Cucaracha. Dimpués de muito tiempo y en lo preto d’una crisi de militancia, la vibra que m’arribaba dende lo scenario d’o Centro Civico Almozara me remeraba la parte mas bonica d’a luita colectiva. En Reus, en lo teatro Fortuny, ixa sensación estió perén en totz los temas que facioron sonar Xavi Sarrià i el cor de la fera. No bi heba canción sin reivindicación ni emoción. Ni un tema sin que lo punyo, quasi de manera inconscient, se devantase.

En No s’apaguen les estreles se mezclan las cancions d’a nueva banda de Xavi Sarrià con los testimonios de quantas personas. Historias que charran d’a memoria colectiva d'as valencianas y valencianos, victimas como tantos d’o capitalismo, lo neoliberalismo y lo faixismo. A traviés d’a mosica y los audiovisuals se fila un exercicio de memoria de l’activismo y la luita politica y cultural en lo País Valenciano. Una representación de personas que consiguen, por cada día, que la cultura y luenga suyas y la memoria de tot un pueblo no dispareixca. Y asinas, sabendo a on se tienen las venas, d’a on se'n vien, poder construyir de conchunta entre todas las cheneracions, un futuro digno y con chusticia

Entre las letras d’as cancions de Amb l’esperança entre les dents y d’os temas que han iu publicando-se en istos zaguers anyos, tornamos a trobar ixa tematica. La luita como manera de vivir, d’estar-se en lo mundo, de compartir experiencias. Y siempre, y ixo ye lo que mas goyo m’ha feito siempre de Xavi tanto en Obrint Pas como agora, con un mensache d’asperanza y d’optimismo. De que vale la pena tot lo que femos. Sonoron las emocionants No s’apaguen les estreles y Quan ens tornem a abraçar, dos temas recients con un significau que siempre fa dificil d'aguantar-se la glarimeta. Tamién buena cosa d’o repertorio d’ixe primer disco que asperemos que luego siga acompanyau por un segundo treballo. Y, prou que sí, bell clasico d’antes mas como No tingues por, Del Sud u La flama.

Queda bell par de conciertos d’a chira en lo País Valenciano, asinas que encara sotz a tiempo de vivir ista chira si no has puesto fer-lo antes. No tos fará burro falso. Entre los acordes d’a mosica y las letras d’as cancions trobaretz rasmia pa luitar tres vidas. Yo, que no soi de conciertos s’estar-se posau, que me va mas un pogo que un teatro, que me cuesta concebir la mosica sin un pozal d’hordio en la man, pasé una nueit de bitibomba. Cuento, y aspero, que la chira de 2022 prenga ya la dinamica mas cutiana, festivalera y bailable. Pero tanimientres he teniu la suerte de poder presenciar un espectaclo diferent, emocionant y memorable que n’habríanos de prener nota en ista tierra de tot lo que tenemos por aprender.

martes, 30 de noviembre de 2021

Tierra de Barrenaus 8x06 Aquarelas,antifaixismo y poesia

Aquarela de Dabi Anquela
Aquarela de Dabi Anquela
Con la tornada t'a normalidat que vivimos gracias a los nivels de vacunación que disfrutamos vacunadas y no vacunadas, torna tamién las exposicions, las presentacions de libros y las manifestacions en lo formato precovid, alto u baixo. Empecipiamos lo programa charrando d'aquarelas con Dabi Anquela que presienta una exposición en lo lugar de Biniés, en la Chacetania. Las suyas obras ya se pueden veyer, dende fa días, en lo suyo perfil d'Instagram. Beluna d'ixas, y atras, d'ineditas, i serán en los meses d'aviento y chinero. Antimás, la exposición s'inaugurará con una presentación d'o libro Punto-Seguiu que fació de conchunta con lo fotografo Martín Galbe.

Tendremos tamién una sección de noticias a on que, antimás de remerar las manifestacions y actos antifaixistas d'istos días, charraremos d'a represión chudicial contra politicos d'izquierdas y d'os ciberataques que sufren los medios de comunicación alternativos istos días. Siguen las enrestidas d'o faixismo por cada día y nos caldrá muita organización y refirme mutuo.
 
Pero si i hai una noticia que siempre nos fa contentas ye la publicación d'un nuevo libro en aragonés. Jesús Sierra, lo suyo autor, nos comenta como estió la suya presentación y qué ye lo que trobaremos en "50 sospiros d'amor y vida". Lo libro, escrito en variedat la chistavina de l'aragonés, replega poemas propios y d'otri, chunto con las partituras que fa servir pa mosicar-los. Ya se puet mercar en la web de Transiberiano y en Nogara.
 
Pa la parte mosical, bien de reivindicación. Recuperamos un clasico antifaixista en "la canción d'o programa" y sentimos un nuevo tema d'o calaixo de cancions zapatistas d'una d'as autoras mas compromesas con ixa causa. Zarramos lo programa, ixo sí, con una miqueta de borina y hordio en formato chiquet plegau dende lo Xiloca.

jueves, 25 de noviembre de 2021

Expertas en manifestacions

I hai qui diz que todas las opinions son respetables. Que todas podemos opinar sobre qualsequier tema. En l’atro cabo son qui creyen que nomás bellas personas tienen autoridat pa opinar sobre seguntes qué temas en función d’a suya condición (muller, fablant materno, naixiu de tal puesto…) u formación. Tiengo obchecions a todas dos posturas.

¿Dreito a opinar universal? Prou que sí. ¿A que la tuya opinión tienga un peso inchustificau? No pas. Belún dició, charrando d’o periodismo que “si una persona diz que pleve y atra diz que no pas, lo treballo d’un periodista no ye dar-le voz a todas dos: ye ubrir la puta finestra y veyer si ye plevendo”. Pienso que las opinions valen lo fundamento que tiengan y los argumentos de qui las desfiende. Y ixo no pende, necesariament, ni de formación ni de condición. Los titols no valen res quan veyemos la interpretación d’a historia que fa lo doctor Javier Lambán, la d’as luengas d’Aragón d’a filologa Maria Jose Ferrando u la de bell medico antivacunas u pro-homeopatía.

La condición y formación no ye, alavez, una garantía de que la opinión siga millor formada. Ye cabolioso que, por un regular, tendrá mas base los razonamientos de qui ha viviu u s’ha formau en la qüestión que se’n charre que unatra persona que se i acerque dende “difuera”. Se acusa, y con toda la razón, de l’ausencia de personas afectadas y/u expertas en la materia en a-saber-las rufiertas y foros, sobre tot d’os medios de comunicación de masas. Plegando a casos como lo d’o panel sobre la incorporación d’as mullers a los consellos d’administración d’as intepresas a on que no bi heba ni una muller. Ye cutiano que, con cada problema nuevo, todas nos tornemos expertas hidrologas, epidemiologas, vulcanologas u lo que pertoque y ixo incluye a los tertulianos y opinadors profesionals que, por un regular y fablo con conoiximiento de causa, toda la información que tienen sobre lo tema en qüestión lo han leyiu en los diez minutos anteriors a entrar en antena.

Igual que creigo que todas podemos opinar de tot, tamién creigo que sería bueno que, efectivament, en ixas rufiertas que tanto modelan por desgracia las opinions populars, s’haiga de convidar a chent que, a lo menos a priori, sí que sepa d’o que charra. Que d’historia bi haiga prioridat pa que charren las historiadoras, de luenga, las lingüistas, d’educación, lo profesorau, de sciencia, las scientificas y asinas-asinas. Que, repito, no garantiza cosa, pero ye un buen encomience.

Por ixo tamién sería bueno que, quan se charra de conflictos laborals i amaneixese bell sindicalista. Que quan se parla d'una vaga, siga present bella persona que n'haiga viviu una de mas d'un día. Y que quan se charra de manifestacions y d’ixa violencia tant grieu que pareixe estar cremar un sacrosanto contenedor que tien mas protección que los linces, lo patrimonio industrial u las independentistas, dasen la parola a bella persona que haiga estau en una manifestación. No pas una d’as de fer la gambadeta por la ciudat y trobar-te con las compas d’a casa que siga. Una d’as marroneras. D’ixas que arriban los antidisturbios a creyar disturbios, que pa ixo existen.

Siempre que i hai un conflicto u una manifestación d’as que los medios claman violentas trobo a faltar la presencia u lo testimonio en las rufiertas de personas que haigan estau en una d’ixas. De chent que sepa por qué se creman contenedors, por qué s’avientan piedras, areden pneumaticos u se tallan carreteras, quí, cómo y por qué empecipia lo reparto de lapos, lo que pasa con las personas detenidas en publico y d’amagatons, etc. Qualsequier que haiga viviu una d’ixas sabe cómo se viven, cómo se sienten, la rabia por tot lo que pasa adintro y por cómo se cuenta a l’atro día en prensa, radio y tele. No i hai titol que te faiga experto en manifestacions. Ni sisquiá condición, pues a todas nos puet tocar vivir-ne una, d’ixas, si lo delegau d’o gubierno decide ixe día que va a dar eixemplo con la tuya mani. Ye una pura qüestión d’experiencia.

Igual que se demanda que bi haiga expertos con formación en las rufiertas, y me pienso que ye deseyable que siga asinas, tot y no estar garantía de cosa, caldría exichir que qui parle de manifestacions violentas n’haiga viviu una lo menos. En caso contrario, y tornando t’a frase sobre lo periodismo y la plevia, nomás se ye dando voz a qui diz que no pleve entre que difuera i hai firme tronada.

miércoles, 17 de noviembre de 2021

Behobia - Donostia: 20 km de borina

Soi d’ixas personas que disfruta correndo. Con lo que agora le dicen running. Ye una afición que me trayió la crisi d’os quaranta - que me plegó una mica abanzada - y que dende alavez no ha feito que creixer. Disfruto correndo, como deciba, y muito mas con las corridas populars. Si las calendatas me cuacan m’apunto a qualsequier evento d’a ciudat y, de cabo ta quan, marcho difuera de Zaragoza a correr lo que se pueda. Pero i hai una d’ixas corridas que ye bien especial, diferent de tot a lo que goso fer y que recomiendo de fer, lo menos una vegada en la vida, a qualsequier aficionada a lo running: la Behobia - Sant Sabastián, u simplament la Behobia, como se le gosa clamar.

