domingo, 30 de diciembre de 2018

En leyendo... Fuego y sangre (George RR Martin)

Qualsiquier buena aficionada a l'universo de Canción de chelo y fuego de George R.R. Martin yera en candeletas dende que s'anunció en primavera que Fuego y sangre, lo suyo nuevo libro, se publicaría lo pasau 20 de noviembre. A la fin lo momento arribó. Ixe mesmo diya fue t'o Taj Mahal, lo merqué y empecipié un viache por la suya narrativa, que t'agapiza dende la primer dica la zaguer pachina.

Pa qui no sia lectora d'a saga, repasaremos bella coseta con referencias televisivas: Chuegos de tronos, la famosa serie de televisión, ye basada en la serie de novelas clamada Canción de chelo y fuego, que se'n ha editau cinco dica agora - Chuegos de tronos, Choque de reis, Tronada d'espadas, Lifara de cuervos y Danza de Dragons - y en queda dos mas sin publicar - Vientos d'hibierno y Suenio de primavera. Antiparte d'as novelas n'i hai tres relatos publicaus ambientaus si fa u no fa 100 anyos antes - Lo caballero errant, La espada leyal y Lo caballero misterioso -y una "enciclopedia", "Lo mundo de chelo y fuego". Tamién s'heba publicau bell texto en libros de relatos de varios autors, como The princess and the queen u The Rogue Prince. Precisament replegando material d'ixos textos, d'o que escribió pa la debantdita enciclopedia y bella cosa mas que escribió de propio s'editó iste nuevo Fuego y Sangre.

Lo nuevo libro de Martin nos reconta la historia d'os primers anyos d'a dinastía Targaryen (la familia leixana de Daenerys, pa qui no n'hetz leyiu brenca) que reinó sobre Ponient por quasi tres sieglos. Empecipia con la Conquista d'Aegon, primer rei Targaryen y primer Rei d'os Siet Reinos, que unificó dimpués de bell par d'anyos de guerra contra los reis que le heban precediu reinando sobre los diferents territorios d'o continent. En aquellos anyos encara quedaba dragons, y prou que estioron un factor clau pa la victoria Targaryen. Pero no definitivo, como contrimuestra lo feito de que Dorne seguise independient quantos anyos mas. Con la conquista d'Aegon empecipia una historia que nos levará a traviés d'os reinaus de Aegon I, Aenys I, Maegor I, Jaehaerys I, Viserys I y Aegon II dica Aegon III, lo zaguer rei que conoixemos en iste volumen. Son mas de ciento trenta anyos de intrigas, guerras, traicions, amors, odios, dragons, viaches...

Iste sieglo largo se no narra a traviés d'os uellos d'o mayestre Gyldayn, un saputo que se suposa que replegó toda la información d'os diferents reinaus Targaryen enta l'anyo 260 dimpués d'a Conquista d'Aegon. Lo libro fa servir alavez lo luengache propio d'un texto historico, mesmo fendo servir distintas fuents d'información a soben, dubdando d'a versión oficial d'a historia. Con tot y con ixo, que a belun le pareixerá un entrepuz, no pierde ni un sacre d'a emoción y l'entretenimiento que nos pueda proporcionar la saga de novelas. Con toda la parrafiquera de personaches que i apareixen, se fa bien util l'arbol chenealochico que adchunta lo libro a la suya fin, pa aclarir-nos de cabo ta quan qué vinclos tien cadaún d'os Targaryen con la resta d'a familia. Hese feito honra tamién un buen mapa d'o continent, especialment en las partes mas belicas, pa fer-nos una ideya millor d'as estratechias. En tot caso, ixa información ye bien a man en pachinas web arrienda, u mesmo en las propias novelas.

Encara que Fuego y sangre se centra prou en la vida d'os monarcas y la suya parentalla, tamién conoixemos en las suyas pachinas una ripa de personaches de toda mena. Belun con apellius bien conoixius como Stark u Lannister y muitos atros que mesmo aportan una parte comica como los clamaus en la versión castellana "Jarrete de jamón", "Champiñón", "Barril de Cerveza" u "Ulf el Piripi" - en realidat iste zaguero tien bella importancia, pero me ridié muito con la suya embotada.

La historia no tien guaire relevancia ni efectos, a priori, pa la saga de novelas, encara que sí nos da información como l'orichen d'os tres uegos de dragón que le regalana a Daenerys en empecipiar Chuego de tronos. Cuento que muitas d'as cosas relacionadas con los dragons, lo suyo comportamiento y naturaleza, dan pistas sobre lo futuro de Canción de chelo y fuego, pero ixo encara habremos d'aguardar a saber-lo.

Lo resultau final ye un libro de historia - ficción muit bien feito a on que Martin contrimuestra una vegada mas estar capable d'escribir una historia verosimil y de vez emocionant a on que los elementos machicos no se minchan lo mas important, que en iste caso son las intrigas y relacions politicas entre las diferents familias y faccions d'os Siet Reinos. Toda decisión presa, siga buena u mala, tien una serie de conseqüencias lochicas, a totz los nivels. Los perfils d'os personaches siguen tamién ixa coderencia que George emplega en cadaúna d'as suyas obras. Pa yo, ye imposible demandar-le que mantienga ista calidat y escriba mas aprisa.

Pa las lectoras de Martin, no lo dubdetz ni un minuto. Iste tomo, que la suya continación encara no sabemos quan se publicará, mereixe cada centimo. Sirve pa conoixer muitismo millor lo pasau de Ponient y d'a suya historia, explicando-nos muitas d'as cosas d'o "present". Manimenos, pa las que nomás haigatz visto la serie, me pienso que ye masiau denso y tos recomiendo que leigatz antes las novelas. U si queretz material "nuevo", que no s'haiga recontau en televisión, talment siga millor empecipiar por los cuentos de Dunk y Egg, publicaus en l'Estau espanyol baixo lo titol de "El caballero de los siete reinos". Ixo tos aduyará a "ubicar-tos bella mica en l'universo martiniano.

No sé quánto faltará dica la publicación de Winds of Winter, que tanto asperamos. No creigo que escribir Fuego y sangre la haiga retardau guaire, sincerament. Pero soi seguro de que ha valiu la pena, y a muitas, que levabanos tiempo deseyando leyer nuevas cosas de Martin, nos ha furniu de muitas horas de goyo.


viernes, 28 de diciembre de 2018

Buen solsticio, Felipe V

Portal d'a botiga "La Gramola"
En istas calendatas que nos movemos ye cutiano trobar-me con diferents formulas de buens deseyos pa istos diyas. Goso de trigar la de "felices fiestas", en estar un buen deseyo (la felicidat) chunto a un dato obchectivo (que, las celebremos u no, son fiestas). Mas neutra, malament. Entre las formulas sentidas en istos diyas nos trobamos mas a soben con un "Buen nadal". N'i hai de mas cristianas que se van con un "Buenas pascuas", y la prebatina de buens deseyos laicos "buen solsticio d'hibierno".

Ixa zaguera me clama a-saber-lo l'atención. La fa servir buena cosa de chent no relichiosa como formula alternativa a las cristianas, por lo que en primeras habría de emplegar-la yo tamién. Atra "nomenclatura alternativa", d'atro afer prou diferent, la conoixié quan empecipié a estudiar la historia aragonesa, y quasi de vez a militar en organizacions aragonesistas, y me trobé con la doble numeración de bell rei. Especialment la d'os Felipes.

Por si belun no lo sabe, repasemos un poquet d'historia: Felipe I, clamau "El hermoso" nunca no estió soberano d'Aragón, por lo que lo "nuestro" primer Felipe sería Felipe II de Castiella qui ya sí que tenió soberanía sobre lo reino aragonés y totz los territorios de l'antiga Corona. Alavez n'i hai muitas que, quan se charra de bell rei Felipe, fa servir la "numeración aragonesa", estando Felipe I qui ordenó la decapitación de Chuan de Lanuza, Felipe IV qui derogó los fueros aragoneses por dreito de conquista, y Felipe V l'actual Rei d'Espanya.

Tornando a lo solsticio d'hibierno, no me siento especialment comodo con ixa formula tot y que muita chent, cristiana y no, me la diz mirando bella mena de complicidat d'un ateu como yo. No celebro lo nadal y tampoco no lo solsticio d'hibierno. Pero fueras de bella persona, creigo que dengún no celebra ixe solsticio, y que ye una formula de tot erronia. Pa empecipiar ni sisquiera coincide la calendata, en estar entre lo 20 y lo 23, antes d'o nadal cristiano. No bi ha fiesta, a no estar que s'encierte que toque cabo de semana. Los centros comercials no venden maquetas d'o sistema solar pa que podamos flipar con la distancia angular d'o sol con l'equador terrestre, sino dioramas d'o naiximiento d'un chudeu con superpoders fa 2000 anyos. Ye verdat que lo cristianismo fació servir ista calendata, que se celebraba d'antes mas con rituals de toda mena, pa calar las suyas celebracions, pero hue dengún no los fa, a lo menos en istas latitutz. D'atra man, tener l'exe d'a tierra a una u atra distancia d'o sol no me pareixe qualcosa "celebrable".

