miércoles, 24 de abril de 2024

Albarracín: Paisache, cultura y memoria

Feba a saber qué tiempo que no posaba un peu en Albarracín. Sí en la suya Sarra, a on que no fa tanto heba puesto visitar la lacuna de Bezas, las pinetas de Rodeno y lo camping d’Algarbe. Tot l’entorno y lo paisache d’ista redolada son espectaculars, una d’ixas choyas que fan, como diz terne que terne Silvia Cebolla, que Aragón siga lo paradiso.

La enchaquia pa ista tornada yera veyer lo parque faunistico de La Maleza, en lo municipio de Tramacastilla. La resta de plans, en una zona con tanstimo a fer, fueron surtindo a escape. Naturaleza, cultura, ciencia, hostelería y memoria historica: nos vagó de fer de tot y bien variau. Y ixo que, d'escalar, nian en charramos.

Prencipiemos lo viache con la visita a La Maleza. Iste parque faunistico va ubrir fa bel anyo, dimpués d’estar-se lo proyecto primer aturau por muito tiempo. Como de cutio, achustemos la visita menada, que siempre fa buena honra. No nos ne repenediemos. Lo guía d’o parque nos levó por toz los suyos espacios fendo una gran fayena explicativa. No nomás d’os animals que i viven, tamién d’a suya importancia y papel en l’ecosistema d’a sarra. I charró de chestión medioambiental, d’os zancochos de l’administración y mesmo d’a PAC, en un discurso que traviesó muitos y diferents factors d’o medio ambient d’o territorio. Lo parque ye habitau por cuantas especies: rabosas, gamos, ciervos, crabas, chavalins u muflons, cuasi toz recuperaus d’atros parques u personas que los teneban en situacions penibles. Bi heba tamién un espacio de torre - escuela, la delicia pa la cachimalla - y pa yo, que en ixo soi pior que no lo crios - con uellamen, bel somer, un par de tocin, gallina y cosas asinas. 

Pero los dos bichos que mas claman l’atención tocaban cuasi a la fin. Lo primer, lo tauro, un bovido que mira de recuperar y remedar l’antigo uro, por la suya importancia en los ecosistemas por a on que habitó dica lo sieglo XVII, entre los que i yera toda la Peninsula Iberica. Con tasament 600 eixemplars en tot lo planeta, bella decena habita en ista sarra. Un animal espectacular con un potencial increible pa cambiar y recuperar lo paisache. L’atro gran protagonista yera lo lupo, representau por tres individuos que i viven. Teniemos la oportunidat de disfrutar d’a presencia bien cerqueta de tres lupos ibericos y de charrar d’a importancia d’o suyo papel como gran depredador. Tot en chunto, fació una visita bien entretenida y educativa.

S’encertó que ixa tarde, ya de tornada t’Albarracín, se presentaba en la ermita de Sant ChuanEl secreto del laberinto rojo”, novela de misterio escrita por Azucena Canudo Sanagustín y publicada por Imperium Ediciones. L’autora fació de restauradora en la obra d’a catedral d’Albarracín a on que ye ambientau lo libro. Astí charró d’os anyos que s’estió vivindo-ie y d’a suya experiencia integrando-se por un buen tiempo en la vida d’o lugar. Una historia que fa muit buena mina y que me guardo pa iste vrano.

A l’atro día, y dimpués sobrevivir a la freda nueit sarrana, tiremos t’a siede de Dinopolis d’allá, Mar Nummus. Ye la segunda subsiede que visitamos. La primer, Inhospitak, en Penyarroya, centrada en fer conoixer las excavacions arqueolochicas. La tematica d’ista ye la mar que cubriba ixas tierras en lo Mesozoico y los animals que la habitaban. Tot lo tocant a la nuestra historia zoolochica antiga siempre me clamaba l’atención dende bien chiquet y, tot y que siempre que tiengo ocasión visito centros d’ista mena, nunca no deixo de aprender y maravillar-me preixinando cómo yera la vida en la Tierra d’alavez. Prou que salió lo tema d’a relación que se teneba antes mas con los fosils, cuan cualsequier los preneba a on que se los trobaba y feba lo que le petaba con els, plegando a organizar-se cursas escolar pa replegar-ne. La mayoría d’o fundo que teneban en exposición, de feito, lo heban trobau pastors y agricultors.

La visita menada durará bellas dos horetas y se pueden veyer piezas bien curiosas y pinchas. Lo puesto ye muit cerqueta d’o lugar, a bels cinco minutos d’o camping.