La preba son vinte kilometros, los que separan Behobia - un barrio d’Irún - de Donostia. Lo recorriu ye tot por gudrón, traviesando lugars y indo por carreteras. Terne que terne cambea la inclinación, trobando-te costeras a-saber-las. Dos d’ixas costeras son las mas temidas por las corredoras. Gaintxurizketa, en lo km 5, y Mirakruz en lo 16. L’orache, en noviembre y por ixa zona, ya podetz contar que no ye precisament estiver. Lo cutiano ye que pleva, lo menos en parte d’a corrida, y mesmo bell anyo, como en 2019, i hai piedra. Con tot y con ixo, y como avisa la organización totz los anyos, en bella edición ha feito caloraza, asinas que cal estar-se a la tisva d’as previsions de l’orache. Tot isto, - distancia, costeras, orache -fan d’a Behobia una preba bien exichent mesmo pa qui hemos corriu antes meyas maratons, la preba “standarizada” alto u baixo equivalent.

En realidat, cosa de tot ixo ye lo que fa especial a la Behobia. Cuento que tot qui la haiga corrida será d’alcuerdo en que lo que de verdat ye diferent en ista preba ye l’ambientazo que se tien dende lo primer segundo dica lo zaguer. Ya dende la zona de calentamiento, dezaga d’a linia de salida, en la parte que buega con Lapurdi, i hai morfuga de fiesta que pareixe ixo lo Posturas a las tres d’o maitín. En lo rato que nos estiemos aguardando sonaba por megafonía Skalariak, La Polla, Kortatu, Berri Txarrak, Gatibu, Huntza u Kojón Prieto de vez que las tipicas discotecadas de qualsequier corrida popular. Los speakers s’encargaban, antimás, de charrutiar d’as bandas que sonaban, de sinyalar los suyos orichens vascos y d’animar a lo publico a bailar y fer la coreografia que pertocase, si yera lo caso. Quasi teniemos la tentación de pillar-nos un pozalico de tinticola. Entre que ascuitaba y bailaba lo que sonaba, yera incapable d’esmachinar-me a los djs d’a 10 K d’o Roscón, la Mann Filter u la Caixabank fendo lo mesmo con Mallacán, Violadores del Verso u Ixo Rai. Y por cosas asinas a uns encara les queda país y nusatras lo tenemos en la UCI, en las tres pedretas.

En ixa parte entrenabanos los “paquetz” como yo, que no heba puesto acreditar una marca por debaixo de dos horas pa poder salir dende mas entabant. A las 11:20 yera marcada la salida d’o mío grupo, lo calaixo 17 d’un total de 19, a on que nos trestalloron a las vintimuitas mil personas que correbanos. En la linia de salida, zaguer beset a la parella, concentración y fer la cuenta enta zaga chunto a lo speaker: bost, lau, hiru, bi, bat… Suena goazen y pretamos a correr. Empecipian 20 kilometros d’animación total. Sobre tot por los lugars - increyible Errentería - pero tamién por la carretera, i hai chent aplaudindo en tot lo recorriu. Tamién te puetz trobar djs, vecins fendo sonar trucos, txalapartaris, un mozo repartindo naranchas u lo mitico pirata, un mozo que bandia lo sinyal d’o crapacín y los uesos chunto con una ikurriña entre que fa sonar a tot estrús mosica heavy. Chunto a los avituallamientos y un paisache de pistón, ye imposible aburrir-te ni un segundo en los vinte kilometros. Mesmo en la parte mas de carretera, a on que menos chent i va a animar, los vehiclos que pasan por los carrils chuflan saludando. Los dos zaguers kilometros, ya en Donosti, veyendo la mar, y rodiau de donostiarras y turistas por tot, se fan quasi flotando, accelerando en lo zaguer sprint con fuerzas que nian sabebas que te quedaban.

L’animación contina dimpués, una vegada arribau a Donosti. Lo centro ye invadiu por las participants y las personas que nos acompanyan. Dimpués de cambiar-nos de ropa y beber y minchar lo que nos deixen por la bolsa d’as finishers, pasamos a la birolla de verdat. Los pinchos y racions d’os bars van volando ent’as aganadas panchas de qui venimos dende Behobia y d’as pobronas que aguantan ista afición que, a lo menos, disfrutan d’as bondatz d’a gastronomía vasca.

Fer una corrida asinas nomás ye posible gracias a la participación d’a chent d’os lugars por a on que pasa. Barrunto que por ixo ha conseguiu fer 100 anyos con la salut que tien, arroclando por cada edición a mas chent, fueras d’ista, que la pasa ha feito que baixase lo numbro d’inscritas. En la de 2019 se feba ixe sieglo dende que una vintena de varrenaus decidioron de celebrar-la y veyer las fotos de todas istas edicions ye alufrar como ha iu cambiando las corridas populars en tot iste tiempo.

En la semana santa de 2019, César y Dani m’embolicoron en ista loquería. “Iste anyo nos i apuntamos”. Tira pues, dicié, brenca convenciu. Rubén completó l’equipo que corriemos en ixa edición. No yera mica seguro de poder rematar-la, la semana d’antes yera bien niervudo, l’orache que daban yera horrible y iba muito menos presto d’o que m’hese feito goyo. Con tot y con ixo, en cada kilometro les daba las gracias por haber-me embolicau. Asinas que sisquiá en 2022 pueda tornar-ie y disfrutar una vegada mas d’iste evento que ye muito mas que no una simpla corrida.

lunes, 15 de noviembre de 2021

Nuei y Empatía lingüistica. Tierra de barrenaus 8x05

La chira zapatista por la vida ha pasau en istos días por Zaragoza y, pa recibir-los como cal, Caracol Zaragoza organizó un concierto en lo Centro Civico Almozara lo domingo 7 de noviembre. Astí tornemos a chuntar-nos en un acto pleno de buena mosica y a-saber-la reivindicación que nos remeroron a los festivals que iste colectivo ha organizau tantas vegadas. Sobre lo scenario, Viki Lafuente, Comando Cucaracha y Nuei, que presentó beluna d'as cancions d'o suyo nuevo disco El viaje.

Un disco que ya suena de pistón y que en directo nos transmitió toda mena d'emocions en un concierto que certifica que lo grupo ye en un momento buenismo y que promete fer-nos bailar a-saber-lo. En lo nuevo programa, charramos d'iste nuevo treballo de Nuei y sentimos belún d'ixos temas que composan un viache dende Aragón enta puestos de tot lo planeta. Si queretz saber-ne mas, podetz leyer la entrevista que facié a lo suyo cantaire, Alex García, y veyer belún d'os videos ya penchaus en la canal de Youtube.

Antimás, charraremos d'un concepto que nos fa buena falta tener bien present en todas las luengas minorizadas y, mas que mas, en l'aragonés, a traviés d'un articlo publicau en Archiletras y firmau por la lingüista vasca Iraide Ibarretxe: la empatía lingüistica. Ella mesma ye qui mete d'eixemplo la nuestra luenga pa charrar d'a falta d'empatía lingüistica que ye veyendo en zagueras.

Y en los zaguers minutos, ubrimos lo zaguer calaixo de cancions d'a temporada pa sentir un tema en aragonés que, fatín-fatiand ya ha feito mas de vinte anyos, d'una banda que fació historia en ista luenga. 

Programa #112

miércoles, 10 de noviembre de 2021

Nuei, de viache dende Aragón. Entrevista con Alex Garcia. ENtreVISTAS varrenadas 02.

En empecipiando octubre Nuei presentó, en un vermut en Ordio Minero, lo suyo nuevo disco El viaje. Muitas yeranos en candeletas dende feba tiempo, aguardando poder sentir por a on tiraba un grupo que nos sorprendió con lo suyo primer disco, y mas encara con los suyos primers conciertos. Dimpués de tanto tiempo sin poder disfrutar d'a suya mosica en directo, y como cal, los podiemos veyer en lo concierto que organizó Caracol Zaragoza en lo marco d'a Chira Zapatista por la vida. No facioron burro falso y sobre lo scenario Nuei fació un concierto que nos remeró ixas emocions d'antes d'a pasa. Un poquet antes, tenié la oportunidat d'entrevistar a lo suyo frontman, Alex García.

TdB: Pa parar cuenta de que El viaje ye un disco internacional nomás cal veyer los titols d'as cancions. ¿Ye tamién un disco internacionalista?

Alex García: Prou que sí. Nusatros siempre hemos teniu l’internacionalismo como sinyal porque pensamos que los pueblos y las culturas han d’estar unidas y que no se puet desfender lo de difuera sin desfender lo propio y no se puet desfender lo propio sin desfender lo de difuera. Creyemos que ye fundamental la comunicación y fer vinclos mas firmes.

TdB: Iste verano publiquetz la Cumbia zapatista y agora sotz tocando en un acto de refirme a la chira zapatista. ¿Que representa pa tu y pa vusatros lo zapatismo?

AG: No sé si ye la que mas, pero sí que estió una d’as luitas que nos fació cambiar lo chip. Dende America veniba unatra cultura, una manera diferent de fer las cosas, con uns planteyamientos de chusticia social, de buen gubierno que la verdat ye que nos facioron a saber qué goyo. Nos pareixió que yeran tot un eixemplo de resistencia y sobre tot de creyar una alternativa en lo territorio, creyando los caracoles y fendo las cosas de maneras diferents. Asinas que en estar ixe eixemplo, siempre que podamos seguiremos refirmando-los.

TdB: ¿Por qué se te trenca lo corazón con Berlín?

AG: Hehehe. Bueno, Berlín ye una ciudat con que hemos teniu firme relación. Ya i estiemos con Mallacán tocando. Dimpués i he tornau cualques vegadas, tenemos chent conoixida, i hemos feito buens amigos, viviu buenas experiencias, buenas aventuras... Ye una sensación: siempre cal tornar ta Berlín. Tamién lo deciba Muguruza, que siempre cal tornar ta Berlín, y nos pasa parellano, que siempre nos fa ganas de tornar-ie.