No celebro nadal, ni lo solsticio, ni cosa. Si por yo fuese, treballaría totz istos diyas y tendría mas vacancias en verano, que ye quan me fa goyo de tener tiempo libre. Pero en un estau nacionalcatolico como iste, ixe debat ni s'aspera. Las vacacions de todas las dicta lo calendario cristiano. Y si no te fa goyo, marcha ta Cuba, ya sabetz.

Cuanto a lo d'a numeración d'os Felipes, existe una corrient d'opinión que creye que cal negar la lechitimidat de Felipe II de Castiella, y de feito de toda la monarquía castellana, y que alavez cal numerar-los con las cifras castellanas sin reconoixer lo suyo reinau. Por lo tanto, Felipe II de Castiella sería simplament ixo, Felipe II de Castiella. Clamar-le Felipe I equivaldría - seguntes lo razonamiento que fan - a reconoixer como rei lechitimo d'Aragón a qui provocó la rebelión aragonesa de 1591 y que, a pesar d'o que diga GozArte, estió una calamidat pa la nuestra historia.

Y aquí ye a on que s'enreligan las dos qüestions que me levoron a fer iste post. Todas dos formulas, deseyar un buen solsticio d'hibierno y fer servir la numeración aragonesa pa los reis espanyols, son una manera de visibilizar una alternativa a lo cristianismo en un caso y a l'espanyolismo en l'atro. Lo poder. Todas dos nos cuentan mentiras, como que nusatras podemos celebrar un hipotetico solsticio d'hibierno eslampando d'o nadal u que la numeración reyal ye qualcosa en qüestión en Aragón.  Todas dos tienen argumentos en contra y a favor, y mesmo alternativas neutras como un "felices fiestas"y fer servir la doble numeración (Felipe II de Castiella y I d'Aragón, p.e.).

Entiendo que ye mas curto decir "buen solsticio" que explicar que encara que no creigas en dios no te queda atra que celebrar istos diyas, ya que nos han furtau lo debat sobre quan, cómo y con qué criterios hemos de tener vacancias. Que ye mas breu Felipe I que "lo Felipe que en Castiella se numera como segundo pero que en Aragón perdió toda la lechitimidat -que talment nunca no tenese- en no respectar los fueros que heba churau cumplir".

Asinas que, sin fer-las mias, ya que seguiré sin celebrar solsticios ni reconoixer la lechitimidat de garra rei (no Targaryen), las entenderé como unatra convención social adintro d'iste mundo a on que lo simbolismo contina estando, pa bien u pa mal, tant important. Y mesmo no me quedará atra que fer-me una buena riseta quan las sienta ya que, a lo menos, l'interlocutor entiende que bi ha alternativas a lo cristianismo y a la monarquía espanyola. Y en istos tiempos, ya ye qualcosa.

viernes, 21 de diciembre de 2018

Biera por un tubo

Habe anyos entré en un bar d'o Viello Aragón. M'enfilé ent'a barra y quan lo cambrer se m'acercó le demandé lo que goso de demandar en la mia ciudat: un tubo. Se me miró con mala cara y me respulió un "¿De Zaragoza, no?". Dimpués d'a mia respuesta afirmativa vinió tot un discursaz sobre lo ababols que yeranos en tierra plana, que demandabanos la biera en tubos, y que ixe no yera lo recipient adequau porque cal beber l'hordio en vaso ancho y bla-bla-bla. Cuento que toda la chent que gosamos demandar "tubos" hemos habiu de sentir-nos ixa retolica bella vegada. "Mete-me 33 cl de biera en lo vaso que quieras, co", y dimpués d'haber-me pretau tot aquell discurso, ixe saputaz d'a biera, experto de l'hordio, mayestro d'os mil lupulos, me metió una copa. De San Miguel, -ixa exquisitez- que ye lo que serviba. Dimpués m'enteré de que lo mozo ye simplament un carnuz que previament s'heba tricolotiau con totz los clients que i yeranos por diferents ixautadas.

Ahiere torné a demandar en un bar un tubo y, encara que toda la chent que yera en la barra bebeba en copas de 33 cl, a yo me sirvioron en un tubo-tubo. Creigo que ya ye urchent un consenso nacional sobre las maneras de medir y servir la biera. Quan demando un tubo, siga en lo Viello Aragón, en tierra plana, u en belún d'os Siet Reinos, no soi charrando d'a forma que tienga lo vaso, sino d'a cantidat de biera que quiero. No soi un experto tastador. La mayoría d'os guariches que freqüento no tienen bieras que calga tastar en copas supermolonas. Asinas que igual me tiene que l'Ambar, San Miguel, Estrella Galicia u cosas piors me la metas en un tubo, un vaso, una copa u lo Santo Gredal. Quiero, como le dicié a lo cambrer aquell, un tercio de litro de biera si fa u no fa.

Lo que i culle en la mayoría de tubos son 33 cl. Una mida perfecta quan tiengo poco tiempo u levo ya bell par de charras y he d'ir aturando. En la mayoría de bars, quan demandas una canya te meten un vaso, en diferents formatos, de 25 cl. ¡U mesmo menos! He visitau bars que lo formato suyo de canya roza ya lo penalty; un formato que se ye perdendo, por cierto. D'atra man lo tubo tien un claro inconvenient: la suya estabilidat. Tener un centro de masas altero y poca superficie de contacto con la mesa, lo fa prou facil de vulcar. A lo menos prou mas facil que no una copa u un vaso baixo d'a mesma grandaria. Asinas que m'estimo mas de que me metan qualsiquier atro recipient, pero ixo significa empecipiar, en cada bar, una conversa absurda que podríanos resumir asinas:


- Mete-me... bella cosa mas gran que una canya.- Un tubo?- Pero no en vaso de tubo - Una copa? - No sé... Cómo son de grans? - Asinas - Mas gran tiens bella cosa? - Iste vaso creigo que ye mas gran - Pues... Y asinas-asinas.

En LO BAR, en ixe bar que ye casa tuya, ixe problema no existe porque te conoixes los vaixillos millor que la tuya man. Sé que en lo Pottoka, quan demando un tubo, me meterán un vaso baixo de 33 cl. Sé que en l'Albada quan demando una canya, me meterán lo mesmo. Lo problema ye en bars no cutianos, claro.

Nos trobamos nomás en Zaragoza - si viachamos por la resta d'Aragón lo problema s'embolica mas - con formatos arrienda que no tienen denominación común nian adintro d'o mesmo barrio. Trobo una posible solución en desterrar pa cutio lo formato "tubo" pa qualsiquier bebida, ya que ye una mena de vaso que no he conoixiu a dengún que la desfienda pa cosa, y quedar-nos con ixa parola pa designar la cantidat de biera, u d'a bebida que siga. Ixo, u buscar qualque parola que faiga honra pa demandar un recipient de 33 centilitros plenos de biera.

No ye lo solo problema que tien la designación de formatos alcoholicos. En zagueras s'han meso de moda los vasos de arredol de 50 cl con formas diferents a la "charra" de toda la vida. La que teneba ansa. Alta u baixa, tres u quatre formatos han dominau la scena zaragozana por decadas. Todas con lo denominador común de tener ansa. Agora tenemos nuevos vasos grans que aprecisan de denominación. "Pinta" no ye, en la mayoría d'os casos, una mida exacta. Antimás d'estar una mida forana, lo que me tendría igual si solucionase lo problema. "Charra" evoca ixa inexistent ansa d'os recipients de moda dica fa no guaire, y que encara conviven hue con los nuevos formatos. "Canyón" se fa servir en bell puesto, en estar un aumentativo de "canya". Pa isto mala solución tiengo. Afortunadament, en quasi totz los puestos que he demandau una charra, me han servir ixe meyo litro en lo vaso que tenesen sin mayor problema.

En la fablilandia zaragozana, como en zagueras nos la pillamos con papel de fumar, la parola "pichera", que heba teniu cierta fortuna, s'ha sustituyiu hue por "charra", ya que la forma d'as "picheras" no ye la mesma que la d'os recipients que sirven los furnidors de biera locals. No sé si la nueva moda de fer vasos de meyo litro sin ansa fará sacar tamién la denominación de charrar y sustituyir-la por belatra.

