martes, 22 de abril de 2025

Especial Día d'o libro. Tierra de barrenaus 11x16

Ye a tocar lo Día d'o libro de 2025 y editorials y librerías s'aprestan pa una chornada de fer conoixer las suyas novedaz y lo treballo de muitos meses. Una oportunidat pa trobar-nos y pretar-nos un sobrebuen capazo literario. Asinas que Tierra de barrenaus no podeba deixar pasar la enchaquia pa charrar de libros y historias.



Empecipiamos con una mica de poesía, con versos de Lucía López (Cuan plegue o colapso) y Álex García (Las ausencias, las ciudades y el mar). Seguimos con un relato mío de l'inktober de 2020, que t'a par d'alavez se dició "Radedor" y que he retitolau como "Una cagada en lo proceso de disenyo". En lo calaixo de cancions, imos con una balada de Nick Cave and the Bad Seeds que ye adintro d'o calaixo de relatos, como no podeba estar d'atra manera en iste programa.

Acabamos recomendando-tos bels cuantos libros y autors pa conoixer iste 23 d'abril. Muitos en aragonés y toz de muit buen leyer. Asperamos que tos faiga goyo y que nos visitez en la paradeta de Nogara en Plaza Aragón. 

Recuerda que puez ascuitar toz los programas en IvooxSpotify y la web de Radio Topo.

Programa #189

 

jueves, 10 de abril de 2025

Me digo Carlos

En ista era que los datos son oro, n’i hai un que ye lo mas important: lo nombre. Un d’ixos datos que nos diferencia d’a resta, que nos fa unicas. Lo nuestro nombre ye identidat y parla tamién muito d’o que somos.

Mesmo, si no queremos que ixo, lo que somos, se sepa, recurrimos a l’anonimato, u a meter-nos embotadas varrenadas como si ixa mascaruta nos podese protecher d’o chuicio d’otri, d’as faltadas u de cosa. Como si lo feito de que no se sabese lo nuestro nombre real, fese que las enrestidas u rebaixadas cayesen sobre bel estafermo con ixe alias.

Sirve tamién lo nombre pa fer parte d’una comunidat. Nomás cal veyer las clases d’os cursos d’aragonés rebutindo de nuevos Chorches y Chulias, entre que atros nos hemos d’aconortar con clavar-nos un diminutivo pa expresar la nuestra aragonesidat y pasamos a estar Carlons y Marietas.

Pa fer de menos a dengún, pa someter-lo, no i hai pior cosa que negar-le lo nombre. Cuan a Josep Lluís le castellanizoron lo nombre suyo s’encarranyó firme, y con razón, por cambiar-le la suya identidat y por tot lo que significaba ixe cambio. Sabió explicar-lo tan bien que ixe "aquí y en la China popular" ya fa parte d'a cultura popilar. Lo rechimen franquista prohibió tot lo que s’esbarrase una miquirrina d’o santorial y metió en mans d’os mosens las nuevas identidaz de milenta zagals y zagalas que fació popiellos. Con un simple cambio d’una letra puez fer negar lo nombre y, por tanto, la identidat individual, meter una embotada insultant y mesmo deshumanizar a l’obchetivo. Asinas ye como Pietro pasa a estar un can y la suya presidencia d’Espanya una terrible dictadura.

Cambiar lo nombre, cuan ye voluntario, puet estar una manera de renaixer, de fer vistero una metamorfosi interna u d’esborrar un pasau que no quiers que siga present. Cambiamos sobre tot d’apellius, renunciando a lo legau que no deseyamos, pero tamién refusamos los segundos nombres, los cambiamos de luenga, los achiquimos u los deixamos reducius a una incial.

Que ye lo dato mas basico ya lo sabeba Héroes del silencio cuan cantaba ixo de que “no sabemos ni nuestros nombres”. Ye lo que decimos cuan ixa persona que nos fa goyo u que nos interesa nos ignora u mesmo nian ye conscient d’a nuestra existencia: “no se sabe ni cómo me clamo”. Ye sinyal de memoria, d’educación y respeto. Una d’as cosas que mas me clamaba l’atención de Chesús Bernal yera que, dende lo primer día que te lo presentaban, s’alcordaba pa cutio d’o nombre tuyo y mesmo de belatro dato aleatorio, u no pas tanto, d’a tuya vida.