Contino ya tocaba fer una miqueta de mont que, dimpués de lesions y operacions, nos feba firmes ganas. Como tampoco no podemos fer miraglos, triguemos una ruta curteta, de bels 10 km ida y tornada, pero con firme conteniu: la puyada t’o campamento maqui d’o Rodeno. La cursa sale dende la Casa Forestal de Ligros, cerca de Tormón y Chabaloyas. Astí podemos deixar l’auto y, antimás, i hai un refuchio con mesas y bancos pa fer bel bocau. Por lo camín podemos disfrutar con lo paisache d’a Pineta de Rodeno y as suyas rebonica tierra y rocas royas. La primer parte d’o camín ye tot plano y las costeras d’a fin tampoco no son guaire exichents, asinas que la cursa ye facileta pa cualsequier que siga avezada a caminar.

Cuan s’arriba a lo campamento i hai bel panel explicativo d’o programa Amarga Memoria. Astí s’explica que lo puesto se fació servir por l’Agrupación Guerrillera de Levante y Aragón, d’o maquis, dica 1947, cuan lo asaltó la Guardia Civil. Dica alavez funcionó como refuchio pa los guerrillers antifaixistas, estando ocupau por una patacada d’efectivos que teneban mesmo una escuela y editó la revista “El Guerrillero”. Estremolece de pensar cómo yera la vida astí, en ixos anyos, y como debió d’estar la fuyida dimpués de l’asalto. 

Una vegada pasau lo campamento podemos tornar-nos-ne por lo mesmo camín u, si nos veyemos con pitera, fer la ruta circular por unatro camín que ye prou mas dificil, como bien indican los cartels que lo sinyalan.

Seguindo con lo tema d’a memoria historica, cerqueta d’astí, en Gea d’Albarracín bi habió una fuesa común a on que fusioloron a doce vecins de Cella. Una placa con los suyos nombres los remera, chunto a una escultura bien explicita. Tanto la ruta como lo monumento son buens eixemplos d’a importancia d’a recuperación d’a memoria y las chiquetas historias que tenemos por tot lo territorio d’a represión, violencia y terror que trayió lo faixismo t’a nuestra tierra en toz ixos anyos y que beluns quieren silenciar.

En habendo peteniau, caleba recuperar las fuerzas, asinas que nos pretemos una pizza en Monty, una pizzería con una ufierta variada y orichinal y rematemos fendo copica en El molino del gato, un d’os bars mas bonicos d’o país, ubierto en un molín fariner reconvertiu.

Los ratez entre visita y visita, faciemos bella gambadeta por lo lugar, pincho de veyer en cualsequier d’as suyas carreras plenas de turistas en colla u individuals. Lo publico mas cultural se barrachaba por tot con las decenas de escaladoras que buscaban los bloques que i hai por toda la sarra como contrimuestra que en cuasi todas las botigas y en lo camping compartiban escaparate los quesos con las magneseras.

Tres nueis en un lugaron de mil habitants, sin aturar, y deixando-nos por veyer la muralla, la catedral y cuasi tot lo lugar, que ya i hebanos estau habe anyos. La comarca d’Albarracín tien muitismo mas a ufrir-nos y a fe que i tornaremos.

 

martes, 16 de abril de 2024

Especial libros 2024. Tierra de barrenaus 10x16

En acercar-se lo Día d'o libro, surten como fungos actividaz arrienda arredol d'o mundo d'a literatura. Toz istos días son un bullir de presentacions, exposicions, publicacions, charradas y asinas-asinas. Enfilando-se enta ixe gran día que ye lo 23 d'abril a on que nos trobaremos lectoras, autoras, editoras, libreras y toda ixa parrafiquera de chent que amamos leyer. 

Iste anyo torné a fer un clamamiento popular, agora a traviés de tik tok, pa que me ninviasez las vuestras propuestas lectoras. Como de cutio, rai en qué luenga lo fesez, que chenero recomendasez, si l'autora yera nueva u viella, d'aquí u d'allá. Lo resultau ye estau bien pincho: cuantas recomendacions y bien variadas. Libros pa todas y toz que a fe que podrez trobar en las paradetas d'as vuestras ciudaz u lugars. 

Por la mía parte, m'estaré tot lo día en lo Paseyo Independencia de Zaragoza. La mayor parte d'o tiempo en la paradeta que meteremos Nogara en la Plaza Aragón, en un d'os cabos d'a feria. Astí podrez trobar los míos libros en aragonés y la resta de publicacions de Nogara, Transiberiano y bel amigo mas d'a nuestra luenga. Tamién seré, de 13:00 a 14:00 en la paradeta de Imperium ediciones, con los míos libros en castellano. "Arroyuelo: orden de despoblación", lo zaguer, acaba de empecipiar con la suya segunda edición y cal celebrar-lo chunto a toz los varrenaus personaches d'ixe lugar. Y lo solo puesto a on que seré con toda la mía obra será de 15:30 a 16:30 en la Asociación Aragonesa de Escritores

Aspero que en ista hora larga de programa trobez bella buena recomendación pa leyer y que nos lo faigaz saber contactando con nusatras. Y ya sabez que los micros de Tierra de barrenaus son siempre ubiertos pa la buena chent que querez l'aragonés y la literatura.