Salindo d'o país ye lochico que lo problema siga mas gran, pero talment a on que nunca no trobaremos alcuerdo posible en lo castellano ye a como clamar-le a los vasos de plastico que oscilan entre los 75 cl y lo litro. En Aragón lo mas extendiu ye "litro", chunto con la prebatina de parte d'o movimiento en desfensa d'a luenga de introducir la parola "pozal". En bells puestos, por moda, por contacto u que me sé yo, teniu bell predicamento lo "cachi" que nos arriba dende Euskal Herria. Y en los festivals, y en atra ocasions que nos trobamos con chent d'atros puestos, conviven con las macetas y los minis.

En iste afer no bi ha problema ya que tot lo mundo entiende lo que quiers quan demandas un litro. Pero si tant niquitosos nos metemos con atros nombres, personalment m'encarranya a-saber-lo que los "litros", en un porcentache altismo, no tienen ixa capacidat. Asinas que la considero una parola de tot inadequada.

Dica que isto no se solucione la revolución ye imposible, asinas que me'n voi t'o bar a fer-me un tubo. U lo que me metan.

miércoles, 12 de diciembre de 2018

Musicassettes. Historias d'un insti publico VI

Talment m'entivoque. Probablement, de feito. Pero cuento que las nuevas cheneracions, los que agora fan entre catorce y vinte anyos, han perdiu lo concepto d'identidat mosical que tenebanos quan yera mas crio. Afortunadament, en la mia opinión. En l'instituto yo teneba una manera de vivir la mosica, que creyeba que yera la sola manera de vivir-la, pero a escape descubrié que no yera asinas. Dos historietas lo ilustran prou bien, pero antes, contextualicemos.

Ascuitar una mena de mosica yera a soben mas una militancia que un gusto. Las rappers nomás ascuitaban rap, las heavies, heavy, las punkies, punk y asinas asinas. Salir-se-ne yera quasi traición. La resta d'estilos mosicals, pura vasuera. Lo qual me creyaba un problema porque siempre he teniu las orellas pataleras pa tot lo que i entrase. Por lo mio walkman igual te pasaba Depeche Mode que Reincidentes, Manowar que Suede, Tako que Beastie Boys, The Sisters of Mercy que Ska-P. D'estetica pasé por lo jevitronismo y lo rollo siniestro, como tantas atras companyeras, con bell toque punk de cabo ta quan. La mayoría d'a chent que me chuntaba yeran d'ixa coda. Basicament ascuitabanos rock y qualsiquier mosica que sonase en Planta Baja, Atrio, Posturas y DeVizio que yeran los guariches que freqüentabanos. Asinas que la resta de grupos me los ascuitaba yo solet d'amagatons en casa mia.
 
La mosica, quasi toda la mosica, yera pa yo una pasión. Antimás de mercar-me bell disco quan chuntaba perras, la mayoría d'as cosas que ascuitaba iban en formato "cassette gravau". Bella amiga te pasaba l'orichinal - u mesmo ya bella copia - y te lo gravabas en casa. Pa lo que no compartises gustos tenebas las bibliotecas, que gosaban de tener bella chiqueta colección de CDs que podebas amprar por bella semana. Mesmo bi habió un tiempo que s'ubrioron bella mena de videoclubs de CDs que se i podeba trobar cosas mahas. N'i heba uno en la carrera Latassa que visitaba semana par d'atra a on que trobé por primer vegada muitas d'as cosas que agora ascuito.

China-chana la mia colección iba creixendo. Lo repalmar se m'empecipiaba a quedar chicot. Iba trigando los discos que menos goyo me feban y los ficaba en un calaixo, pa continar tenendo a man los que mas sentiba. Pero lo problema espacial, en una cambra prou chicota antimás, me anguniaba. Comentando-lo a una d'as amigas - que le clamaré Milana, p.e.  -  me contó qualcosa que me deixó sin sangre en la pocha. Ella no patiba por espacio, ni heba de fer pocha pa mercar nuevas cassettes virchens a on que gravar-se los nuevos discos que le isen fendo goyo. Teneba un zarpau de cassettes, no mas d'una decena, y iba machacando-los seguntes iban salindo nuevas cancions que le cuacasen. Ixo significaba que no teneba garra canción gravada de mas d'un anyo, u mesmo menos. Nunca no sabié a qué ritmo iba sustituyindo-las. Pa yo ixo yera un crimen. ¡Blasfemia, anatema, herechía! No adubiba a entender que belun podese ir cambiando terne que terne la mosica que ascuitaba, sin tornar nunca a sentir discos anteriors. Que le fese tant poco aprecio a cancions que le heban puesto estremolecer bell anyo antes. Milana iba siempre a la moda, ye claro. Los suyos bars y gustos mosicals yeran atros bien diferents d'os mios y d'os d'a clica nuestra. No sé si ixo tendría relación. Talment en lo rock somos mas fetichistas con ixo d'amuntonar material. En aquellas envueltas ni se m'hese pasau por l'esmo esborrar un d'os mios discos pa gravar-ne unatro dencima. Agora simplament no fa falta.

Las tertulianas viellas, que odian tot lo que les fa recordar la suya edat, se fan la mofla d'una moda que acumulan a la cheneración millennial. Diz que i hai chent agora que, pa adubir a veyer todas las series que s'aprecisa pa estar a lo diya las fa reproducir un poquet mas aprisa d'a velocidat normal de visionau. Por un regular a 1,15x u mesmo a 1,5. Ye qualcosa que entiendo, ya que yo tamién paso pena por no poder veyer tot lo que querría, pero que decidié de no fer. M'estimo mas de veyer una serie menos que de veyer-la malament. Lo caso ye que isto, que hue fa que s'espante tanta chent en rufiertas y retz, ya lo feba una amiga mia. 

Extremoduro tocaba en Zaragoza y quasi toda la clica mia ibanos t'o concierto. A todas nos feba a-saber-lo goyo fueras de una - que le clamaré Martina, p.e. - que no los conoixeba, pero que i veniba por estar-se con nusatras en una borina que se barruntaba fura. Unatra amiga le deixó lo disco de Agila, que yera lo que lo petaba alavez. Bell diya dimpués le preguntó si le heba feito goyo. Martina fació un cenyo de "meh" que estranyó a la que le heba deixau lo disco. "Bueno, pero las letras te habrán molau, que son bien buenas", le dició, a lo que Martina respondió con un "ye que no las he entendidas guaire porque lo he ascuitau a velocidat doble". De nuevas, me feba cruces. ¿Cómo se podeba cometer ixe atentau contra la mosica de Robe, lo nuestro profeta d'aquellas envueltas? Cuento que Martina teneba bella mena de "deber" de ascuitar lo disco antes d'ir t'o concierto que, efectivament, heba cumpliu. Desconoixco si lo concierto le fació goyo u no, pero a fe que no cantó garra d'os temas. Asinas que unatra vegada s'acusa a las millennials de fer qualcosa que ya feba beluna fa vinticinco anyos.

Todas dos me descubrioron que bi heba maneras diferents de relacionar-se con la mosica. Que bi heba chent que no le daba toda la importancia que le daba yo. Mesmo dimpués conoixié chent que la mosica, en cheneral, se la bufaba de tot. Que nian teneba un disco en casa suya. Me contina resultando de dificil entender, ya que iste arte ocupa una parte muit important en la mia vida, pero la mayoría d'a chent no entiende la mayoría d'as cosas que foi, asinas que bienvenidas Milana y Martina, y que faigan lo que quieran con las suyas cassettes, que pa ixo son suyas.

miércoles, 5 de diciembre de 2018

Con la bici por Independencia, un diya mas

Lo que me pasó un maitin d'octubre estió un déjà vu de tantas y tantas vegadas que me ha pasau, y de tanta y tanta chent que vive lo mesmo diya par d'atro. La movilidat en Zaragoza va millorando, prou que sí. Levo dotze anyos movendo-me con bici de cutio por la ciudat y s'ha iu notando como por cada anyo la convivencia con la resta de vehiclos ye millor. Pero con tot y con ixo, sigue habendo-ie carnuces como lo taxista que me pasó debant aquell maitin.

Iba circulando por la calzada, por a on que la lei diz que he de ir, enta lo Paraninfo. Como siempre, por lo bell meyo d'o carril, cosa que pareixe que no adube a entender bell conductor, asinas que talment calga explicar-se. Lo primer de tot ye aclarir que tiengo tot lo dreito a ir por la parte d'o carril que m'agane. Soi un vehiclo que cal repectar como totz. Si decido circular por la dreita d'o carril ye la mia opción. Lo segundo, y muito mas important ye la mia seguridat. Circular por la dreita significa que un porcentache d'autos va a sentir que puet pasar-te debant sin guardar la distancia de seguridat. Qualsiquier que haiga circulau por Independencia, u por qualsiquier carrera d'a ciudat, por la parte mas a la dreita d'o carril sabe a qué distancia le pasan los autos. Si circulamos por lo bell medio d'o carril ye precisament pa que no se nos pase debant, porque con que un solo auto te pase sin mantener la distancia de seguridat, ya te yes chugando la vida innecesariament.