TdB: Charratz de "a mosica d'a carrera, transmisora rebelde d'a cultura real". Hemos estau firme tiempo sin la experiencia d'o concierto en vivo. ¿I hai ganas de tornar? ¿Qué ye lo que mas hetz trobau a faltar?

AG: Muitas. A-saber-las ganas de tornar. La verdat ye que creigo que hemos estau los grans perdedors d'ista crisi: lo sector cultural y mas que mas la parte alternativa. Porque nusatros nos alimentamos de chuntar-nos, de comunicar, d'ir ta conciertos, d'ir t'actos, de poder publicitar por medios alternativos la nuestra manera de veyer lo mundo. Isto nos ha fotiu buen astralazo, porque los medios de comunicación de masas han seguiu espetando lo suyo y quasi no hemos teniu la ocasión de respostiar-les. Asinas que agora somos totz con firmes ganas. Y lo de hue en ye buen eixemplo. De tot.

TdB: ¿Iste disco afonda en lo viache que vatz empecipiar con l'anterior u ye un cambio de rumbo?

AG:: Ye una mica cambio. Siempre cal tener un filo que nos guie, pero siempre cal fer bell chiro. Lo primer yera un disco mas personal, mas en casa, mas simple, podríanos decir. Iste preba mas de salir ta difuera. Tamién a teniu que veyer la pandemia, que no nos hemos puesto mover, asinas que lo hemos feito con la esmachinación y con la mosica. Y prou que sí, se nota tamién la influyencia d'os mosicos, que han interveniu y han aportau buena patacada de cosas. Ye un viache que nos fa firmes ganas de que contine.

TdB: Tenetz una canción en aragonés tanto en iste disco como en l'anterior y hetz participau en O zaguer chilo, tamién con Casbas, atro prochecto mosical tuyo. ¿Cómo creyes que ye la salut d'a mosica en aragonés?

AG: Pues no sé. Tiengo sentimientos contradictorios. Porque agora mesmo la salut d'a mosica, en cheneral, creigo que ye malament, porque la pandemia l'ha feito a-saber-lo mal. D'atra man, confio en lo treballo que ha feito lo prochecto d'O Zaguer Chilo, que ye una pasada. Que tantismos grupos faigan una canción en aragonés y que agora, quan toquen, faigan ixa canción en aragonés ye brutal. I hai cient bandas que tienen, en lo suyo repertorio, una canción en aragonés. Ixo no ha pasau nunca en la historia. En ixe aspecto, creigo que somos millor que no nunca. I hai carencias, prou que sí, pero isto ha estau un cambio. Ye un antes y un dimpués.

TdB: Recomenda-nos atro grupo aragonés que siga intresant.

AG: No sé si por cercanía, pero me fa a-saber-las ganas d'ascuitar agora a Viki Lafuente, que nunca no la he ascuitada en directo. Tamién te diría Magnetophones, que soi muito de Magnetophones, pero la metat d'o grupo tamién i ye. Viki Lafuente ye una propuesta nueva con prou potencia. No sé... Tamién i hai uns zagals, que no sé cómo se dicen, que son cantando en lo Paseyo d'a Independencia y son una pasada. Uns zagals bien chovenons que fan mosica tranquileta, mas d'a mena de Casbas, con una voz espectacular. Y tendrán... que me sé yo... bells vintidos anyos, no pas mas. Pero no m'alcuerdo cómo se dicen. En lo Paseyo Independencia, i son los sabados de maitins.


viernes, 5 de noviembre de 2021

Nos ne sobra, de motivos

Quasi dende que empecipié a fer de mayestro d'aragonés prenié una rutina pa lo primer día de clase. Prencipiaba explicando a las alumnas lo funcionamiento d'as clases, de l'asociación, obchectivos y cosas asinas y acababa decindo que ixa que pronunciaba yera la zaguer frase que me sentirían en castellano. Dimpués, me presentaba y comencipiaba un rolde a on que cada ún recontaba qui yera. Les demandaba lo nombre suyo, nivel educativo, a qué s'adedicaban en la vida, aficions, orichens cheograficos u sociolochicos y la razón por la que quereban aprender aragonés. Lo feba sobre tot pa saber por a on alentaba cada ún y como me podeba enfilar-ie pa ficar-le tot l'amor por la luenga que quereba transmitir. Me pareixeba, y me sigue pareixendo, que ye un dato intresant a la hora de poder buscar complicidat con l'alumna y trobar vinclos emocionals que faigan que la materia, en iste caso l'aragonés, no nomás siga obchecto d'estudio, sino que se torne una pasión.

Entre ixas motivacions, me trobé de tot. N'i heba de clasicos, que amaneixeban terne que terne: por la cultura aragonesa, porque pai, mai, yayo u yaya charraban no sé cómo, por orichens, mas u menos aluenyaus en l'arbol chenealochico, d'o Pirineu, por intrés filolochico u lingüistico, por militancia politica... Mesmo n'i heba qui no sabeba explicar guaire bien porqué quereba aprender-lo. Un d'ells, en un d'os primers anyos que feba clase, me respondió, literalment "pa hoder a los catalans", como si a garra catalán le hodese, u nian le importase un sacre, lo que ixe personache estudiase. M'espantó aquella respuesta, pero pensé en que teneba tot un anyo de clases pa fer-le cambiar los suyos prechuicios lingüisticos y nacionals y fer-le parar cuenta d'o entivocau que yera. Si lo consiguié, no lo sé. Fa anyos a-saber-los que no me lo trobo.

Fa bell anyo, en belún d'os videos que se puyó t'os retz a on que amaneixeba chent parlando sobre l'aragonés, una d'as entrevistadas qüestionaba los motivos pa acercar-se a la luenga. Deciba que "no podeba ser que qui s'acerca-se-ie lo fese por motivos que no fuesen purament lingüisticos", desautorizando en un petén a lo 90% (si no lo 100%) d'as alumnas que he teniu en totz los anyos. L'aragonés pareixe que ye una luenga en tant buen estau que puet permitir-se lo luxo de decidir que nomás qui tien unas motivacions "purament lingüisticas" pueda acceder-ie y, qui no, qui en tien d'atras, u pa qui la luenga en sí mesma no ye que una d'as motivacions, ha d'aleixar-se-ne no siga que lo malmeta con las suya sangre puerca. La lingüistica pareixe, de vez, una disciplina tamién "pura", negando la suya relación mas que caboliosa y de tot inseparable, con atras como la sociolochía u la historia. Si lo de "hoder a los catalans" m'heba espantau, isto quasi me fa plorar.

Lo Congreso espanyol d'os diputaus aprebaba iste mesmo mes una PNL por la que l'aragonés podeba optar a subvencions y premios. Cauquerré. Money. L'argent. Lo que fa chirar lo mundo, que deciba la Minnelli. Y muito mas, a priori, que no las radidas perras que pueda ofrir circumstancialment lo Gubierno aragonés. Los diners no me pareixen la millor motivación pa acercar-se a l'aragonés. Prou que no ye la mía. Prou que me faría mas goyo que se fese por atras razons, entre ellas las lingüisticas. Pero si fa que la chent se bi intrese, bienvenidan sigas todas las motivacions. En totz los anyos que levo d'activista ye un debat que ha surtiu terne que terne. Pa que l'aragonés tienga futuro cal que faiga mover-se los diners, que cuenten puntos pa las oposicions, que siga un atractivo turistico, que bi haiga prochectos empresarials que tienga l'aragonés en cuenta y asinas-asinas. Muitas iniciativas intresants s'han feito en los zaguers anyos precisament en ixa linia. Y no se m'ocurriría qüestionar ni un solo segundo a qui s'acerca a l'aragonés por motivos economicos.

Todas y totz femos falta. Todas y totz tenemos identidat, lingüistica y nacional, y todas son respetables siempre que no nieguen la d'otri. Todas las que tenemos una relación con l'aragonés, siga la que siga, tenemos los nuestros motivos, en plural, pa acercar-nos-ie d'a manera que queramos y dengún no tien dreito a qüestionar-los. Y sisquiá, tot y que por razons que consideremos entivocadas, por cada día bi haiga mas chent que lo aprenda u que no lo deixe de parlar. Parafraseando a Sabina: pa charrar aragonés, nos ne sobra, de motivos.

miércoles, 3 de noviembre de 2021

Krevi, Fetitxe y la patria. Tierra de barrenaus 8x04

Imachen d'a grabación de Patria
Foto: NoFres
Lo pasau 12 d'octubre, entre que en Zaragoza no celebrabanos las no-fiestas y en Madrit l'exercito feba lo suyo dia de l'argüello hetero dibuixando malament una republicana, se publicaba una nueva canción bien pincha y adequada pa lo momento que se viviba. Quatre voces, quatre luengas, quatre paises, quatre raperas que parlan cada ún d'a tierra suya. High Paw dende Galicia, Monsieur Le Crêpe dende Eukal Herria, Fetitxe13 dende Catalunya y Krevi Solenco dende Aragón unen lo suyo arte pa fer de conchunta iste tema.

En iste nuevo Tierra de barrenaus entrevistamos a Krevi y Fetitxe13 pa que nos recuenten cómo estió la grabación d'iste tema, de qué charra un poquet de cómo ye lo mundo d'a mosica en luengas minorizadas, tot y estando bien diferent la situación de gallego, euskera, catalán y aragonés, las quatre que i amaneixen.

Antimás, leyemos un articlo traduciu de Miquel Ramos, publicau en Público lo pasau 18 d'octubre a on que se repasan quantas sentencias basadas nomás en los testimonios d'a policía y que ignoran todas las prebas que se tienen en contra d'ixos testimonios. La evidencia d'a persecución que ye patindo movimientos socials y politicos con la complicidat a sobén d'a prensa. 