Recuerda que puez ascuitar toz los programas en IvooxSpotify y la web de Radio Topo.

Programa #167

lunes, 1 de abril de 2024

30enas Chornadas d'as luengas d'Aragón. Tierra de barrenaus 10x15

Como toz los anyos, pa istas calendatas, tenemos a tocar las Chornadas d'as Luengas d'Aragón que organiza l'Asociación Cultural Nogara. En ista trentena edición, que se celebrará entre lo 8 y lo 12 d'abril en lo Centro Joaquín Roncal, tendremos, como de cutio, firme variedat en las propuestas d'as chornadas. Teatro en asturianu, audiovisuals en aragonés, un cuento de grudas, una novela de memoria historica y transmisión d'os conoiximientos ecolochicos tradicionals en cinco sesions que aguardan la presencia de toda la chent que ama l'aragonés.

Pa charrar-ne ye veniu t'o programa una vegada mas Cherardo Callejón, activista de l'asociación y coordinador d'ista edición, que nos proporciona mas datos sobre cada una d'as actividaz. Aproveitamos la suya presencia en la radio pa preguntar-le por la iniciativa d'as charradas en aragonés que se levan organizando bella semana en la tabierna Ordio Minero. Una sobrebuena manera de recuperar lo ligallo que ha teniu ixa marca de biera con la luenga y la cultura aragonesa y a on que tenié la honor de participar chunto con atras personalidaz d'o mundo de l'aragonés. Tamién charramos d'as primers bandas que ya son gravando pa la siguient edición de O zaguer chilo, que fará la sietena.

Debant d'o 23 d'abril, día d'Aragón y d'o libro, tos torno a proposar que tos emboliquez y que faigaz parte d'o programa. Por ixo tos demando recomendacions lectoras, bel libro que tos pareixca interesant. Podez ninviar-me-las por escrito, en video u en audio y en cualsequier luenga, ixo sí, antes d'o 8 d'abril.

La parte mosical s'imple con la canción d'o programa en un debat que nos ha teniu bien indecisos en casa sobre a qué concierto ir lo venient 12 d'abril. Ubrimos la calaixera pa trayer una canción relato, una d'as mas bonicas que he sentiu en la vida mía: Aniversari, de Manel. Y asinas charramos d'o nuevo disco d'o suyo cantaire Guillem Gisbert. Lo programa, por desgracia, contina rematando con una canción por Palestina, de man de Ismael Serrano.

Recuerda que puez ascuitar toz los programas en IvooxSpotify y la web de Radio Topo.

Programa #166

martes, 26 de marzo de 2024

Y lo francés, ¿pa qué?

Fa bel día entrevistoron en un programa de radio a una persona relacionada con l’amostranza de francés en Zaragoza. No sé qui yera. Empecipié a atender cuan sintié lo tema lingüistico. Prencipió protestando por la situación de l’asignatura de francés en las ensenyanzas meyas, a on que ha quedau como una mas d’una serie de materias optativas. La mayor parte de l’alumnau, deciba ista persona, en triga una de mas facileta que no pas aprender una luenga.

Ixa estió la situación que vivié yo en l’instituto. Trigué francés por debant d’atras asignaturas mas “facils” por tot lo goyo que me feba aprender luengas y la facilidat que heba contrimostrau pa l’anglés. Efectivament, me costó bien poco aprender-la y me lo pasé de pistón. Aduyó, y muito, que las clases las fese una d’as millors profesoras que he teniu en la mía vida.

Dimpués tornaré con lo d’a profe, pero continando con la entrevista, lo periodista dio la oportunidat a la entrevistada de defender las virtuz d’o francés. Todas las razons estioron economicas: que Francia ye una gran potencia, que ye diferenciador en lo curriculo porque l’anglés ya se le suposa a tot lo mundo, que ye mas facil competir y cosas asinas. Por desgracia ixe discurso no me sorprende fa tiempo. I hai una mentalidat prou ixemenada de que lo solo motivo pa aprender una luenga ye poder sacar-ne treslada. De feito, i hai una mentalidat prou ixemenada de que lo solo motivo pa aprender u fer cualsequier cosa ye poder sacar-ne treslada.

“Pero fillo, ¿por ixo te pagan?”, me preguntaba mi mai cada vegada que m’embolicaba en bella nueva historieta como las clases d’aragonés, lo programa de radio u la organización d’as chornadas de quemisió. No, mai. Lo foi porque quiero, porque me fa goyo, porque creigo que ye menester, porque quiero desfender X…. I hai un ciento de razons pa fer y aprender cosas que mica tienen a veyer con los diners.