Iste feito, en atras vías no suposa garra problema por un regular. Belun, niervudo, te chufla de cabo ta quan. Cada vegada menos, afortunadament. Manimenos, en Independencia, existe unas zonas a on que la calzada d'ixampla, encara que ixa zona no ye pensada pa fer maniobras d'adelantamiento. Ni a bicis ni a dengún. Seguntes confirmó la propia policía local de Zaragoza a traviés d'o suyo Twitter ye vedau pasar debant a qualsiquier vehiclo en movimiento aproveitando la zona adoquinada. Incluyiu, prou que sí, a las bicis. Adintro d'o carril ye imposible mantener la distancia de seguridat. La zona adoquinada no se puet fer servir. Asinas que, basicament, ye prohibiu pasar debant a una bici en Independencia.

Y ixo ye chusto lo que me fació aquell maitin lo taxista carnuz ixe. Aproveitando la zona adoquinada, me pasó a menos de meyo metro, metendo-me en periglo y conseguindo la chesta de arribar 5 segundos antes que no yo a lo semaforo.

Ixa ye atra d'as consideracions que cal fer sobre istas maniobras en Independencia. Iste paseyo ye zona 30, asinas que no se podría correr guaire por lei. Pero antimás gosa de tener prou trafico, mas que mas de maitins que ye quan me pasó isto. Y pa forro de bota, los semaforos son sincronizaus de tal manera que ye quasi imposible pasar-lo d'una vegada mesmo en condicions favorables. Quasi todas las vegadas que bell auto m'ha pasau debant en ista carrera, he arribau a la suya posición en lo siguient semaforo, u como muito dos dimpués, ya que las bicis en tenemos de propios y gosan d'estar en ambar. Asinas que ixa maniobra, antimás de periglosa, ye de tot inutil. L'auto no arribará antes t'o suyo destino. Mesmo puet estar que m'haiga de tornar a pasar debant una mica mas allá en la mesma carrera. ¿Vale la pena chugar-se la vida d'una persona pa estar-se un rato mas aturau en un semaforo?

L'auto me pasó, como he contau, y bell segundo dimpués plegué t'a on que yera. Levaba la finestreta baixada y empecipié a increpar-le por la maniobra, explicando-le que no yera permitida. Ell, como tantas atras vegadas, me dició que sí que yera. Isto me lo han feito autos particulars, taxis, y mesmo bell autobús. Ye grieu en totz los casos, pero creigo que en ye muito mas en chent que s'adedica tot lo diya a circular por la ciudat y que s'habría de saber perfectament lo codigo de circulación d'a ciudat a on que treballa.

Le expliqué tamién que m'heba meso en periglo pa arribar bell rato antes a un semaforo, cosa que ell tamién negó. Probablement nunca no haiga estau pedaleando mientras un auto te pasa a ixa distancia, porque qualsiquier que lo haiga viviu, conoixe ixa sensación. Memoricé la suya matricula entre que ell continaba faltando-me, con muit malos modos, como siempre que me pasa isto. "Apunta-te-la, apunta-te-la" me dició, sabendo que no le pasaría cosa.

Lochicament pasé debant de toda la resta d'autos que bi heba dica lo semaforo y continé dica la Plaza Aragón, a on que lo veyié pasar. A pesar d'a maniobra suya, y tot y que m'habié d'aturar a tricolotiar-me con ell,  una vegada mas yo heba arribau antes a la plaza.

Tenendo la suya matricula decidié de clamar a las cooperativas de taxis pa queixar-me-ne. En la primer no tenié suerte. En la segunda, la d'o 976 75 75 75, me confirmoron que yera d'a suya cooperativa. Les expliqué lo que me heba pasau y facioron l'equivalent telefonico a cargar-se de huembros. Insistindo en que no me pareixeba un comportamiento profesional, continoron pasando de yo y a la fin mesmo les barruntaba un tono chuzón.

Fer una campanya informativa en Independencia no costaría guaires perras. Ninviar quatre correus u imprentar bell cartel en las cooperativas de taxis, explicando bien la normativa d'ista vía, mesmo menos. Si los medios de comunicación dasen tanto ferrete con isto como con atras qüestions de movilidat zaragozana, a dengún se le ocurriría fer ixa maniobra. Solucions n'i hai y son de buen fer. 

Con tot y con ixo, la zaguer cosa que quiero ye desanimar a la chent a fer servir la bici. Como he empecipiau decindo, las cosas han millorau muito. Los conductors repectan muitismo mas que fa anyos y la tendencia ye a millor. D'atra man, la cantidat de carrils bicis que ya i hai, permite circular por buena parte de Zaragoza sin haber de salir t'a calzada, pa qui tienga mas inseguridatz.

lunes, 3 de diciembre de 2018

Lo Sur resiste y la Republica catalana fa un anyo. Tierra de barrenaus 5x04

Bien luent d'a on que lo país naixió, lo nuestro sur ye a soben qui nos traye mas alegrías. Una tierra abandonada, olvidada y despoblada, pero plena de rasmia y de chent con a-saber-las ganas de treballar. La chent d'as comarcas teruelanas han sabiu buscar-se las manyas pa creyar tot un calendario d'actividatz culturals y reivindicativas que poco u mica tien a envidiar a lo de lugars muito mas grans a lo suyo norte.



Preba en ye lo mes d'octubre que han viviu. Empecipió en Calamocha un curso d'aragonés, impartiu por los nogarers Diego y David que ye estando tot un exito de participación, y que leva l'amostranza de l'aragonés ta ixas tierras por primer vegada en muito tiempo. La despoblación, que ye uno d'os principals problemas por ixa parte, estió lo tema que centró un festival en Allepuz. Se'n charró y se i presentoron iniciativas y diferents envistas d'o problema. Y s'acabó con un concierto y firme borina, que ixo nunca no ha de faltar. A l'atro cabo de semana, Torrillo d'o Campo estió lo lugar trigau pa fer la Fiesta d'o Chopo Capecero en la suya decena edición. Una chornada que reivindica las valors culturals y ecolochicas d'ista manera de treballar la fusta. De todas istas iniciativas charremos con Fer, David y Diego qui participoron en todas tres y que nos deixoron reflexions bien intresants.

En la segunda parte d'o programa cambiamos de tot de scenario y tematica. Nos n'imos ta Catalunya pa analisar iste zaguer anyo. Mas de dotze meses han pasau dende que lo pueblo catalán se movilizase por la suya independencia en un referendum que ye lo mas gran exercicio de desobediencia civil que se ha conoixiu por ista parte d'Europa en muito tiempo. Los acontecimientos d'os meses de setiembre y octubre de 2017 ya fan parte d'a historia. Con Chorche, periodista aragonés que vive en Barcelona, estié parlando de tot lo que ha pasau, d'a situación actual, y d'o futuro que l'aspera a la Republica catalana que tasament existió por ueito segundos, pero que pa muita chent ya ye un estau mental.


miércoles, 28 de noviembre de 2018

Lo suspenso en valenciano

Mural en Valencia
Fa bell diya enchegué lo mobil y me trobé en lo mio Twitter quantos mensaches sobre un carnuz argüelloso de que lo suyo fillo heba suspendiu luenga valenciana. Lo tuit orichinal, en concreto, deciba: 

"Superorgulloso de mi hijo. A SUSPENDIDO VALENCIANO y lo he premiado con 500 €. Si eres Padre de un Español sigue mi ejemplo. Impide que conviertan tu hijo en un posible soldado catalán. Declárate OBJETOR DE CONCIENCIA y aprueba sin estudiar"

Y s'acompanyaba d'una foto d'o sinyor que firmaba como "ESPAÑOLES" con lo suyo fillo -suposo - totz dos fendo-se buena riseta.

Pocos diyas antes heba leyiu un texto d'una novela de primers d'o sieglo a on que un hombre deixaba a lo suyo nieto en un comercio pa que aprendese l'oficio(1). En fer-lo, le daba indicacions a lo botiguer pa que l'amostrase lo treballo que heba de fer "y cosa mas". Que si heba d'aprende a sumar u multiplicar bien, pero que restar y dividir no feba falta. Un sieglo dimpués, pa beluns, contina estando deseyable deixar voluntariament d'adquirir conoiximientos que se consideran inutils.

Siempre me he feito cruces de cómo una persona puet voluntariament renunciar a l'aprendizache tenendo la ocasión y los medios. Pero ye un pensamiento muito mas extendiu que no nos pensamos. Hue contina estando bien ixemenau ixe mantra de que "i hai masiada chent estudiando en la universidat". Efectivament creigo que la falta de prestichio social d'as FPs ye qualcosa que caldría solucionar antes con antes, y que muitas d'as personas que son estudiando en la universidat probablement serían mas felices y s'adaptarían millor a estudios mas "profesionals". Pero ¿masiada chent universitaria? ¿Cómo podemos deseyar que un país u un estau tienga menos universitarias, y alavez una población menos formada?