En la parte mosical, antiparte de, prou que sí, sentir ixe Patria quatrilingüe, ubrimos un nuevo calaixo de cancions, de tematica friki, a on que ficaremos un primer tema d'una banda referencia d'a mosica indie. Y de despedida, un tema de Nuei, de qui parlaremos en lo siguient programa de Tierra de barrenaus, ya que tienen disco nuevo.

domingo, 31 de octubre de 2021

sábado, 30 de octubre de 2021

Eslenar-se #Inktober 30

La tarde d’antes, Salvador heba estau a pocas de sacar-se la vida. Nomás la uellada d’o suyo cocho, trista como si endevinase lo que planeaba fer, le privó de meter fin a lo suyo patir. No quereba que Titán s’estase ni un día sin las suyas gambadetas, sin minchar como le caleba, sin las morisquetas que tanto aprecisaba y agradeixeba. Yera lo solo ser que heba estau a lo suyo canto durant los zaguers anyos, sin qüestionar-le ni chuzgar-le, nomás ascuitando los suyos ploros, chemecos y queixas y dando-le la versión de l’amor que un can puet entregar.

Ixe maitín sería la gambadeta zaguera que farían chuntos. De tardes lo levaría con tío Ramón, con un piso gran y tiempo pa atender-lo. Le mentiría decindo-le que nomás yera pa bell día, por un viache que le caleba fer luent. Confiaba en que, dimpués d’a muerte suya lo cudiase, encara que nomás fuese por la memoria d’o suyo sobrin.

Tío Ramón tampoco no l'heba pasau bien. Iba malament antes de que la pasa acabase con lo poco contacto que teneba con la resta d’o mundo. Igual como Salvador. Pa totz dos, la pandemia estió la rematadera, lo zaguer tocho que zarra una cambra a on que yeran atrapaus, que acotola la poqueta luz que encara i entraba. Yera en una foscor d’a on que no se podeba salir ni a tentons. Las paretz a on que s’hese puesto refirmar pareixeban haber dispareixiu con la luz, aluenyadas d’a suya localización orichinal. Ni sisquiá podría decir si yera sobre tierra u flotando en bella mena de vuedo.

Baixó con cudiau las escaleras d’o Centro d’Historias, agarrapizando lo barandau. Titán estiraba fuerte d’a correa. D’abaixo veniba firme sorol. Muito mas que no de cutio. La nieu heba plenau las carreras zaragozanas por primer vegada en decadas. Nomás los lolos remeraban nevazos asinas.

Lo Parque Bruil amaneixeba blanco, ixarpau por una ixarramata de personas y cans que empliban cada metro suyo. Fació uellos. Ya feba tiempo que no veyeba tanta chent chunta. La fredor que engarchola en casa a los zaragozanos durant l’hibierno no pareixeba tener cosa a fer contra la novedat d’a nieu, como si ixa blaquinyosa sustancia fuese un misterio que dengún no s’adubiba a deixar de descubrir. Pero si qualcosa clamó l’atención de Salvador no yera la cantidat de chent, sino las suyas actitutz. Dimpués d’un ciento de meses, u lo menos asinas de largo se le heba feito, lo riso s’endevinaba, de manera cheneralizada, dezaga d’as fastiosas caretas. Qui no en portaba, mas que mas los ninos y los cans, replegaban en los suyos cenyos l’alegría de toda la resta. Se blincaba, se cantaba y se chilaba. La cachimalla, acompanyada d’os suyos pais y mais, s’eslenaba por las chiquetas laderas que feba lo parque. Las bolas de nieu volaban de barra a barra y un exercito de monyacos blancos, con camaletz de brazos, surtiba cada pocos metros.

Soltó a Titán. Cal que no vienga hue la policía a dar mal, se pensó. Suposó que prou empandullo tendrían con lo trafico u los accidents que a fe yeran pasando por una ciudat brenca feita a los plomazos. Igual como muitos atros en lo parque, lo cocho suyo no heba visto nunca la nieu, y correba enchugardiu experimentando todas las nuevas sensacions que desconoixeba y compartindo-las con la resta d’a improvisada canería.

En plegar abaixo vido millor las caras. Con bell vecín no s’heba trobau dende feba meses. Los suyos pocos contactos yeran atros amos de cans con qui gosaban chuntar-se de nueitz. Cada vegada menos, pues la mayoría no le agradaban guaire y prebaba d’esquivar-los.

- ¡Quanto tiempo, Salvador! - sintió dezaga d’ell.

Yera la voz de Natalia, una d’as integrants d’ixa lista de dispareixius que yeran las suyas relacions dende l’estau d’alarma. Reconoixer-la d’atra manera hese estau dificil, entre lo chapeu, la careta y lo bafo, que amagaba dezaga d’as lunetas los suyos uellos. Se las sacó, pa poder veyer-ie, y le amostró lo punyo, en ixe nuevo codigo de saludos que s’heba imposau dende feba bell mes.

- Fa muito tiempo, sí. ¿A on t’amagas?

- En casa, manyo. No puetz ni entrefilar-te la fayena que tenemos las informaticas agora mesmo, con tot iste embolique. No adubimos. Y prou que sí, tot dende casa. Hue ya no m’he adubiu. Rai si lo lunes he de fer bella extra, pero isto no me lo podeba perder. ¿Y tu? ¿Cómo yes pasando toda ista mierda?

Sin estar-ne conscients, empecipioron a caminar. Arredol d’ells, la patacada de vecins seguiba chugarriando. Adultos y ninos, viellos y borches crebaban una rutina que heba esdeveniu masa pesada por masa tiempo. La nieu, como si trayese un lurte, heba arramplau, lo menos por un día, con toda ixa cansera.

- M’ha encantau de veyer-te pero he d’ixopar - dició Natalia dimpués d’una hora - He quedau a fer las diez con la familia. Pero m’has d’acabar de recontar tot, que m’has deixau en candeletas. ¿T’agana de quedar manyana a fer un café?

Salvador dubdó. Manyana no teneba pensau de seguir existindo. Ixe rato, ixa gambadeta sobre la nieu d’o parque, heba estau lo millor momento que remeraba en lo zaguer anyo. Con muita diferencia. Luent, ixafegando por las corridas que s’heba pretau, Titán se lo miraba fito-fito. No sabeba si aguardaba una orden suya, u si le demandaba, canso, que se’n tornasen ta casa. Talment, como la vispra, le deciba en lo suyo particlar luengache de cocho viello, que acceptase lo convite.

- Vale. Quedamos manyana

Salvador viviría, lo menos, un día mas. 

viernes, 29 de octubre de 2021

Parche #Inktober 29

Bien se vale que ha pasau vusté por aquí y me puet levar t’a ciudat. No sé puet esmachinar lo rara que ye la chent por ista contornada. Ye lo viache mas raro que he feito en la mía vida. Nunca no ixuplidaré iste puerto. Le’n voi a recontar a veyer si le pareixe normal, porque a fe que a yo, mica:

Veniba yo por la carretera que deixamos agora dezaga. Por lo puerto, ya sabe. Iba sudando bien lo maillot. Encara que lo día ye fresquet, pedaliar por una costera asinas cansa a-saber-lo. No l’habrá notau, en ir en ista furgoneta que, antimás, pareixe tener firme pitera. En plegar en l’alto m’aturé un momentet. Quereba fer-me un trago d’augua y tirar bella foto pa los retz socials. Ya sabe que si quan uno fa esporte no se’n fa la bamba publicament, no tien tant buenos resultaus. Disfruté uns segundos d’a envista que i hai dende astí alto. ¡Vivimos en un país tant rebonico! Manimenos, una mala noticia m’aguardaba en chirar la vista. La rueda de dezaga yera por tierra. Heba punchau. Asinas que habié de quitar d’a buchaca lo kit que siempre levo pa reparacions. Astí yeran lo pegamento, los ubridors… tot. Tot fueras d’o parche. ¿A on me lo heba deixau? Remeré que, la zaguer vegada que heba punchau en facié servir lo zaguer y no en heba remeso. ¡En soi d’ababol! Rechiré por las pochas a veyer si lo miraglo ocurriba y me’n amaneixeba un en bell cabo. Res. No sabeba qué fer. Y de rapiconté amaneixió un mozo en bicicleta, pedaliando sin fer guaire esfuerzo, que me tiraba una foto con lo mobil. Le facié aparatos, pa que s’aturase.

- Ye vusté la mía salvación, sinyor - le dicié tot y que yera muito mas choven que no yo. En istas ocasions l’amabilidat ye fundamental - Gracias por aturar-se. ¿No tendrá vusté un parche? He punchau la rueda.

- Sí. Sí que en tiengo - dició sin cantiar-se, mirando-se fito-fito la mía bicicleta.

- ¿Me lo podría deixar? - le pregunté dimpués de bells segundos que nos estiemos los dos mirando-nos en silencio.

- No.

Asinas. No dició cosa mas. No dio explicacions. Me feba cruces de por qué no me quereba deixar lo parche. Talment no en tendría que un, pensé, y lo quereba tener por si a ell le pasaba lo mesmo en lo recorriu que le faltase. 

- Bueno, ¿y podría fer servir lo suyo telefono pa demandar-le a la mía muller que me vienga a escar con la furgo? - Ya sé que no s’ha de salir con la bici sin lo mobil, pero yo lo foi por desconectar y no se puet desconectar con lo mobil dencima. No sé si será d’alcuerdo.

- No tiengo mobil - me respulió, con toda la barra d’o mundo.

- Pero si le he visto tirando-me fotos con ell entre que puyaba - empecipiaba a encarranyar-me ya.

- Adios, caballero - se’n puyó de bote y voleyo t’a bici suya, d’un blinco, y salió escopetiau deixando-me sin sangre en la pocha.

Me posé a lo canto d’a carretera, aladiau, pensando en las opcions que teneba. Ya yera pensando en empecipiar a baixar caminando quan amaneixió unatra ciclista por la costera. Ista iba mas lenta y pareixeba mas normal. Quan plegó t’a on que yo yera, aturó y se’n baixó d’a bici suya. Le reconté la historia mía. No teneba parches ni cosa. Iba ella con la bici, sin mobil, sin kits de reparación, sin garra complemento. Sisquiá portiaba ropa esportiva. Uns pantalons viellos y una zamarreta d’o Pryca, que guarda que fa anyos que no existe. Ya me disposaba a despedir-me quan me dició que posiblement podría apanyar-me lo punchazo.

- ¿Cómo? - le pregunté fendo-me cruces de qué se podría fer sin parches.

- Deixa-me la rueda y cinco minutos

- Quité la rueda y le’n dié.