En lo caso d’o francés, buegar con cientos de personas con qui charrar, ya me’n pareixe una bien buena. Tot y tenendo un conoiximiento prou mas chiquet que d’anglés, he teniu muitas mas oportunidaz de practicar-la por la simple razón de que ixa muga la travieso mas a sobén. Y no pa fer negocio, claro. Charrar con una persona en la suya luenga ye una experiencia de tot diferent a fer-lo en una común que no siga la natural de garra d’os dos. Deciba Nelson Mandela que “si le parlas a una persona en una luenga que entiende, lo mensache arriba a lo suyo tozuelo. Si le parlas en la suya luenga, le arriba a lo corazón”. Ye de facil comprebar y cualcosa que he viviu un ciento de vegadas, mas que mas en charrando catalán.

L’acceso a la cultura asociada a la luenga en cuestión tamién se me fa cualcosa resenyable y que nian acucutó por la entrevista. Aprender una luenga te ubre las puertas de tot un mundo literario y d’obras culturals. Mas si la luenga en cuestión, como ye lo francés, se parla por millons de personas y en toz los continents. La cantidat de literatura y cine que, de bote y boleyo, i tiens acceso, ye inabracable y, pa forro de bota, de buen trobar.

La entrevistada se centraba de tot en Francia, como si fuese lo solo puesto d’o planeta a on que se charrase francés. Sin salir d’Europa, y seguindo con los razonamientos nomás economicos, ye luenga oficial y de comunicación en Belchica, Luxemburgo y Suiza. Y marchando d’o continent, se charra en bel cabo de toda la resta. Como la mayoría d’ixos países, fueras de Canada, no son precisament potencias economicas, no ben de contar con l’interés de qui aprende por las perretas, m’entrefilo. Con tot y con ixo, ye verdat que Francia tien una importancia especial pa qui aprenda francés aquí. No pas por la economía, ni por una suposada “millor calidat” en la luenga, si no por tener-la a tocar. Tenemos la opción d’aprender una luenga que podemos practicar con a-saber-la facilidat. A tasament bella horeta.

Quiero pensar que qui charraba en ixa entrevista yera conscient de tot isto. Que si de verdat amaba lo francés no lo feba por una cuestión nomás utilitaria u economica. Que, en estar tan curtet lo tiempo que te deixan los medios de comunicación, trigó la estratechia d’apelar a las mais y pais que han de apuntar a la suya cachimalla a las clases y que, como la mayoría d’o mundo funciona por diners, se centró en ixo.

Con las luengas minorizadas, l’aragonés en particular, tamién miramos de trobar-les ixa función economico-laboral. Nos encerrinamos en que den puntos pa opositar y que i haiga titols, diplomas y costodias pa anyadir linias en los curriculums. No nomás por una cuestión de chusticia, de que las reglas pa la resta de luengas s’apliquen tamién a la nuestra. Tamién porque sabemos que lo d’os diners ye lo solo luengache universal y si n’i hai por meyo, mas chent s’acercará ta ista luenga nuestra. Que las perras, antimás, trayen prestichio.

Nunca no censuraré las motivacions de dengún pa aprender una luenga. D’ixo ya se’n encarga bel personache de fablilandia. Yo tenié la suerte de que, entre atras personas, aquella profesora que tenié de francés m’amostró a querer ixa luenga por muitas razons y denguna no yera economica. Una luenga, lo francés, que empecipia a patir en l’estau espanyol lo de “¿Y pa qué quiers aprender ixo?”, que tanto nos han repetiu a qui aprendemos luengas economicament febles. Peno por qui tienen ixe concepto d’os idiomas porque creigo que se son perdendo emocions muit bonicas y una parte d’o mundo que nian saben que i tienen acceso. Valurar una luenga nomás por lo suyo potencial economico u lo numbro de fablants u la importancia d’o titol, ye como valurar la torre Eiffel nomás por la suya altaria. Que’n ye, d’altera, prou que sí, pero antimás i hai cuestions arquitectonicas, tecnolochicas, historicas, simbolochicas, identitarias y de toda mena que la fan muito mas valiosa que no nomás que faiga 300 metros d’alto.

Por la mía parte, seguiré disfrutando d’a polideza d’as luengas y de tot lo asociau. Y por cierto, bel día habré de reprener lo francés, que lo tiengo bien enrobinau.

martes, 19 de marzo de 2024

¿Qué ye l'achenda 2030? Tierra de barrenaus 10x14

En las zagueras semanas las demandas de buena parte d'o entorno rural adedicau a la agroganadería han estau d'actualidat por las protestas en tot l'estau. Una patacada de tractors han empliu las carreteras y las carreras de lugars y ciudaz con toda mena de mensaches, en ocasions contradictorios. Entre ixa parrafiquera de chent, bien variada, s'ha trobau belún que centraba la suya carranya en la Achenda 2030. Astí se barrachaba la denuncia d'una burocracia que consideran excesiva con atras cuestions que poco u cosa tienen a veyer con los problema d'o campo.  