Como cada vegada que se parla de luengas, y sobre tot d'as minorizadas, toda mena de problemas politicos, culturals y ideyolochicos traviesan lo debat. L'autor d'o tuit - talment m'entivoque pero cal que no - probablement siga bien argüelloso si lo suyo chico le va ta casa con buena nota en anglés. No ye l'aprendizache d'una segunda luenga lo que le preocupa, sino que ixa segunda luenga siga lo valenciano.

Puet estar que, como muita chent, lo considere inutil, ya que puet comunicar-se en castellano con toda la chent con que puet comunicar-se en valenciano. Deciba Nelson Mandela que "Si parlas a una persona en una luenga que entiende, las parolas irán t'a suya capeza. Si le parlas en la suya propia luenga las parolas irán t'o suyo corazón". Pero deixando a un costau lo no poco important tema sentimental, que cuento que a ista persona no le importará guaire, lo feito ye que no nomas le ye negando a lo suyo fillo la posibilidat d'aprender una segunda luenga, sino la posibilidat de vivir un bilingüismo efectivo. Lo bilingüismo en anglés, agora mesmo en lo sistema educativo espanyol, ye una gran mentira. Los crios pueden salir con un conoiximiento prou gran d'a luenga. Regular que con un nivel mayor a los d'a mia cheneración que nos fotebanos anyos arrienda repetindo red-rojo, amariello - yellow. Pero no son en un entorno anglofono. Ni en casa, ni en los medios de comunicació de masas, ni en la mayoría d'o sistema educativo, se fa servir ixa luenga de manera cutiana. Manimenos lo mozo d'o tweet sí que podría vivir un bilingüimo alto u baixo efectivo, encara que con las dificultatz que sufre encara hue lo catalán en lo País Valenciano. Ixe bilingüismo que, independientement de quals sigan ixas dos luengas, ye mas que contrimostrau que tien toda mena de avantaches pa l'aprendizache d'un choven. L'aprendizache lingüistico, prou que sí, pero tamién cheneral. Antimás, lo feito de aprender valenciano, en un entorno a on que muitas personas la tienen como luenga principal, millorará las suyas capacidatz comunicativas con la sociedat que tien arredol. Prou que si les parla en castellano le entenderán, pero si puet comunicar-se tamién en valenciano tendrá mas ferramientas a la suya disposición, como sabe qualsiquier persona que parle - u chapurreye - mas d'una luenga.

Puet estar que, como muita chent, creiga que los cerebros pueden adquirir un determinau numero de luengas y que aprender valenciano no siga compatible con aprender, por eixemplo, anglés u alemán. Isto ye de tot falso, ya que aprender una luenga de feito, facilita aprender-ne atras, como ye contrimostrau dende fa decadas. Lo nuestro tozuel, afortunadament no funciona asinas, que si te entra una cosa, has de sacar-ne atra. Eixemplos claros son las personas creixidas en entornos plurilingües que, sin estar a priori mas intelichent que los de entornos monolingües, tienen prou mas facilidatz pa aprender nuevas luengas.

Iste sinyor premia que lo suyo fillo no quiera aprender una luenga, no quiera tener millor habilidatz comunicativas, no quiera poder fer parte efectiva d'una sociedat bilingüe. Y lo fa, pareixe estar, pa que no se convierta "en un soldau catalán". No le fa miedo, probablement, que lo suyo fillo esdevienga un soldau anglés, que acabe desfendendo la "britanidat" de Chibraltar. Ni sospeitaría que lo crio podese acabar vulcando cambions de naranchas por Perpinyan si aprendese francés. Manimenos, pareixe que aprender valenciano, te leva a desfender la viabilidat d'os Països Catalans, u que pa aprebar lo C1 te calga afiliar-te a las CUP. Yo, monolingüe en castellano dende naiximiento, no pareixe que siga precisament un soldau espanyol, u castellano. 

Ixos "razonamientos" fan parte d'a identidat nacional espanyola, que nomás concibe pa lo suyo estau una nación, una luenga, una cultura... y qualsiquier atra, si pasa d'o merament folklorico, le fa estorbo u dreitament ye sediciosa. Una identidat nacional que podría estar d'atra manera. Que de feito i hai chent que la vive d'atra manera y que planteya una espanyolidat diferent. Pero que son ultraminoritarias. La realidat ye que, a diya de hue, iste hombraz ha manifestau en un tuit muit resumidament la ideya d'espanyolidat d'a mayoría. La que expresó Millán-Astray con aquell "muera la inteligencia".

Si piensa qui leye isto que l'autor d'o tuit ye un radical, un "pasau de rosca", una excepción... creigo que s'entivoca. Lo ha expresau d'una manera diferent talment, pero arredol, en lo país, tenemos chent arrienda que tien las mesmas bases ideyolochicas que levan a ixe mensache. Meyo Aragón tien casa en la Costa Dorada, u en la parte de Vinaroz. Tot territorio catalanoparlant. ¿Quanta d'ixa chent ha aprendiu bella parola de catalán? ¿Quántas historias hemos sentiu de chent encarranyada porque le atendeban en catalán en las botigas? ¿Quántos s'han feito la bamba de tener-ie casa y no haber aprendiu ni 'bon dia'? Conoixco casos mesmo de chent que ha viviu en Barcelona y que presume de no saber mica catalán. (Chent que, pa forro de bota, ye capable de desfender-te que se ye imposando lo catalán y que no les deixan vivir en castellano) Una oportunidat perdida d'aprender una luenga sin haber de deixar-te perras a brozuecos. ¿Cómo puet belún estar argüelloso d'a suya propia ignorancia?

Todas las luengas son valiosas. Todas son utils. Aprender-ne qualsiquier ye, por lo simple proceso de fer-lo, un sobrebuen exercicio pa lo cerebro. Nos proporcionan millors ferramientas comunicativas. Nos facilitan la interacción social con atras personas. Nos ubren nuevas formas de veyer lo mundo, de describir la realidat. Y talment precisament ixe siga lo problema. Que ista persona no quier que lo fillo suyo se comunique guaire, u veiga diferents maneras de veyer lo mundo u entender la vida. Que nomás veiga lo suyo odio y lo transmita a qui tienga arredol.

(1) L'auca del senyor Esteve. Santiago Rusiñol

jueves, 22 de noviembre de 2018

No ye lo mobil, Ruavieja

D'entre todas las cosas que me molestan d'o Nadal, lo sentimentalismo no ye d'as que mas. Me fa goyo lo que me truca en lo corazonet, las cancions romanticas, las historias d'amor y amistatz eternas... tot ixo. En istos diyas, las publicistas preban de fer servir ixe lechitimo sentimiento pa enguerar-nos lo suyo producto. Eixemplo claro, gosa d'estar-ne los anuncios de lotería, siempre mirando de tocar la fibra sensible pa vender-nos la remota posibilidat de fer-nos millonarios y poder malfurriar en capazos de coca una buena patacada de diners, como va pasar por aquí cerqueta fa bell anyo.

Iste anyo le ha tocau a Ruavieja la venda d'a moto. Lo suyo spot, ya viral, chunta a parellas de personas que se quieren muito. Se les convida a reflexionar sobre lo tiempo que pasan chuntas entre que se charra de totz los minutos que pasamos con lo mobil u l'ordinador. Dimpués de preguntar-les por la freqüencia con que se troban fisicament, se les calcula lo tiempo que les queda de pasar chuntas y empecipia la mar de glarimas. Porque, ye claro, les queda prou menos que no se pensaban. Bella decena de diyas en los millors casos.

Anuncio impecable. Bien realizau, con variedat de perfils pa que i pueda sentir-se identificau practicament qualsiquier, una mosica que acompanya a las emocions... Ni un pero le puedo meter. Ye un buen treballo de Ruavieja. Y d'o capitalismo, l'actual sistema de producción, u como le queratz decir.

M'encanta pasar tiempo fisicament con los mios sers querius. M'encantaría de pasar-ne muito mas. En paso a-saber-lo en retes socials, veyendo series u "mirando-me ent'a pantalla". Pero no culpo a la tecnolochía d'ixo. De feito, la mayor parte d'o tiempo que paso "enchegau", le'n saco a atras actividatz, no pas a estar con las amigas.