- Aguarda aquí

Se la levó dezaga d’un arbol. Vide como se posaba y se la meteba sobre las garras. Sentiba una mormor, pero no sabeba qué yera. Dimpués d’un ratet, vinió con la rueda igual como se la heba levada.

- Lo siento, ye imposible. La rueda quier estar asinas. Diz que yera farta de tanto aire, que lo ha deixau marchar y que no tien garra intención de tornar a rinflar-se. Faigas lo que faigas, ista rueda no tornará a fer-te honra en la bici. Las ruedas, quan s’encerrinan en morir, no i hai manera de fer-les venir a plego. Se quedan vuedas, como si no tenesen vida ya.

No sabié cómo responder. L’anterior yera un personache normal contimparau con ista. Entre que buscaba bella respuesta se despidió de yo, d’a bici, d’a rueda y d’una piedra que, seguntes ella, le heba dito que me odiaba con toda l’alma suya. Piedras con alma, lo que me faltaba por sentir.

Torné a montar la rueda. Ya marchaba unatra vegada quan lo tercer ciclista amaneixió por lo puerto. A iste ya se le veyeba raro dende luent. Iba vistiu de trache. Americana, truqueta negra y pantalons elegants con un calcero negro briloso. Iba tot pincho, sin sudar ni perreque. Anguniaba nomás de veyer-lo. “A iste ni le aturo”, pensé. Si los atros, que pareixeban normals, m’heba saliu asinas, a saber lo que faría iste.

- Disculpe, ¿aprecisa aduya? - me preguntó quan plegó en lo puerto.

- De feito, sí. He punchau y tiengo de tot, pero me falta un parche pa poder apanyar la rueda y seguir entabant. No me diga que tien vusté un parche.

- No, no. Yo soi de l’Instituto Nacional d’Estadistica y somos fendo un estudio sobre la chent que aprecisa aduya en los puertos de montanya. Muitas gracias por la suya respuesta y tractaremos los suyos datos seguntes la Lei de Protección de Datos.

- Pero, por favor... - sin deixar-me ni acabar la frase, ixopó a monico, con lo suyo trache pincho, igual como heba arribau astí.

Asinas que por ixo talment le haiga pareixiu una mica niervudo quan vusté s’ha aturau. Dimpués d’ixos tres no quereba saber qué m’aguardaba quan vide puyar la suya furgoneta por la carretera. Gracias a Dios que ha amaneixiu. Ya me pensaba que habría d’ir t’o lugar peteniando con ista calor que fa.

Creigo que no ye por aquí, no sé t’a on me leva… ¿Mundiludiaple? ¡Oh! ¿Por qué me deixaría lo parche?

jueves, 28 de octubre de 2021

Cruixient #Inktober 28

Horro vacui. Fuello en blanco. Esmachino un troz de bacon cruixient chirando sobre l’exe X en lo no-tiempo y no-espacio. Y un exe X, claro. Y con ell, lo Y y lo Z y ya i hai espacio. Me cal qualcosa mas y amaneixe un pingüino. Deseyo que no se minche lo bacon, que ye la sola cosa que tiengo. ¿Minchan los pingüinos carne? No lo sé. Lo consulto en la wikipedia. No. Minchan peixes. No pareixen animals carnivoros. No los veigo cazando, ni triturando peixes. I hai un video. Vomecan los peixes trituraus en la boca d’os suyos pollos. Ye fastioso. Los pingüinos me pareixeban graciosos, entranyables, divertius, dica agora. Nunca no hese dito que michasen peixes. Podrían minchar chelos. Fer-se daikiris, con una palleta, portiando un chapeu de palla y lunetas de sol. Veigo masa televisión. De bote y voleyo l'espacio que acababa de creyar ye pleno de pingüinos, con un bar que sirve daikiris y entropans de bacon cruixient que capolan y vomecan como capins salindo d’a discoteca lo cabo de semana. Isto no me leva ta garra cabo y esborro la mía ment. Asinas no lo escribiré nunca.

Me miro las ideyas descartadas. Bi’n heba una a on que una planta carnivora amostraba a los suyos fillesnos, uns chitos con fuellas plenas de filos-dients, como cazar a los unicornios mientras volaban pa dimpués minchar-se-los sin mascar.

- Papa – le deciban los brotons.

- Papa, papa – le insistiban.

- ¿Queeeeee? - preguntaba papa, canso de que le interrumpisen las suyas explicacions.

- Los unicornios no vuelan. Ixo son los pegasos – le respondeba lo chito mas pedant de totz.

Entiendo alavez porqué ye la ideya ye descartada. Torno ta l’espacio. Ista vegada amaneixen los exes de coordenadas lo primer. ¿Por qué trigaría sciencias en lo bachillerato? Agora nomás puedo esmachinar exes de coordenadas y los motors en estrela u trianglo. Ixe ye d’a FP. Unatra error. M’esmachino un motor conectau en trianglo. Con ixo habré de treballar. La correa de transmisión ye de bacon cruixient. Y las bobinas, feitas de vodiellos. Lo clamaré "lo motor d’a matacía". ¿Qué ye lo motor d’a matacía? Lo carnivorismo y la suya exaltación. ¿Por qué n’i hai tanta, en istas tierras lo menos? D’una man s’amostraba que qui minchaba carne podeba permitir-se-lo economicament. D’atra, barrunto que qualcosa tien relacionada con la quimera que se les tien a los musulmans. Si no, no me l’explico. Escribiré sobre ixo. Sobre la carne, los musulmans, los motors en estrela, los unicornios voladors y los pingüinos que beben daikiris portiando lunetas de sol.

No trobo relación. Porque no n’i hai. Me queda poco tiempo y no esmachino que exes, motors y animalotz. M’esmachino a yo mesmo en lo no-tiempo no-espacio. Esborro exes. Esborro lo bacon cruixient y miro d’aluenyar todas ixas fateras que trescuzan lo mío pensamiento. Escribiré social. D’os treballos y la marguinalidat. D’os problemas d’as personas que no aduben ni a pagar lo loguero y les tallan la luz. Como yo, que si no trobo treballo no sé como me las apanyaré. M’esmachino a lo chefe, que me fació fuera malas que m’afilié, morindo d’un infarto. Le meto las palas ixas que fan garrampas y fan revilcar lo corazón. Lo resucito pa poder tornar a matar-lo, pero a monico. Explicando-le una por una todas las que me fació. La psicologa me dició que no m’aturmentase con ixo, que lo deixase pasar. Ya no puedo pagar-le mas sesions.

M’esmachino lo bacon cruixient, chirando en lo no espacio sobre un no-exe. No tiengo ideyas.

Horror vacui. Fuello en blanco.

miércoles, 27 de octubre de 2021

Purna #Inktober 27

La purna se fació flama y la flama, chera. Y la chera incendio, y l’incendio, infierno. Cremó los campos que s’heban sembrau durant anyos. Que tantas cullidas se’n heba feito. Muitos habioron de fuyir-ne antes que lo fuego les agarrapizase y lo deixase feitos cenisas. Ardioron bosques enteros y torres y casas y toda edificación, gran u chiqueta, efimera u con fundos alazetz que l’incendio podese arramplar. Yo me lo iba mirando, gronxiando-me con cada momento. En primeras, dende bien cerqueta, alufrando ixos primers momentos a on que dengún en toda la redolada podeba entrefilar-se que lo finet filo de fumo acabaría fendo-se una fosca boira. Dimpués dende mas luent, esmelicando-me d’os esfuerzos de qui miraban d’acotolar lo fuego, fuesen profesionals u voluntarios.

L’incendio fació buena fricasera. Lo deixó tot limpio, vuedo. La tierra yera negra. D’os arbols tasament s’endevinaba que bi’n heba habiu. D’as casas no en quedó que enrona. Lo espectaclo estió imposible d’amillorar. Visto dimpués a traviés d’a televisión, paré cuenta de que garra camara no yera capable de trasmitir la polideza d’o mont ardendo. Deciban que yera una trachedia, quan les heba regalau un espectaclo inimitable. Deciban que bi heba intreses immobiliarios, que dimpués se i construyiría que me sé yo.

¡Que s’iban a saber aquells ababols! Me teneba igual que se i contruyise u no pas, que se fesen prochectos de repoblación, de reconstrucción u que se mirase de sembrar de nuevas. Lo heba feito arder y malas que podese, lo tornaría a fer.

martes, 26 de octubre de 2021

Enchegar #Inktober 26

- Por asegurar-nos de que ye tot correcto, les voi a resumir un poquet. Hemos quedau en que quieren un nino d'ista color, altaria y complexión, con lo certificau de no tener malotías cheneticas. ¿No ixuplido garra extra, no? Bien. Les n'entregaremos con una edat equivalent a diez anyos. No habrán d'aguardar tanto tiempo, no se'n faigan. En las nuestras cambras de creiximiento lo tiempo pasa a unatra velocidat. Pa vustés será un mes y meyo, pero ell habrá viviu diez anyos d'educación y formación. Asinas que en menos de dos meses tendrán un fillo completament equipau, sano, listo y bien poliu. Veyerán cómo les encanta. Ya habrán visto las nuestras qualificacions en lo ret. Quatre con ueito sobre cinco. No ye mica mal.

- Nos fa muitas ganas. Ista tarde mesmo iremos a encargar los muebles pa la suya cambra.

- ¡Chenial! Nos queda una mica de papelamenta legal y bell detalle, como la luenga. ¿En qué luenga quieren que lo eduquemos?

- Igual tiene. Levamos implantau, como tot lo mundo, lo traductor universal. ¿Ye que ell no lo levará?

- No pas dica los diez anyos. Veigo que no saben como funciona.

- No, ye que lo decidiemos ahiere mesmo. Nos vinió una sensación como de querer tener un fillo y diciemos, ¿por qué no? Y bueno, aquí somos, pero no sabemos guaire bien como va isto d'a maternidat. Yo, personalment, quasi no he visto menors d'edat. Agora ixo cambiará. Regular que son adorables. Una vegada tenié un gatobot, ¿sabe?