 En iste nuevo programa de Tierra de barrenaus aproveitamos tot lo conoiximiento d'a nuestra medioambientologa Tamara Marzo Rins que torna con la suya sección pa explicar-nos qué ye (y qué no) ixa Achenda 2030 que tanto se'n charra pero que se conoixe poquet. Dende la extrema dreita se ye difundindo una serie de mensaches sobre ixa achenda que pueden fer-nos risa pero que van chupindo en parte d'a sociedat. L'acusación basica que se le fa ye tot un clasico: que ye comunista. 

En la parte mosical, tos faremos conoixer lo nuevo tema de Gaire "As zagueras vidas", que asperamos poder sentir en directo antes con antes. Ubrimos la calaixera d'a psicocanción con un tema de Kase O. Y antimás, los 13 Krauss pa empecipiar y Obrint Pas pa despedir lo programa, como de cutio en ista temporada, con una canción sobre Palestina. 

Recuerda que puez ascuitar toz los programas en IvooxSpotify y la web de Radio Topo.
 
Programa #165

lunes, 18 de marzo de 2024

Mosica, esporte, relatos: un cabo de semana de butibamba

I hai cabos de semana que se chuntan eventos a xarramata. Gosa provocar-me una mica d'angunia pero no pas lo d'iste zaguer a on que tot salió a pedir de Millhouse. Empecipiando de borina, en un concierto, y acabando en un vermú literario. Lo d'os blogs yera en lo suyo orichen un puesto a on que contar la vida d'uno, asinas que allá voi con tot lo viviu y bella reflexión

Lo viernes se despediba 13 Krauss. Una d'as mías bandas favoritas d'Aragón, que he visto cuantas vegadas y que trobaremos a-saber-lo a faltar las suyas fans. Lo feban en la López, a on que tantas vegadas los hebanos vistos antes, y en St. Patrick, una d'ixas fiestas muit bien importadas, que lo bueno cal copiar-lo. Antes d'els pasoron por lo escenario Generador, un power duo de Madrit con firme pitera, que me sorprendió muito y que a escape me'n facié seguidor. Dimpués, la despedida. Mosicazos repasando tot lo repertorio d'a colla y fendo-nos blincar en una sala vestida d'o verde irlandés a on que nos habiemos d'aconhortar con la biera que serviban d'ixa marca yankee que no nombraré aquí pa no dar-le publicidat. 13Krauss ya fan parte d'a historia mosical aragonesa. Cal agradeixer-les prou toz ixos buens ratos que nos han feito pasar y las cancions que nos han deixau pa cutio, y asperar que los suyos components continen en atros proyectos que faigan esbulligar la escena mosical. (Aquí podez lo video que puyé a TikTok)

Lo sabado, tot sabendo lo que me veniba a l'atro día, me lo prenié con tranquilidat. De maitins, asembleya de Nogara. Continando fendo fayena por l'aragonés, rodiau de buena chent con firme calitre y ganas de treballar. Muitos plans pa lo que queda de curso que siguen con las Chornadas d'as luengas que faremos entre lo 8 y lo 12 d'abril. 

De tardes, teneba por debant una chornada de tranquilidat. La casa, sola pa lo gato y yo. Un d'ixos días que decides disfrutar d'a soledat, d'estar-te relaxau, apanyando bella cosa que hebas estau procrastinando, un rato de leyer, una peli, pensar en lo tuyo, saboriar una biera d'as que guardas pa días asinas... M'encantan ista mena de tardes de cabo ta cuan a on que metes lo freno de man a la vida y puez esleixir qué fer en cuentas d'ir a tot meter por l'achenda d'actividaz y fayenas. 

Amaitinando un domingo, qui m'ha visto y qui me vei, pa ir-me-ne a correr. Se feba la meya maratón zaragozana, una d'as mías prebas favoritas. Lo recorriu ha cambiau a-saber-lo, repetindo muitos tramos por a on que pasamos dos vegadas y, lo pior, con cuantos chiros de 180 graus. L'animación, bien buena por parte d'a población, que aproveitaba lo maitín pa fer una gambada y alparciar. Por parte de l'organización, poqueta. La ya clasica batukada de Plaza Espanya y lo speaker d'o paso por meta. Peccata minuta pa una corrida que recorre tot lo centro d'a ciudat, con lo río como protagonista d'a-saber-los kilometros. Mils de personas tornemos a arroclar-nos arredol d'a pasión por correr. Pa lo km 15 ya s'iban veyendo abandonos terne que terne entre que deseyaba no acabar estando-ne yo un mas. Las garretas aguantoron mesmo la puyada por lo tunel de Cesareo Alierta, una gracieta que nos fació lo disenyador d'iste nuevo recorriu que mete la puyada mas gran cuasi en lo km 20. A la fin, sprint por Don Jaime pa rematar los 21 kilometros y celebrar la victoria sobre lo crono que consiguié baixar d'as dos horas. 