Manimenos, cada diya he de treballar ueito horas. Tiengo la "suerte" de treballar a "nomas" vinte minutos de casa mía, asinas que lo treballo me saca quasi nueu horas. Muitas viven prou aluenyadas d'a suya fayena. U han de fer extras a embute, remuneradas u no. U compatibilizar qualques minijobs, con horarios marcianos, pa poder pagar las facturas. Asinas que, lo menos en lo mio entorno, soi d'as que menos tiempo adedica a lo suyo treballo. Si sumamos las horas de dormir, minchar, cudiar la casa, etc. lo tiempo libre se va quedando en no cosa. Ixo yo, que no tiengo borches. Lo tiempo que adedico a la mia militancia social, politica u cultural tamién podría acumular-le-ne a lo sistema, ya que si tenese los mios dreitos y necesidatz garantizadas, no me caldría estar tantas horas reivindicando-los.

¿Quántas horas a la semana podríanos decir que tiengo libres? ¿Libres de verdat? Pa trobar-me con atra persona querida, cal coincidir en lo tiempo y l'espacio. Gracias a ixa maravilla que claman flexibilidat laboral, gracias a toda la chent que va t'as botigas en festivo, la variedat d'horarios de fayena ye por cada diya mas gran, asinas que con muitas personas me ye quasi imposible de quedar por un simple problema d'horarios. Gracias tamién a que "cal acceptar treballos encara que sigan en Laponia", muitos d'os mios sers querius han habiu de marchar d'o país. Asinas que trobar-me con ells requiere un gasto d'un tiempo y diners que no tiengo.

¿La culpa ye d'o mobil? ¿Pasabanos mas tiempo con la chent fa diez anyos? ¿U vinte? ¿U cinquanta? En ixe caso, ¿por qué? Deixo la ideya aquí, por si dengún quiere prener-la: Faigamos ixe mesmo exercicio que fa Ruavieja, pero en cuenta de contar las horas que pasamos veyendo series, u tuiteando fateras, contemos las horas de treballar, las que no cobramos, las que pasamos indo-ie y tornando-ne, los viaches que nos hemos de pretar pa veyer a la familia u los amigos que han habiu d'ixopar a ganar-se las lentillas t'a quinta forca, lo tiempo que pasan en los tramvías toda una cheneración que la especulación inmobiliaria fació fuera d'a ciudat consolidada.

Contemos todas ixas horas, realment malfurriadas, y no pas las que me paso veyendo series, u leyendo, u disfrutando d'o mio tiempo libre solo. Porque ixe tiempo, encara que siga solet, sí que lo disfruto.

Ixa mesma tecnolochía que se suposa que ye culpable de que no pase tiempo con las amigas ye, manimenos, la que fa que contine en contacto con muitas. De chovenon, de muit chovenon, facié un viache ta Irlanda a on que conoixié una burguilada de chent que m'hese feito a-saber-lo goyo de mantener lo contacto. A soben pienso que si hesenos teniu en aquellas envueltas Facebook u WhatsApp, hue seguiríanos charrando-nos y quedando de cabo ta quan. Con muitas d'as amigas d'agora que han habiu de marchar luent, u que viven difuera de Zaragoza, mantiengo un contacto regular gracias a ixas tecnolochías. Nos contamos d'as nuestras vidas, nos redimos chuntas, nos recontamos las desgracias, y nos felicitamos quan pertoca. Gracias a ixas tecnolochías, lo contacto ye muito mas simple y inmediato que fa vinte anyos. Y si bell diya tornan ta Zaragoza, u trobo bell cabo de semana y chunto bellas perras pa ir t'a on que vivan, no seremos dos desconoixidas.

No, Ruavieja. L'entrepuz pa veyer a las mias amigas y personas queridas no ye lo mobil. Ye lo treballo. Ye lo modelo capitalista. Ye tener menos dreitos laborals por cada diya. Ye que muitas han habiu de deixar la tierra suya. Ye que muita chent, simplament, no tien tiempo libre.

L'exercicio ye de facil fer. Cuenta cada diya los minutos que adedicas a cada cosa, y dimpués mira-te a veyer si la culpa la tien lo tuyo mobil u las tuyas condicions laborals y las d'as personas que quiers. 

miércoles, 21 de noviembre de 2018

Odio en ret

Yera tant gratuitament ofensivo que mesmo a ell le fació mal. La pantalla se pixelaba y las letras pareixeban no querer chuntar-se pa poder prener significau. Lo texto s’enfocaba y desenfocaba dimpués, como quan l’oftalmologo va prebando quál ye la tuya graduación. Pareixeba que lo ret social refusaba aquell mensache, como si cadaúna d’as letras sobrecese por si mesma lo limite de caracters permitiu.


La suya pancha, por adintro, le empecipió a chirar, de vez que sentiba como si bell cuco le rosigase las suyas paretz. Un cuco con catirons y esmolaus dients de tiburón. Un filet d’una sustancia negra y espesa le escorreba por lo canto d’a boca. Baixaba ent’a variella, como lava abanzando por la ladera d’un volcán. Los didos d’as mans se sentiban culpables d’haber executau las ordens que los niervols les heban transmitiu dende aquell malaudo cerebro. Se tricolotiaban entre ells, acumulando-le la culpa a lo currín, u lo cordial, u los vecins de l’atra man. En realidat, totz heban picau bella letra pero, de vez, totz aseguraban que las suyas heban estau las mas inocents. S’enreligoron, se’n tornoron ent’o maniquiello, superando las limitacions imposadas por la propia estructura osia d’a man, forzando tendons y ligamentos.


Por toda la piel correba bella mena de corrient electrica que feba esgarrifar-se los pels por a on que pasaba. Una sensación dolenta, que amás feba que los suyos musclos se movesen, provocando espasmos que le convertiban en lo mas pareixiu a un bailador farto de psicotropicos y anfetaminas.


En la pantalla de l’ordinador amaneixió lo sinyal de “mensache ninviau”. Lo ret entero, lo mundo entero, teneba acceso a lo suyo odio, a la suya basemia que belun s’encerrinaba en calificar de loquería. L’aplicación aturó, por un momento, d’actualizar la cronolochía. Se fació un silencio en tot aquell escatapurcio de bytes. Los sinyals dichitals, pensoron en tornar-se analochicos pa poder prener valors que no les yeran permitidas y cambiar asinas la realidat d’o que heban de transmitir. Alto, a man cucha, lo numero se seguidors puyaba y baixaba seguntes lo iban leyendo admiradors u enemigos. Lo mensache a escape fue rebotando por los cables Ethernet y por las ondas de wi-fi. De servidor en servidor y de terminal en terminal. Arribando a mobils, tablets y portatils, calentando las CPUs d’os dispositivos. Mesmo los que yeran en modo avión recibiban con un politono de chemeco lo mensache que heba quiesto compartir con la resta d’una humanidat que tant poco lo aprecisaba.


Los parpiellos luitaban por chuntar-se, pa no seguir veyendo la inchustificada carranya. No quereban alufrar la cantidat de falacias lochicas que conteneba ixa centena larga de caracters. No quereban fer arribar a las circunvolucions l’enigma de cómo podeba cullir-ie tanta mentira en bell par de frases. ¿Cómo heba puesto simplificar en bell centrimetro quadrau de pantalla, problemas que un ciento d’expertos levaban decadas prebando de solucionar? En yera conscient. En yera perfectament conscient. Sabeba d’a demagochia que imprentaba en pantalla cada tecla pretada. Las suyas vias aerias prebaban de fer fuera l’aire, pa no contaminar-lo con lo vereno que ya circulaba por totz los fluidos d’o suyo cuerpo.


Como conseqüencia d’o refús corporal a la suya ideya, aquell vocero d’a infamia s’afogaba, sudaba y se retorceba. Un mal agudo, punchudo, esmolau, le afectaba vodiellos, figado, livianos y corazón. Mesmo lo uesos sufriban, y lo miollo esdeveniba un liquido quasi gasioso, que prebaba d’eslampar-ne.

Hua Hua. He he. Emojis d’aplausos. GIFs d’ovacions. La suya amigdala le cunaba los remordimientos, deixando-los adormius. Tornaba a prener lo control. Chiraba la clau d’os procesos fisicoquimicos que heba sufierto lo cuerpo suyo, y repreneba la normalidat china-chana. Niervos, musclos, uesos y organos tornoron t’o suyo ser. Le satisfeba cada comentario, cada like. Igual teneba la emoción que i expresase. Una victoria mas, un trunfo mas en forma de vomecada virtual.


Fació chirar la rueda d’o rato y la pantalla fació scroll debant d’os suyos uellos. Atra victima amaneixeba en lo timeline. Clicó en la cruceta y empecipió a escribir.

lunes, 19 de noviembre de 2018

Viaches d'estrela a estrela. Tierra de barrenaus 5x03

Fer un programa de radio en aragonés, encara que siga mensual, ye a soben bien dificil. Sobre tot quan, como toda la resta d'o que foi, lo fas como voluntariau, en lo tiempo libre y habendo de meter perras. Asinas que arribar a cinquanta programas yera qualcosa que nian me planteyaba quan empecipié en istas historias.