- Istos son una mica mas embolicaus que los gatobots, pero regular que se i fa. Les veigo bien agudos a vustés dos. No pasa cosa. Les n'explico. Dica los diez anyos, por una qüestión de salut, dicen, no se les puet enchegar lo traductor universal. Cosas d'o desenrollo d'o cerebro u asinas. Un empandullo. Vustés no lo notarán porque quan lo conoixcan ya lo levará enchegau y podrán parlar-le en la luenga que les pete, que les entenderá igual. Aquí instalamos buenos traductors. No me fa goyo charrar mal d'a competencia, pero ixas decimas de mas en la punctuación d'os usuarios son por zalapastradas como un mal traductor. Lo fan por escusar-se quatre perras y dimpués son tot problemas.

- Eduquen-lo en la que quieran. Si dimpués nos entiende igual, poco nos importa, la verdat. ¿U habría de fer-lo?

- Soi obligada a decir-les por lei que sí, que importa igual. No i hai garra estudio scientifico que refirme lo que les voi a contar, pero ye una decisión mas important que no pareixe. Lo nino, dica los diez anyos, no parlará garra atra luenga con dengún. Ni le charrarán en atro idioma que no siga lo que decidan. Ixo significa que, dica ixa edat, toda la suya relación con lo mundo será a traviés d'ixa luenga. Cómo entienda las cosas, cómo s'entienda con la resta de personas que compongan lo suyo chiquet entorno, penderá d'a luenga que charre. I hai qui diz que ixo influye en la personalidat y que por ixo, en l'antiguidat bi heba tantos topicos sobre los pueblos que charraban una u atra luenga.

- ¡Oi, que curioso! Nunca no hebanos sentiu charrar de qualcosa asinas.

- Deixen-me que les amuestre iste catalogo de luengas y caracteristicas asociadas. Ubran-lo, ubran-lo. Tienen astí una descripción de cada una, con una breu historia y los rasgos de personalidat que se le acumulan. Las pachinas en verde son luengas una mica mas caras porque nos cuesta de trobar personal especializau que les i pueda charrar a los borches.

- ¡Quantas luengas! No sabeba que bi'n hese tantas. La mayoría nian sabeba que existiban.

- Pues no se puet entrefilar quantas han dispareixiu. Quan empecipié a treballar aquí, lo catalogo yera lo doble de gran. Bien se vale que van morindo porque si no... ¡qué empandullo!

- ¿Isto lo hemos de decidir agora? Ye muita información.

- Si quieren pueden pensar-ie bell día y tanimientres empecipiamos ya con los cautivos celulars, lo tema legal y tot ixo.

- No se'n faiga. Nos lo miramos agora fendo-nos un café aquí en frent y le decimos bella cosa manyana de maitins.

- Perfecto. Quedamos asinas. Encantada d'haber-les atendiu y aspero que tiengan una feliz maternidat.

lunes, 25 de octubre de 2021

Ixarpar #Inktober 25

Hue ye un dia raro. Pareixe como si hese dormiu menos d’o normal. Pai yera encarranyau ya de maitins. M’ha feito desayunar-me a tot meter y, en baixar por l’ascensor no hemos iu t’o parking, como de cutio. En cuenta, hemos saliu t’a carrera, caminando. Le he demandau que me soltase la man, que me deixase caminar solo, que ya soi gran. “Vale, pero no t’aluenyes masa. Tu cerqueta de yo”, m’ha dito.

Por astí va Chulia. Le saludo. “Ola Chulia” le digo dende la mia cera. Por atro cabo amaneixe Pedro. Mi pai charra con lo suyo y yo con ell. Me diz que siempre van asinas t’o cole. No sabeba que no tenesen auto. ¡Pobrons! Nos acercamos t’o parque. Pai no me deixa entrar-ie a chugar. ¡Faremos tarde!, chila, y m’estira d’o brazo. I hai un fascal de muixons negros que vuelan chuntos. Fan formas por lo ciel. Agora pareixen una ballena. Agora un salchichón. Agora una cometa. ¡Quantos n’i hai! Lo sol ye baixo y fa una luz rara, diferent. Por un regular voi dormiu en lo posiento de dezaga. ¿Ye ixa la luz que fa totz los días lo sol?

I hai un bus en la calzada. Una vintena de zagals como yo i puyan.

- ¿T’a on van?, le pregunto a pai.

- Ta clase.

- ¿En bus?

- Sí, porque ixos van muit, muit luent.

- ¿Y yo por qué no voi en bus?

- Porque yes mas cerca

- ¿Y por qué bi imos en auto?

- Por qué, por qué, por qué… ai fillo, pues porque sí. Para cuenta con lo paso de cebra - m’estira d’o brazo atra vegada.

En chirar la carrera me trobo lo paradiso. Un quiosco plen de revistas. Y libros. Y tebeos. De todas las colors y midas. M’encantan los quioscos. Son plenos d’historias y de chuguetes. No adubo a mirar-me-lo tot. Mira-te, pai, mira-te. Pero pai no s’atura. Va ronyando. Faremos tarde, faremos tarde, repite y m’estira d’o brazo.

Nos pasan debant Licer y Ana, en las suyas bicis, con los pais dezaga. Ixos sí que tienen suerte. A yo nomás me deixan la bici pa lo cabo de semana, en lo parque. Quan viachamos t’o lugar tamién. Astí puedo fer de tot. Voi en bici a veyer a los primos, y t’o riu, y t’a ermita a chugar en los bandiadors que bi ha. Aquí no. De clase, nomás van ells en bici.

Anueit debió de plever. Fa una ulor agradable. I hai basas por lo camín. Debant tiengo una bien gran. Be de tener bell par de didos de fundo. Ye mía. Foi un paso ta dezaga. Unatro. Empecipio a correr y blinco. ¡Choooof! Me’n rido. Ha saliu augua por tot. Osma. He ixarpau a pai. Leva los pantalons bien chipaus, con tacas de bardo. Empecipia a decir parolas d’as que me prohiben pronunciar. No entiendo por qué yo no puedo si ell las fa servir tant a sobén.

Da-me la man - m’ordena con la voz de ordenar. Con la de mas te vale fer caso que si no lo pasarás mal 
- ¡Qué ganas de que me tornen l’auto los d’o taller!

Yo m’estimo mas de que contine esmarchinau.

domingo, 24 de octubre de 2021

Extinta #Inktober 24

De chiquet, nunca no entendeba porque mis pais no quereban que charrase como ells. U millor dito, como charraban ells en casa. No pas casa como l'edificio, ni sisquiá como la institución social. Casa como confianza. Como ixe entorno d'as personas con que compartes tot dende que naixes dica que mueres, u lo menos en una parte important y relevant d'ixe intervalo que le decimos vida. Con los foranos, con los turistas, quan arribaba bell desconoixiu, charraban d'atra manera. D'a que quereban que charrase yo. “Has d'aprender a charrar bien”, me deciban, pero no me pareixeba que la manera de charrar a los foranos fuese millor que l'atra, la que feban servir con yo, con la familia, con los amigos. “Isto nomás vale pa aquí”. ¿Y a ón viviba yo, si no “aquí”? ¿Porque heba de charrar yo tot lo día como si mis pais fuesen foranos?

Quan lo viello mayestro crabutó, unatro vinió dos semanas dimpués. A diferencia d'o suyo predecesor, trayeba la mesma retolica que pai y mai. Pero acompanyando lo carranyazo con un truco d'o regle. “Ixo no se diz” y ¡zasca!. “Ixo son inventos que fetz aquí, que no sabetz charrar. Si marchatz difuera no tos entenderán”. ¿Pero qué falaguera teneba tot lo mundo con que marchasenos, con que nos entendese chent que ni conoixeba ni m'importaba? A los adultos no les podeba correchir, claro. Asinas que feba mala cara, u se'n rediba con un riso de superioridat, mirando-se-los como si fuesen someros. Ixe duró poco. Lo siguient yera mas tolerant, pero tamién te correchiba. Tardó muitos anyos en venir-se-ne un que entendese lo problema lingüistico que tenebanos y mirase de trobar atra mena de midas. T'a part d'alavez feba muito que heba deixau la escuela y pa qui encara yera entre ixas paretz, yera tarde. La nuestra luenga s'heba prencipiau a esfer sin remedio.

Quan pai pilló la malotía nos habiemos de baixar ta tierra plana. Plana pa nusatros, porque los d'allí lo consideraban montanya. ¡Qué iban a saber ixos de montanya por cerca que la tenesen! Charraban igual como los de mas abaixo. Meteban, de cabo ta quan, bella paroleta que sonaba como las nuestras, u deciban bella frase d'as que se sentiba por lo lugar. Poco mas. Astí vide lo futuro nuestro. Ir perdendo china-chana la luenga como la heban perdida en ixe puesto, dica deixar de fablar-la como pasaba mas a lo sud. Yeranos en minoría de tot. Ya nomás podebanos charrar entre nusatros y con uns vecins d'o lugar que tamién se'n heban baixau por qüestions de treballo. “Bien se vale que aprendiés en la escuela a charrar bien. Lo mayestro nuevo sí que yera bueno. Agora si no, farías lo ridiculo charrutiando como nusatros por astí”. Todas las nueitz, en chitar-me, rezaba a los dioses, a lo mont u a qui me fuese ascuitando pa que pai millorase. Por ell, prou que sí, pero tamién he de decir, y d'isto no en soi argüelloso, que por poder deixar ixe lugar y tornar-nos-ne t'o nuestro.

La malotía, manimenos se prolargaba. Lo medico, en la suya luenga, nos explicó que iba pa anyos probablement. Asinas que vendiemos parte d'as tierras pa poder logar un piso. Empecipié a treballar astí, sabendo que tornar t'o lugar sería dificil. Bell cabo de semana i puyabanos y sentiba atra vegada la mía luenga viva por tot. En lo bar, en la plaza, en la botiga u a la salida de misa. Tot tornaba a estar por uns días, casa mía. Dica que un día, dimpués de bell par d'anyos difuera d'o lugar, un crío me charró como charrabanos a los foranos. ¿Que no me conoixes? Le dicié, y le indiqué la Casa mía. Conoixeba la casa pero no pas a yo. Poquet a poquet ixo fue pasando mas a ormino. Belún d'o lugar empecipió a charrar asinas con atros d'o lugar. Aquello me pareixeba una loquería. Quan les ne deciba a mis pais se'n feban contentos y me respondeban que ixo faría que fuese mas chent a visitar lo lugar, que trayería diners, que talment nos ateclasen la carretera y no se quantas falorias mas. Aquello me pareixeba mas loquería encara.