Contento como una chincha, me'n fue ta casa. Duchica y a por la siguient etapa d'o cabo de semana. Se feba la segunda edición d'o Vermú Literario Zgz y heban trigau un relato mío pa leyer-lo. D'a primer, en charré en lo blog chirmán, Entre cortesía y colofón, que me fació tantismo goyo que yera deseyando de que tornase. Ista vez me minché la vergüenya y me decidié a ninviar un relatico pa si me deixaban particiar-ie como autor. Asinas estió y tenié la oportunidat de leyer "Vida laboral" una historia que escribié de propio, prenendo como tema lo que heban proposau de "primeras vegadas". Firmes niervols, como siempre que presiento bel texto en sociedat. Mas encara por fer-lo en un formato desconoixiu pa yo como ye lo micro ubierto. Tot salió bien y pareixe que la historia agradó a las personas presents. Agora a aguardar en candeletas que se faiga un tercer Vermú Literario. 

Tantas pasions chuntas en pocos días, sobrando tiempo pa uno mesmo, y compartidas con la mía parella, buenos amigos, y companyers d'aficions, han feito d'istos tres zaguers días, un cabo de semana de butibamba. ¡Que'n viengan muitos mas asinas!


viernes, 1 de marzo de 2024

Orache, club de lectura trilingüe. Tierra de barrenaus 10x13

Los clubs de lectura son por cada día mas ixemenaus. Se'n ubre por tot, de tematicos y de chenerals, en librerías y centros socials, presencials y online. Voi empecipiar a ir-ie a un fa bel anyo y ye una d'as experiencias mas bonicas que he viviu en zagueras. Como diz la convidada d'o programa, ye una manera de convertir cualcosa tan individual como la lectura en una experiencia compartida.

Orache ye un club de lectura trilingüe, en aragonés, catalán y castellano, que ye a pocas d'empecipiar a funcionar y Cristina, una d'as suyas organizadoras, ye en lo programa pa contar-nos de qué va ista iniciativa. Lo suyo primer libro, O bolito d'as sisellas, d'Anchel Conte, ye la primer lectura que s'ha decidiu de fer. La primer sesión presencial se fará lo 26 de marzo en lo Centro Social La Melonera de Samianigo.  Dimpués n'i habrá unatra online pa qui no pueda asistir-ie. Pa apuntar-tos-ie, podez escribir a orache.oratge@gmail.com. 

La parte mosical s'imple con un tema d'a que pa yo estió la sopresa d'o Canal Roya Fest. En la calaixera toca la canción drogata y tos proposo una versión de La Fuga d'un clasico. Acabamos con un tema sobre Palestina de man de Ángel Petisme

Recuerda que puez ascuitar toz los programas en IvooxSpotify y la web de Radio Topo.
 
Programa #164

martes, 20 de febrero de 2024

Especial Rap-Metal. Tierra de barrenaus 10x12

D’as mezclas de mosicas gosan surtir productos interesants. De dos estilos, a priori tan diferents como lo rap y lo metal, naixioron a-saber-las bandas que han marcau la mosica d’as zaguers decadas.

Qui creixiemos en los bars d’os 90, de Planta Baja, DeVizio, Atrio, Posturas y tantos atros guariches mas efimeros, nos fartemos d’ascuitar a Rage Against The Machine u DEF CON DOS. Atros heban veniu antes, fendo tranya pa aquellas collas. Atros plegoron dimpués y hue continan amaneixendo terne que terne grupos encerrinaus en ir contra las corrients mosicals imperants y seguir dando ferrete con lo d’o rap-metal. En Aragón no nos quedemos dezaga y teniemos los nuestros propios representants d’iste estilo. Como de cutio, prou ixuplidaus y infravaluraus.

En iste programa he feito un viache por los temas mas clasicos de beluna d’ixas collas que han trigau lo rap-metal pa comunicar los suyos mensaches, en un estilo con letras a sobén cargadas de conteniu politico. Pa qui ya lo conoixez, será un viache por temas que habrez sentiu un ciento de vegadas y que talment tenebaz una mica aparcaus. Pa qui no, tos convido a alparciar iste programa y chupir-tos d’as rimas y guitarras d’ista clica. 

Recuerda que puez ascuitar toz los programas en IvooxSpotify y la web de Radio Topo.
 
Programa #163

jueves, 8 de febrero de 2024

Las putas gaviotas

¡Qué sí, que tocaremos las putas gaviotas!, asinas respondeba fa bel anyo Mikel Erentxun, en un concierto que feba Duncan Dhu en la Sala Mozart, a un canso que no deixaba de dar ferrete, entre canción y canción, con que fesen Cien gaviotas. Guarda si Duncan Dhu tien temas miticos y conoixius. Una banda que se puet fer un concierto entero con nomás singles. Pues l'hombraz aquel, que heba pagau una entrada no precisament barata,  nomás quereba LA canción. La que se sabeba. La que le sale en Spotify. La que tocan en la verbena d'o lugar. La que cualsequier aficionau a la banda sabe que la farán, que lo mas facil ye que siga la zaguera d'o repertorio, u lo menos que no plegará dica los bises. Guarda si ye tranquilot Mikel Erentxun, que ye bien luent d'a imachen d'a rockstar destructiva que se baralla con los fans y arrampla con lo mobiliario d'os hotels. Lo catenazo que sería ixe matraco pa alticamar al o cantaire y que le respuliase asinas. 