S'encertó que iste cinquanteno programa s'emitiría en lo ueiteno D'estrela a estrela, una chornada a on que toda la programación de Radio Topo se fa en las luengas propias d'Aragón: aragonés y catalán. Asinas que decidié de fer un programa-vermut, con belunas d'as personas que mas quiero, y que mas vegadas han pasau por lo programa. Y decidié tamién de fer-lo old-style: gravau en una vegada y emitiu en directo. Cosa que, como podretz comprebar en que lo sintatz, no i soi mica feito. 



Faltaba lo tema. Tiengo bien poco mundo. Nunca no he saliu d'Europa, y ni sisquiá adintro d'o continent soi estau guaire luent. Asinas que todas las historias de viaches m'encantan. Afortunadament, las debantditas amigas sí que han visto prou mundo y beluna d'as cosas que i vivioron nian hemos teniu tiempo de comentar-las. ¡Qué millor, pues, que fer-lo en antena!

Asinas que durant dos horetas estiemos compartindo experiencias viacheras: Chapón, Escocia, Mexico, Francia... y belatro puesto. Sin guion, sin guaire orden, sin tirar de recomendacions u las cronicas viacheras d'os blogs d'ista tematica. Nomas cinco amigos charrando d'os puestos que han visitau. Como ye costumbre, con muitas risas, gromas, y bella biereta de mas en la zaguer parte. 

Dimpués d'o programa, los asistents y bella atra amiga m'asperaban pa seguir lo vermut y dar-me una gran sorpresa, celebrando istas cinquanta emisions y regalando-me un poster feito por lo granizo Xcar, que podetz veyer en iste mesmo post. Las siguients cinquanta emisions van por todas ellas y por la chent que disfrutatz d'o programa, que me lo transmititz y que fetz que tot isto contine tenendo sentiu.


miércoles, 14 de noviembre de 2018

Casado y lo discurso contra la pluralidat lingüistica

Fa bell diya Pablo Casado visitaba Asturias, deixando un titular que resume muito bien la suya ideyolochía lingüicida. "Pablo Casado carga contra el PSOE por imponer el bable que nadie habla en Asturias". Tanta falacia en tant pocas parolas fa que ista noticia - y la posición cheneral d'o PP en aquell país - siga perfecta pa charrar d'os argumentos de l'espanyolismo pa negar los dreitos lingüisticos de qualsiquier comunidat que no siga la castellanoparlant.

La primer mentira ye la d'a imposición. La sola luenga que s'ha imposau en l'estau espanyol ye lo castellano. La ensenyanza en asturiano u aragonés, la posibilidat de comunicar-se con l'administración en las luengas propias, la difusión de parte d'a programación d'as radios y televisions publicas en la luenga minorizata... no son que dreitos d'as comunidatz de fablants. Dreitos que, en reconoixer-se no minguan los dreitos de l'atra comunidat (la castellanofona monolingüe). La sola imposición ye la de que l'asturiano u l'aragonés tiengan mas espacios y, alavez, los lingüicidas haigan de soportar ixa diversidat que tanto odian. Que la catrinalla haiga d'aprender una luenga mas, nunca no puet estar un inconvenient. Que lo funcionariau pueda entender millor a las personas que atiende, ye una millora d'un servicio publico. D'atra man, todas las leis que bi ha habiu, tanto de l'asturiano como de l'aragonés, han insistiu en la voluntariedat - bella vegada de manera de tot innecesaria - , prebando precisament de no dar argumentos a qui no en aprecisa pa enrestir contra las luengas que no considera dignas.

La parola bable, igual como fabla, u chapurriau, amaga toda una ideyolochía de qui la fa servir. La luenga no ye mica inocent y las parolas trigadas en los discursos politicos menos. Seguntes l'auditorio, istas denominacions no scientificas d'as luengas asturiana, aragonesa u catalana pueden emplegar-se con diferents motivos. Un d'ells, sacar-le lo prestichio y lo territorio. "Bable" u "fabla" pierden lo suyo caracter cheografico, y l'asociación con lo territorio asturiano u aragonés. En sacar-les lo nombre, deixan d'estar luengas y pasan a estar bella cosa inferior. ¿Por qué s'encerrina tanto lo facherío en que a lo castellano se le diga "espanyol", y nomas "espanyol"? Precisament porque i hai una asociación automatica en la nuestra cultura entre luenga y territorio. Decir-le "castellano" revela lo suyo orichen politico y historico, tot y que mesmo la RAE los reconoixe como termins equivalents de tot. Ixa identificación entre luenga y territorio ye tant erronia como común, pero lo nacionalismo lingüistico espanyol ye lo primer intresau en mantener-la.

La segunda intencionalidat en l'uso d'ixas parolas, si se considera que lo publico ye mas receptivo a la pluralidat lingüistica, ye diferenciar una luenga suposadament artificial - bable u fabla - d'unas variedatz "puras, naturals, orichinals, ..." que no tienen coherencia interna ni fan parte d'una mesma luenga. Unatra vegada nos trobamos con falacias como la no intercomprensibilidat entre las variedatz vivas y los hipoteticos estandars que se puedan fer. U la negación d'a unidat d'as luengas asturiana u aragonesa tanto en l'espacio - decindo que no se charra la mesma luenga en Benás que en Ansó, por eixemplo - como en lo tiempo - l'aragonés que se charra hue no ye hereu d'o que se charraba en quasi tot lo nuestro país dende Medievo. La realidat ye que las variedatz constitutivas de l'aragonés son perfectament intercomprensibles y una persona con buena formación lingüistica se comunica con fablans nativos d'aragonés sin garra problema.

Prou que los estandars son artificials. Son construccions humanas a partir d'as variedatz constitutivas d'una luenga, con una serie de propositos. Basicament un modelo supradialectal que faiga honra pa l'amostranza, l'administración, etc. Igual como se fa en castellano, francés, alemán y en (quasi) todas las luengas d'o mundo occidental. Ixo, pa Pablo Casado y los lingüicidas suposa un problema siempre si se fa en atra luenga que no siga la suya. Lo modelo de castellano d'a RAE pareixe que represienta perfectament tanto a lo gaditano como lo bonaerense, pero de vez cal fer una institución propia pa lo catalán que se charra en Aragón, por unas suposadas diferencias abismals con lo parlau en Morella, u Pont de Suert. Que se faiga con millor u pior fortuna ye qualcosa ubierta a debat, prou que sí, pero lo dreito a una norma culta ye innegable y se replega, por eixemplo en la Declaración Universal d'os Dreitos Lingüisticos. Negar-le ixe dreito a qualsiquier comunidat lingüistica suposa una clara discriminación. Prebar de fer creyer a la población que ixo acotolará las variedatz vivas ye tant facilment desmontable como sentir parlar castellano - una luenga que leva sieglos de normativización - a un murciano, un cantabro y un mexicano. No veigo a lo PP u a Ciudadanos protechendo las variedatz d'o castellano y demandando que en La Mancha, s'ensenye "manchego". ¿Qué dirían si en Cuba empecipiasen a fer clases de "cubano"?. Deciba Mercedes Fernández, d'o PP asturiano, charrando sobre la norma culta d'ixa luenga que yera "un bable de laboratorio con poco salero y gracia"(1) . ¿Diría lo mesmo d'a norma castellana, defendendo la magnifica polideza d'a variedat extremenya, por eixemplo?

De "imponer el bable que nadie habla", vaigamos con la tercer parte: la cantidat de fablants d'a luenga. Ye curioso como los lingüicidas se niegan sistematicament a que se faigan estudios serios sobre quanta chent parla las luengas minorizadas. Curioso y lochico, porque a soben nos trobamos con numeros que contradicen que "dengún no las charra". Si no i hai datos, podemos inventar-nos-los, y decir que ye ultraminoritario u mesmo inexistent. Pero mesmo si lo fuese, si poqueta chent lo charrase, ¿podemos privar d'os suyos dreitos a ixas personas?. La realidat, unatra vegada, no s'adapta a lo suyo discurso, y totz los estudios que se fan salen "con sorpresa". En Aragón, gracias a lo Seminario Aragonés de Sociolingüistica, tenemos datos que contradicen ixas creyencias populars tanto en numbro de fablants como en la situación cheografica d'os mesmos. Todas las enqüestas feitas, han contrimostrau antimás, que buena parte d'a población aragonesa tien una actitut positiva quanto a la posibilidat de que las suyas fillas y fillos puedan estudiar aragonés en lo sistema publico educativo. Isto va en contra d'atro argumento común de l'espanyolismo: que las luengas minorizadas no intresan a la chent.