Pai morió y mai, como si le'n hese deixau d'herencio maldau, pilló unatra malotía. Ista duró menos. Millor pa ella, que no habió d'anguniar tantismo como pai. Hue la apedecamos chunto a lo suyo foscal, aquí en lo lugar, d'a on que yeran naixius y a on que heban d'haber muerto y no pas alla abaixo. La suya luenga ye extinta. Como lo lugar, quasi deshabitau ya. Lo que parlo yo, a pur de tochazos, carranyazos y vivir abaixo s'ha esbafau, ni un sacre d'a polideza que teneba la que feban servir ells. Diz que i hai qui la ye aprendendo y sé que encara vive en atros lugars, mas ent'o norte. Talment pa ells sigamos nusatros agora la tierra plana.

Mai pasó los zaguers días en l'hespital. Bi iba en salir de treballar a estar-me con ella. La malotía, afortunadament, no le privaba de parlar. Ixas semanas charremos de tot. Quan bella persona muere a monico, y por desgracia n'he visto quantas fer-lo, torna t'a suya nineza. Remera, en los suyos zaguers días, como estioron los primers, y tamién, prou que sí, la luenga en la que los vivió. Me contaba como yera lo mundo suyo y como yera yo de borche. Muitas d'as historias ya las conoixeba. Me las heban recontadas un ciento de vegadas. Atras, no sé porqué, las debeba tener amagadas en un calaixo d'a suya memoria pa quan fuese amanada a escrabutar. Totz ixos días charraba de maitins como se charra con los foranos, pero de tardes la mía luenga revilcaba.

Antes d'alentar por zaguer vegada, agafando-me la man, me dició que a lo menos, istos zaguers días d'a suya vida, heba estau tot lo feliz que yera posible, gracias a las mías parolas. Que s'heba sentiu tornar ta casa en ascuitar-me parlar asinas, en poder fer servir por unas semanas, la suya luenga. “Charra como quieras. Charra libre. Te quiero” estioron las suyas zagueras parolas. Se dormió y la vida le albandonó pocas horas dimpués, como yera previsto.

Asinas que si los aquí presents amabatz a mai, tos proposo de fer caso a ixas parolas y que charretz como queratz. Que charretz libres. Tos quiero.

sábado, 23 de octubre de 2021

Fuyir #Inktober 23

¿Por qué saldría ahiere? ¿Por qué zorraría tantismo? Sabeba que me yera prebando malament, notaba que me mariaba, ixa euforia que t’ababoliza, que te deixa feito un estafermo. ¿Por qué no marcharía ta casa antes? Siempre lo mesmo. Siempre la he de cagar por lo puto alcohol. Bueno, l’alcohol no tien la culpa. L’acohol no ye que una sustancia, no tien voluntat ni iniciativa. Soi yo qui decidió fer-se unatra copa. Y unatra. Y a saber quántas mas.

Ha dispareixiu meya nueit. No quiero ubrir lo mobil. No quiero veyer las fotos ni mirar-me lo que s’escribió en ixas horas. A saber qué pasaría dimpués. Ni sisquiera sé como arribé a casa. ¿Me trayioron? ¿Cómo he amaneixiu asinas?

No quiero charrar con dengún. No quiero veyer a dengún. Que faigan entazaga las manetas d’o reloch, que siga unatra vegada lo maitín d’ahiere y pueda, con bella sincusa, decir-les que no quedo, que tiengo cosas a fer, que ya si un caso pa unatra ocasión, que lo siento muito. Quiero fuyir. Habría d’haber acceptau aquell treballo luent d’aquí. Aquí no foi que lo payaso. Totz se’n riden de yo. Mira-te lo capín, cómo va unatra vegada. Hahaha. ¡A vier cómo acaba hue! Quiero fuyir. Que me l’esborren d’o tozuel. Que le’n esborren a totz. Que lo día d’ahiere no exista. Que belún lo declare anulau y en lo calendario no bi haiga que un forau y d’o 22 pase dreitament t’o 24.

Voi a vomecar atra vegada. No m’entra cosa. Quiero vomecar la mía vida, que salga tot lo que no quiero estar, lo que no quiero fer. Que l’alcohol no sirva que pa las feridas. No, l’alcohol no tien la culpa. La tiengo yo. Atros los dominan, u ixo dicen. Atros se veyen mas polius, mas incheniosos, mas simpaticos. Yo no soi que un monyaco, un cadiello d’ixos que entrenan pa fer ixautadas entre que la resta fa palmas.

Lo mobil. No quiero veyer las notificacions. Nomás buscar. Buscar-le. Clamar.

- Ola, soi yo

- ¿Qué aprecisas?

- Un amigo.

Relato inspirau por (no pas en) la canción Sereno de Zoo.  

viernes, 22 de octubre de 2021

Ubrir #Inktober 22

Levabanos mas de siet anyos sin veyer-nos quan m’arribó la suya carta. ¡Una carta en 2021! Reconoixié de camín la suya letra en l’adreza. No me caleba mirar-me lo remitent. Lo sobre yera d’os antigos, d’ixos que s’heba de pasar la luenga por una linia pegallosa y zarrar-lo antes de que s’ixucase. Yera un sistema bien zaborrer que a sobén obligaba a anyadir celo u apegar-lo d’atra manera. Que, pa ubrir-lo dimpués, gosaba caler esperrecar lo sobre, con lo risgo de crebar lo suyo conteniu.

Facié atención de no fer-lo. D’ubrir-la a monico, parando cuenta de mantener la integridat de sobre y carta en la mida d’o posible.

Siet anyos sin veyer-nos. Fisicament. Los retz socials, que pa muitos represientan la incomunicación, nos heban permitiu no perder un contacto alto u baixo cutiano. A traviés d’as suyas fotos sabeba por a on viviba, si teneba treballo u la heban feito fuera d’atra interpresa, las parellas que pasaban por los suyos brazos y conoixer la vida y prematura muerte d’a suya canyeta, tant rebonica ella. Yo heba estau mas discreto con ixo de compartir la mia intimidat y tasament publicaba bell evento important, las cenas de quan nos chuntabanos la familia u los d’a universidat, y poco mas. Nos dabamos likes, favs u lo que pertocase en cada momento. Con ixo ya sabebanos que nos seguibanos remerando. Y, a sobén, nos febanos bell comentario. Belún en publico. Los mas en privau.

Si pa distinguir lo contacto virtual d’o fisico se charra d’iste zaguer como d’o “real”, no ye casualidat, ni un menosprecio d’as capacidatz comunicativas d’internet pero, tot y estando yo firme desfensor d’ixos retz, la información que nos perdemos ye bien relevant. Por ixo, por muito contacto que mantenesenos u precisament porque nunca no heba dispareixiu de tot d’a mía vida, la trobaba tanto a faltar.

Seré en la ciudat la semana d’o 7 t’o 14, me informaba en la carta. A la fin los elementos s’heban achuntau a la suya favor y los días de vacacions se le chuntaban en un momento que teneba diners y los vuelos yeran baratos. Escribiba las parolas amplas, alargando las linias entre letra y letra, fendo que en cada ringlera tasament n’i cullise ueito u diez, de parolas. Heba feito servir, probablement, un d’ixos bolis que escribiban bien fino que tanto goyo le feban. Por muito que hese cambiau en a-saber-las cosas, n’i heba costumbres que no perdeba. Yera tot recosiro puro. Remeraba, quan m’escribiba cancions en la mesa de clase, quan nos posabanos chuntos en l’autobus, quan febanos fuina pa ir t’o parque a fer-nos un hordio entre que la resta repasaba la tabla periodica u la desamortización de Mendizabal… todas ixas chiquetas historias que ya feba quasi trenta anyos que heban pasau.

M’encantaría que nos trobasenos. Ya me gritarás si tu tamién quiers. Un beset. Asinas despediba la carta - ¡Una carta en 2021! - y anyadiba lo suyo numero de telefono.

Me miré lo mobil pa asegurar-me de que yera día 6. Aterrizaría a l’atro. ¡Prou que quereba veyer-la! ¿Cómo no iba a querer?

La suya voz sonó dimpués d’o quarto chifliu: ¿Diga? Soi Roberto, ¿qué tal, Laura?, saludé de manera timida, como si no fuese seguro de que ixe “Diga” lo hese pronunciau ella. A l’inte, me respondió con un “encantada de sentir-te” y bella exclamación de mal transcribir. Seguiba charrando como antes mas. Como siempre heba charrau, lo menos dende que nos conoixiemos de chovenardos. Sonaba igual y feba servir las mesmas expresions, la mesma cadencia. Nian heba perdiu l’accento d’aquí, tot y levar tantos anyos por ixas tierras leixanas.

Quedemos pa lo día siguient en un d’os bars que tantas vegadas nos heba aculliu en las nuestras pirolas. Ya heban cambiau de nombre y d’amos tres u quatre vegadas dende alavez, pero conservaba parte d’a decoración y mesmo la viella maquina de tabaco que agora lo vendeba a un pre que nunca no nos hesenos entrefilau que ise a valer. Quan la vide no m’adubié a acarrazar-la tant fuerte como podié. Los nuestros cuerpos tornaban a chuntar-se. La suya ulor me levaba de nuevas ta ixas anyadas que tanto disfrutemos. Nos apartemos un momento pa mirar-nos d’alto t’abaixo. Y d’abaixo t’alto, como si fuesenos maquinotas d’hespital que t’analisan tot lo cuerpo tuyo, memorizando cada centimetro.

Portiaba los pels mas curtos, pero igual de negros y encaragolaus que siempre. Suposé que se tintaría las canas que a la nuestra edat totz aguantamos. Las corrucas que heba amaneixiu en la cara suya le anyadiban mas carisma que no edat. Levaba las unglas, que de choven se mosegaba terne que terne, pintadetas y de manicura, y vestiba una falda larga que nunca no s’hese calau en los anyos que compartibanos aula y borina. Yera de vez igual y diferent que como la remeraba, pero sin dubda yera la mesma persona con qui tanto heba compartiu.