"No queremos cosas nuevas" podría estar un lema pa las chambretas de muitos fans. Ye un fenomeno bien común ixo d'ir t'os conciertos nomás pa sentir los singles. Ya no nomás los singles sino los tres singles d'os primers discos u los temas mas famosos, y que toda la resta te la bufe. Por cada día ye menos la chent que quier ascuitar novedaz, descubrir lo que han feito en zagueras las suyas bandas favoritas. Queremos cosas conoixidas, la repetición en bucle d'a mesma decena de cancions. Como muito, con bella colabo u chiqueta variación que aporte toda la novedat que belún ye capable d'asumir.

D'ixa actitut vien l'exito d'as bandas tributo. D'ixo y de que ye mas barato achustar a lo tuyo primo que fa versions de Loquillo tan malament como lo propio Loquillo. Pero la clau ye que en las bandas tributo no i hai novedaz. No'n suena ni una, d'ixos discos que s'encerrinan en fer. ¿Pa qué sigue Reincidentes componendo si la suya fuga arribó con Vicio y rai tot lo escrito dimpués?

Me fa pena a-saber-la por els, los compositors y compositoras que a fe que s'han fartau habe tiempo d'ixas cancions que han habiu de fer sonar milenta vegadas. Me'n fa tamién por tot ixe fandom que se ye perdendo una patacada de temas tan buenos y millors como los clasicos. Porque tot y que muitos nian en sigaz conscients, Reincidentes sigue fendo discos. Y tantos atros. 

La zaguer consecuencia d'ixa actitut, que navega entre la neofobia y la galvana, son las chiras con repertorio amugau. Lo fació El Drogas, con ixe tour a on que s'anunciaba que nomás sonarían cancions de Barricada, pa toda la chent que deixó de seguir-les fa anyos arrienda. Entono aquí un mea culpa sin mica vergüenya, que tardé bien poco en fer-me con la entrada pa Zaragoza malas que me'n enteré. El Drogas, con repertorio viello u nuevo, siempre ye un show de buen veyer. Fa poco me pasaba un amigo l'anuncio de que Los Planetas farán unatra chira remember con temas de Super8. Cuento que n'anyadirán d'atros discos, u los conciertos serán bien curtez. En un formato no guaire diferent, Los Enemigos facioron una serie de bolos a on que anunciaban que tocarían de barra a barra un disco en concreto y, antimás, atras cancions. Una manera interesant de dar-le una vuelteta a lo rollo iste d'o recosiro.

Libre-me Rosendo d'estar un pureta y condenar a qui van ta ista mena de conciertos. Me pareixe que tienen lo suyo interés y que, a la fin, lo que queremos la mayoría ye pasar un buen ratico, no pas estudiar. Pero sí que me faría goyo de convidar a las fans d'os grupos a alparciar en TODA la discografía d'as bandas. A sobén, muitas d'as choyas suyas, s'amagan en discos de curto recorriu comercial, en las cancions que nunca no triga l'algoritmo d'as plataformas, en ixos temas que nunca no suenan en directo. U, si pasaz d'investigar-ie, si tos estimaz mas la comodidat mental de quedar-tos en la vuestra choventut, antes d'haber asesinau a la vuestra curiosidat, por favor, deixaz que la resta disfrutemos tranquilos d'os temas nuevos. No tos ne faigaz que, a la fin, en los bises, tocarán las putas gaviotas.

Si quiers ascuitar iste post locutau, y con mosica, aquí tiens la versión que en faciemos en Tierra de barrenaus radio, con comentarios posteriors de Tamara y Carlos. 

martes, 6 de febrero de 2024

De gaviotas y fiestas d'hibierno. Tierra de barrenaus 10x11

Empecipiamos febrer con un programa popurrí pleno de contenius bien variaus. En la entradeta nos despedimos de los Drunken Cowboys que rematará la suya trachectoria d'anyos arrienda con un concierto despedida en la Rock & Blues. Charramos tamién d'a represión a l'aragonés y lo catalán de man d'a DGA y d'as modificacions lechislativas que fa PP-VOX, tema que ya en charré en un post fa bel día.

Con la enchaquia d'a canción d'o programa anunciamos lo Canal Roya Fest, un concierto organizau por la Asamblea Canal Roya, que mira de clamar l'atención sobre lo zancocho que se ye prebando de fer en ista choyeta d'o Pirineu. I participarán a-saber-las collas, entre ellas La Ronda de Boltaña, autors de l'himno La Revolandera que versionó Mallazo. Si no has ascuitau encara iste chiro a lo clasico, aquí tiens la oportunidat de conoixer-lo.