"Yo nunca no he visto charrar aragonés en Uesca", deciba belun istos diyas con la polemica sobre lo cartel bilingüe de bienvenida a la ciudat. Ye lo "a mi me funciona" de la homeopatía, aplicau a la filolochía. La primer cosa ye que la experiencia personal de qui diz ixa frase no ye garra argumento. Que yo no haiga visto nunca un papirroi no significa que no exista. Ye mas, si yo no sé sisquiá cómo ye un papirroi, encara que lo veiga, lo identificaré simplament como un muixón. Que tamién pasa con l'aragonés. Pero antimás, vivimos en una sociedat a on que l'aragonés ye motivo de vergüenya y a on que se considera de mala educación expresar-se en una luenga minorizada si i hai una u mas personas presents que no lo parlan - que no ye lo mesmo que que no lo entiendan. Asinas que, si anyadimos a lo feito de que l'aragonés ye una luenga minoritaria, lo de que las situacions socialment acceptadas a on que se puet fer servir son radidas, ye normal que muitos castellanofablants monolingües no haigan sentiu parlar aragonés en Uesca. U en garra atro cabo.

Lo PP, y la dreita espanyolista en cheneral, no tien mica intrés en protecher las variedatz vivas. Nomas las fa servir, quan les fa honra pa negar los dreitos basicos d'as luengas minorizadas: oficialidat, amostranza, autoridat lingüistica... Lo fa sabendo perfectament que ixe ye lo camín mas lochico y facil pa que una luenga sobreviva en l'entorno nuestro. Porque sin leis que pa protecher-lo, sin lo prestichio social d'una codificación, sin la normalización d'a pluralidat lingüistica en la vida publica, sin educación en la luenga propia, sin medios de comunicación ... aragonés y asturiano son condenaus a dispareixer, y ells s'habrán acercau mas a lo suyo ideyal de un estau, una nación, una cultura y una luenga a on que qualsiquier desviación no les fa que estorbo.

P.D.: Totz istos argumentos y belatro fan parte de lo suyo discurso y los resumen perfectament en un video que fació lo PP asturiano y en la suya respuesta que meto abaixo.


(1). Discurso de Mercedes Fernández, representant d'o PP en lo Parlamento Asturiano. La frase que cito se puet sentir en lo minuto 2:20 aprox. 





lunes, 12 de noviembre de 2018

Pilar 18 y los quantificadors en aragonés. Tierra de barrenaus 5x02

Concierto de Milenrama en Pilars
Ha caliu asperar una miqueta, pero cuento que lo resultau bien lo vale. Arriba un nuevo Tierra de barrenaus, lo segundo d'a temporada, con mas de dos horas de programa de tot en aragonés. Iste mes, cal recordar que toca ración doble, ya que lo sabado 17, como no podría estar d'atra manera, seré participando en la chornada D'estrela a estrela, a on que femos tot un diya d'emisions en aragonés y catalán, con la colaboración de buena cosa de programas de Radio Topo y atras radios libres.



En iste programa empecipiamos fendo, Arale y yo, una cronica personalisma d'os Pilars d'iste anyo. Charramos d'as polemicas d'os espacios y d'os conciertos y actos que hemos puesto veyer y disfrutar. Unas fiestas que, como ye costumbre, nos han deixau momentos bien pinchos, muita mosica, y buenos capazos con a-saber-la chent.

En la segunda parte, estrenamos sección. Juan Pablo, de l'Estudio de Filología Aragonesa ye lo primer participant d'un espacio a on que iremos charrando de diferents aspectos d'a gramatica de l'aragonés. Queremos que ista sección faiga honra pa toda la chent que somos aprendendo aragonés, asinas que todas las dubdas, sucherencias, propuestas, etc... que nos faigatz arribar serán mas que bienvenidas. En iste primer programa, lo tema tractau son los quantificadors, una mena de parolas que tienen bella dificultat pa qui aprende aragonés dende lo castellano, ya que tienen prous diferencias con ixa luenga. Asperemos que cumpla lo suyo proposito, y tos recordamos que pa qualsiquier dudba, podetz consultar lo texto provisional d'a Gramatica Basica de l'Aragonés que publicó en marzo de 2017 l'EFA. 

En la parte mosical, tos convido a ascuitar beluna d'as cancions que fan parte de O zaguer chilo 2, lo disco editau por Nogara y presentau istos Pilars, y una nueva Canción blasfema. Aspero las vuestras opinions!

martes, 6 de noviembre de 2018

O zaguer chilo en concierto. Cronicas pilaristas 18 III

Que la mosica ye bien important pa transmitir una luenga ye evident. Pero talment en lo caso de l'aragonés, la fuerza y potencial que ha contrimostrau ista forma d'arte ye mesmo mas notoria que en atras luengas. Muitas d'as que hue charramos aragonés, u d'a chent que se i ha intresau nunca, arriboron a ista luenga por primer vegada a traviés d'una canción de La Ronda de Boltaña u Mallacán. Quan yo encara feba garras por fablilandia, flipaba con la letra de Baxando t'a escuela, Mullers d'o mundo u aquella mitica A fuesa unibersal de Ixo Rai. Me las sabeba de punta ta coda y las recitaba de corazón quan belun me demandaba que le decise qualcosa en aragonés, ya que no en sabeba guaire mas en aquellas envueltas.

Dende fa anyos, la cantidat de collas que feban servir de cutio l'aragonés en las suyas letras ha iu baixando. Nos quedemos sin Mallacán ni Prau. Ixo Rai, que n'incluyó una en los zaguers discos, tamién. La Orquestina del Fabirol contina cerrina fendo-lo servir, pero la suya actividat ye muito menor que fa anyos. Nomas Gaire queda desfendendo la viabilidat d'os discos "no-folkis" de raso en aragonés y atros como Camille, Lurte u Krevi Solenco incluyen bell tema en los suyos discos cantau en la nuestra luenga. Conseguir que torne a haber-ie bandas referencials en la mosica aragonesa que faigan servir l'aragonés, u que a lo menos contrimuestren ixa sensibilidat fendo-lo servir de cabo ta quan, ye a-saber-lo important. Y ye precisament lo que se ye conseguindo con lo prochecto O zaguer chilo de l'Asociación Cultural Nogara.

La vispra d'o Pilar, en la plaza Sant Bruno de Zaragoza se presentó lo segundo disco d'iste prochecto que ya ha enguerau a quaranta collas en la desfensa d'a nuestra luenga. Diferents estilos, sonius, letras, actitutz y maneras de veyer la mosica unidas en un solo disco compromeso con la difusión d'ista parte d'o patrimonio cultural nuestro.

Baixo lo scenario, aragonesofablants de todas las "familias" y chent intresada por la nuestra cultura, pero tamién muitas amigas y fans d'as collas que i actuaban que talment fuese la primer vegada que sentiban ista luenga. Tot y que s'encertó que yera de vez que lo concierto de Kase O y con toda la competencia que i hai en Pilars, la plaza se veyeba bien plena. Chorche Romance y Silvia Cebolla, presentadoras de l'acto, fueron recordando, entre grupo y grupo, datos sobre l'aragonés que, por desgracia, son a soben desconoixius de tot por muita chent: la suya presencia en Zaragoza durant sieglos, belun d'os prochectos de qui treballamos por la luenga, vocabulario d'uso cutiano en la ciudat, ... 

Por mas de tres horas, una decena larga de bandas pasoron por lo concierto, que tenió muitos momentos de alegría y de reivindicación y que acabó con firme rasmia, deixando-nos bell momento muit epico (y bell reportache fotografico bien pincho).Que lo concierto se faiga, antimás, en un espacio tant central y publico como ye la Plaza Sant Bruno, fa que curiosas arrienda, que simplament feban una gambadeta alparcera por la ciudat en fiestas, veigan una ufierta diferent, en una luenga invisibilizada en la nuestra ciudat y lo nuestro país.

Quan iste prochecto naixió nunca no creyié que en dos anyos s'hese plegau ta tanta chent. Que mas de quaranta bandas tant diferents haigan amostrau lo suyo intrés en qualcosa que, seguntes los medios de comunicación de masas no l'intresan a dengún. O zaguer chilo ye servindo dende lo diya que naixió pa que muita chent se comprometa, encara que no siga que bella miquirrina, con l'aragonés. De vez, consigue chuntar-nos a muitas aragonesofablants y estudiants d'aragonés por unas horetas, compartindo mosica, bailes, bieras y capazos. Qualcosa bien nesezaria, agora mas que no nunca, en lo movimiento en desfensa d'a luenga. 

O zaguer chilo ye una simient que ya va medrando. Por los conciertos d'as bandas que i han colaborau en istas dos edicions ya se puet sentir las suyas cancions en aragonés. Nomas falta lo zaguer blinco, que ye que beluna d'ixas bandas, u belatra nueva que puet estar que siga naixendo entre que escribo isto, se decida a fer tot lo suyo repertorio en aragonés. Y unatra dimpués que ixa, y que acabemos realment fendo la scena mosical EN aragonés que tanto aprecisa la luenga. Los alazetz son prestos.