Dimpués d’a tercer ronda nos hebanos contau un ciento de cosas. D’a ciudat a on que hebanos creixiu y d’o puesto a on que viviba ella agora. D’os companyers y amigos, y de cómo les heba iu en la vida. D’os enemigos y cómo yeran de desgraciaus. Remeremos las drezas que febanos de chiquetz y parlemos de viaches feitos y por fer. Y prou que sí, pleguemos t’a parte d’ixo que le dicen amor.

- Y de parella, ¿en tiens?

- No. Contino solter. N’i habiu qualcuna, pero con denguna no he durau guaire. Bella cosa he de fer malament. U soi de mal aconhortar. Talment busco una persona que no existe, u lo menos que no vive en Zaragoza - le expliqué - ¿Y tu qué?

- Precisament por astí vien - dició mirando-se enta bell puesto dezaga de yo.

Un hombre veniba, vistiu bien elegant, con un panyuelo en lo cuello y un gambeto largo que penchaba d’un fuertes huembros. Lo menos feba un palmo d’altaria mas que no yo y caminaba alentando seguridat. Me ofrió a escape la suya man entre que Laura nos presentaba.

- Roberto, iste ye Erik, lo mío - tardó un momento en buscar la parola - novio.

La man pretaba con rasmia. Pronunció un “buenas tardes” que deixaba cabolioso la suya falta de dominio d’a nuestra luenga.

- Tien bell problema pa charrar pero nos entiende bien - aclarió Laura.

¿Qué voi a decir d’ell? Yera poliu, educau y amable. Y regular que yera una maquina en lo suyo treballo, y teneba diners y tot ixo que buscaban las mais d’antes mas en los suyos chovens. A yo me pareixió una mica ixauto pa ella, que yera chugarrina y muito mas extrovertida. Cuento que la situación pa ell, con la muga lingüistica y cultural que separaba Escandinavia d’a Peninsula Iberica, tampoco no yera la mas propicia pa amostrar-se divertiu y boriner.

En un momento que se’n fue ta l’escusau, quan nos heba perdiu de vista, Laura m’agafó la man y ubrindo bien los uellos, firme emocionada me dició:

- Creigo que lo he trobau. Ye tot lo que quiero. No puetz ni entrefilar-te lo felices que somos chuntos, Roberto. Y d’ixo va l’amor, ¿no? De fer-se felices.

Le heba conoixiu quantas parellas a Laura. De buenas y de malas, d’as que heban durau mas y d’atras d’una nueit. De Zaragoza y d’a ciudat que viviba agora, tot y que fuese a traviés d’as fotos. Y nunca no le heba visto ixe cenyo.

- Me foi bien contento. ¡Ya me convidaretz a la voda!

- Ui, d’ixo ni hemos prencipiau a charrar-ne. Pero si pasase, a fe que la tuya sería la primer invitación que te ninviaría.

Erik marchó un rato dimpués, deixando-nos solos. D’as bieras pasemos a los cubatas y d’a cafetería d’as pirolas t’o pub a on que tantos sabados hebanos rematau de zorrera. D’entre los clients, encara sobreviviba belún d’ixos anyos. Los que, como nusatros, no heban teniu fillos que les privasen de seguir indo-ie. Pero lo que menos heba cambiau yera la mosica. Las mesmas cancions d’as mesmas bandas que feba lustros que heban pasau de moda. La metat nian existiban ya, y l’atra metat yeran bien aluenyadas d’as radioformulas.

Bailemos, charremos, bebiemos y salió lo sol, como tantas vegadas nos heba pasau. Lo videmos puyar sobre lo cauz de l’Ebro dende un d’os puents y astí nos despidiemos. Sisquiá podesenos fer isto totz los anyos, u totz los meses, nos diciemos.

Estió una d’as millors nueitz en muito, muito tiempo. Poco dimpués, le escribié, a man, una carta. ¡Una carta en 2021! Habié de rechirar por bella botiga, pero a la fin trobé sobre d’ixos antigos, con la pega d’as que has de mullar con ixaliva. Charraba d’as pocas novedatz que heba teniu, d’a buena remeranza d’aquella nueit y d’as cosas que podríanos fer la siguient vegada que tornase t’o país. No asperaba que contestase, pero lo fació. Y dende alavez hemos seguiu escribindo-nos a ormino, recontando-nos por escrito las nuestras vidas. Ella con lo boligrafo finet que tanto goyo le fa. Yo con lo que pille ixe día, que igual m’ha teniu siempre.

Ha pasau siet anyos ya y nos tornaremos a veyer en un mes. Voi t’o suyo país y ya le’n avisé, prou que sí, por carta. Quasi no queda buzons y d’oficinas de correus n’i hai bien poquetas, pero seguimos encerrinaus en fer-las servir. Ya me i conoixen por “lo viello d’as cartas”. ¡Cartas en 2028!

L’amor me plegó tarde pa lo que se diz que ye normal. Pero he trobau la persona que me fa feliz y soi deseyando de que conoixca a Laura, que, a pesar d’a distancia, siempre será la mía millor amiga.

jueves, 21 de octubre de 2021

Borroso #Inktober 21

- Vaaaaa, chicoooos, chicaaaaas!!!! - La rechidora de suenios siempre arrocegaba las vocals quan feba clamamientos a toda la plantilla – Hemos d'ir ixopando pa fer-nos borrosos. ¿No querremos que nos recuerden, verdat?

En que daba lo sinyal comencipiaba tot un tramenar de tecnicos, tramoyistas, sastres, fusters y tot qui treballaba de bella manera en la función de cada nueit, incluyindo-ie, prou que sí, a tot lo reparto d'o suenio que s'hese representau. Pa la rechidora yera lo momento mas anguniant. Ocupar-se de que tot quedase escoscau, d'un blanco immaculau, como si por astí no hese pasau dengún en toda la nueit. A l'inte, heban d'entrar-ie atros treballadors, los d'os suenios de día, que siempre feban las mesmas funcions, aburridas, monotonas y sin mica orichinalidat. Amaneixeban sondormius, sin ganas de fer cosa. Como muito, bell par de días a la semana, u en bella chiqueta temporada, les daba por prebar nuevos guions, con chiros argumentals una mica mas arrisgaus, con nuevas scenografías y repartos diferents. Dimpués siempre tornaban a lo cutiano. Los capitols clonicos d'una d'ixas series de milenta episodios, totz insdistingibles.

Los d'os suenios de nueitz yeran los que de verdat heban d'estar creativos, los que heban d'innovar en cada chornada. Tot pa establir una serie de conexions cerebrals que deciban que yeran bien beneficiosas pa l'human a on que viviban, tot y que ell no en parase cuenta.

- ¡¡¡Vaaaa, chicooooos!!! ¡¡¡Diez minutos pa que dispierte y queda fayena a-saber-la!!!

La rechidora de suenios seguiba revisando que tot lo mundo fese la suya parte d'o treballo. Plegó en los camerinos. Bell actor, d'os mas disciplinaus, empecipiaba a dispareixer. Atros encara no heban feito so que prencipiar a sacar-se la ropa y deixar-la en las garranchas d'os vestidors. Repasó tot lo reparto: Eli, Elo, Lau, Glio, Lio, Leo, Lua, Glai, Guli, Eglu... ¿Y Leo?

- ¿A on ye Leo? - fue preguntando a cada ún d'os suyos companyers. De totz recibiba respuestas pareixidas: no sé, fa rato que no lo veigo, con iste empandullo, a saber...

¡¡¡Leo!!! ¡¡¡Leo!!! chiló, buscando-lo por tot. Lo reloch seguiba abanzando en la suya cuenta imposible d'aturar.

Amagau, debaixo d'una d'as butacas d'o teatro, Leo la sentiba. No tartiba. No se moveba. Heba preso una decisión y la levaría dica las suyas zaguers conseqüencias. Nunca mas no sería un suenio de nueitz, una baruca que dispareixe con lo soniu d'o rebel, que s'esbafa en l'aire d'o maitín, que se diluye en lo café d'o desayuno. Quereba fer-se real, fer parte d'o suyo huespede, trascender.

Heba planeau la fuyida con ficancia. En los cambios de turno intercambiaba frases y notetas con los d'os suenios de día. Una d'as tecnicas le facilitaría un treballo y una nueva identidat. Mesmo heban plegau a fer pacha. Pero antes heba de deixar los suenios de nueit, tot y que las reglas d'a companyía no lo permitiban. Si los suenios de nueitz se pasan a lo día, deciban las normas, lo huespede se torna un alunau, empecipiará a barrachar realidat y ficción y acabará morindo. Y con ell, nusatros. No sería pa tanto, se pensaba Leo. Muitas vegadas l'hombre heba dispertau sin que s'esborrasen de tot, mesmo con tot lo scenario a metat de desmontar, con lo soniu y las luces encara enchegaus y no heba pasau res. Iba bell día fendo bella fatera mas d'o normal, como muito, y prou.

- ¡Leo! Me cago en tu, Leo. No queda tiempo. Cal que dispareixcas, como totz. - la rechidora de suenios heba cambiau lo suyo cutiano tono amable por unatro bien carranyau que Leo no le sentiba dende feba muitos anyos.

L'alarma sonó. La rechidora empecipió a dispareixer con cenyo de preocupación. Dezaga de Leo se sentiba a los treballadors d'os suenios de día que entraban en lo teatro. L'heba conseguiu. Dos días dimpués le dioron lo primer papel y tasament un mes mas tarde ya le deixaban fer aportacions en los guions.

L'hombre que soniaba de nueitz, dende aquell día, teneba una sensación estrania. Una historia se yera recontando en lo suyo tozuel. No podeba sacar-se-la d'astí. En primeras le pareixeba mesmo molestosa. Dimpués, china-chana, comencipió a dar-le forma, a deixar-la salir en forma de letras, de parolas y frases, de lo que acabó estando lo suyo primer libro. Lo protagonista se deciba Leo.