Dígame su nombre para poder dirigirme a usted” nos diz la teleoperadora antes d’empecipiar a embolicar-nos pa mercar no sé qué u fer-nos conoixedors d’a nueva superufierta. Con lo nombre s’invoca a la persona, se trenca la primer muga. Si sé lo tuyo nombre ya somos amigas, i hai confianza, imos-nos-ne de borina, pero antes te mercas iste nuevo mobil que te sale bien barato por estar tu, Jose Luis.

En la ficción i hai nombres que son sinyalers y que nomás de decir-los remeramos lo momento epico: “Me clamo Íñigo Montoya, me clamo Máximo Décimo Meridio, clamaz-me Ismael…”. Lo nombre ye una invocación mesmo cuan la persona ya no i ye. Pocas escenas i hai millors en Chuego de Tronos que ixe Oberyn Martell chilando-le a Gregor Clegane que diga lo nombre d’a suya chirmana asesinada “say her name: Elia Martell”.

Mesmo lo grupo de mosica infantil Arco Iris, cuan decidió fer una canción pa convencer a la cachimalla de que si conoixeban la suya adreza importaba igual que se cacegasen, sabeban que ixe dato, sin lo nombre, no valeba pa res: “porque sé mi nombre y mis apellidos y también la calle donde yo vivo”.

He teniu a saber qué embotadas: loko, barrenau, yonki, mayestro, xifu... Los mosens me clamaban por lo mío segundo apelliu, Esteban, porque en clase yeranos siet “García Algo”. En atros entornos me deciban por lo mío tercer apelliu porque cosas. En lo DNI y en los papels tiengo doble nombre y, como la combinación no ye guaire común, de cabo ta cuan lo chiran y meten lo segundo como primer. Dende que publiqué Parola de follet, decidié converir lo “García” en una “G.” y agora i hai chent que be de pensar que ixo fa referencia a un segundo nombre y que lo mío primer apelliu ye “Esteban”. Firmo con un parramaco a on que ye de mal trobar garra letra. ¿Quí soi y cómo me digo de verdat?

Lo nombre nos arriba imposau. Ye una d’ixas tantas decisions que fa la tuya familia por tu. En primeras, con buena intención. Dimpués, nos toca confirmar u rebelar-nos-ie. Lo nombre puet estar un reflexo d’a tuya identidat, que siempre ye variable. Cantaba Sick Brainsno sé quién soy y eso está bien”, renunciando a trobar-se y conoixer-se. Los tiempos han cambiau dende 1999 y, dos decadas dimpués, Lágrimas de sangre diz que “a mí me basta con saber quién soy”. En ixe viache, en lo de conoixer-nos y, por tanto, nombrar-nos, cuento que somos toda la nuestra vida. Y no i hai un destín, asinas que, si bel día tenese una lapida, no tiengo mica claro qué nombre habría de meter-ie.

martes, 8 de abril de 2025

... y un paisache. Tierra de barrenaus 11x15

Si de bella cosa podemos fer-nos-ne la bamba en lo país ye de paisaches. De bonicos y de variaus. Tenemos de tot en muit poco territorio. Podría decir-se que ye una parte vital d’a nuestra identidat colectiva. En zagueras tot ixo ye en periglo en muitas partes, de nuevas, por ixa fambre de recursos intrinseca a lo desarrollismo capitalista.

Chusé Alegre ye d'a "Plataforma en Defensa del Territorio de Cinco Villas" y un activista embrecau en la causa de desfender lo suyo territorio y paisaches d’as Cinco Villas. Con el charramos sobre lo chandrío que son fendo las interpresas de renovables y cuantas atras por astí, como eixemplo d’o que ye ocurrindo por tot.

Antes, aproveitamos la presencia de Tamara qui, como educadora ambiental, nos parlará tamién d’as zaguers modificacions en la lechislación sobre los lupos que bi ha habiu en l’estau espanyol y cómo va a afectar ixo a la suya conservación y supervivencia. 

Como imos cara lo día d’o libro, tornamos a demandar-tos colaboración pa que nos ninviez las vuestras recomendacions lectoras. Puez ninviar audios, videos u textos, antes d’o viernes 11 d’abril, a traviés de cualsequier d’os rez nuestros u por mail a tierradebarrenaus@gmail.com pa que los metamos en lo siguient programa. En aragonés, catalán, castellano, anglés u francés, millor, pero si lo fas en cuaselquier atra luenga, ya nos buscaremos las manyas. ¡Asperamos las vuestras propuestas lectoras!

Recuerda que puez ascuitar toz los programas en IvooxSpotify y la web de Radio Topo.

Programa #188