Seguimos con un futuro post (que publicaré en istos días) y que, en estar bien mosical decidié de fer la primicia en formato radiofonico. Una reflexión sobre la curiosidat mosical, los tributos, lo recosiro y las chiras de retorno. Un clamamiento a descubrir las cancions que implen los discos dillá d'os singles.

En la parte de convocatorias tos proposamos dos borinas. La primer, lo chueves larder que torna a organizar l'Asociación Cultural Nogara y a on que seguiremos socializando en aragonés, en buena companyía y con buena minchanga. La segunda, solidaria con Radio Almaina, una radio libre andaluza que ye patindo las enrestidas d'o gubierno suyo. Si quiers saber-ne mas, en iste programa en charremos). L'evento se fará, antimás, en lo CSO Loira que, a los pocos meses d'existencia, acaba de recibir la menaza de desaloixo.

La mosica d'a calaixera queda en mans de Sons of Aguirre & Scila con una canción relato d'una historia bien curiosa. Zarramos lo programa recordando Palestina en las letras de Rage Against The Machine.

Recuerda que puez ascuitar toz los programas en IvooxSpotify y la web de Radio Topo.
Programa #162

miércoles, 31 de enero de 2024

Teoría y practica d'o lingüicidio seguntes la dreita en Aragón

Diz que las luengas no son de dreitas ni de cuchas. Igual como l’ecolochismo u lo feminismo. Talment en un plano teorico se pueda chustificar ixa afirmación. No ye la mía opinión, pero ye prou popular. En tot caso, en la politica cutiana, la de feitos, la que modifica la realidat por cada día y tien efecto sobre nusatras, no ye asinas. Ye verdat que a buena parte d'a izquierda, a la mas espanyolista en concreto, se la bufa l'aragonés. Pero cada vegada que la dreita arriba a lo poder en las administracions aragonesas arrampla con cualsequier abance que s’haiga feito tocant a dreitos lingüisticos y chestión d’a nuestra riqueza y realidat cultural trilingüe.

Quedan luent los tiempos a on que lo PAR amostraba bella sensibilidat enta l’aragonés. Mas encara, los versos sueltos d’o PP como Domingo Buesa. Fueras de radius eixemplos, la politica oficial de toda la dreita en Aragón ye lo lingüicidio, la negación d’a nuestra realidat lingüistica y l’apuesta por acotolar l’aragonés antes con antes y que deixe asinas de fer estorbo. La Lei de luengas d’o zaguer gubierno presidiu por Marcelino Iglesias (PSOE) que, tot y que curteta en bel aspecto, estió buen paso entabant, la vulcó lo PP-PAR malas que podioron. Se sustituyó por la famosa lei d’o LAPAO-LAPAPYP, ixa monstruosidat que hue encara ye en vigor. Ixa que nos fació conoixius dillá d’as nuestras mugas por una vegada. Ixa que se’n rediban, alticamaban u ploraban las foranas con sensibilidat lingüistica u afición por los acronimos de chufla.

Lambán, que en lo d’a identidat lingüistica remeda punto por agulla las cazurradas d’a dreita en Aragón, arribó a lo poder. En lo primer gubierno suyo, toz los partius que i feban parte levaban en los suyos programas acabar con l’aberración lapapypera. Manimenos, dende lo primer momento se i renunció, a pesar d’estar la CHA en la Dirección Cheneral competent. Cuento que a Lambán ixa lei le feba firme goyo y que no modificar-la ni una coma estió una d’as condicions que le metería a una Chunta en horas baixas, que amenistaba perretas y poder, en un momento que se chugaba mesmo la suya existencia. Se fació, ixo sí, una modificación en la Lei de Patrimonio que diz que esmendaba la Lei d’o LAPAPYP y que se i agarraban pa plegar a decir que heban feito l’aragonés oficial de facto. Cada vegada que sentiba ixa retolica me’n esmelica como un Perro Sanxe en lo Cogreso sentindo a Feijoo decir que no yera president porque no quereba. Sisquiá que fuese tan facil fer l’aragonés oficial.

Dimpués d’a tornada d’a dreita a lo poder, todas sabebanos que yera cosa de tiempo que ixa Lei de Patrimonio se cambiase. Habendo vulcau antes la propia DGPL y reduciu lo presupuesto pa l’Academia Aragonesa d’a Luenga. La dreita, en istas cuestions, no ye remilgosa ni tien vergüenya, ni ubre procesos participativos pa ascuitar a las personas afectadas ni a los colectivos socials, ni costodias en vinagre. Fa y prou.

Los partius en lo poder y toz los que refirmen la modificación d’a Lei de Patrimonio y toda la resta d’accions en contra de l’aragonés son los culpables d’acelerar la muerte de l’aragonés y de seguir negando los dreitos d’as personas que lo charramos en tot lo país. Lo fan porque entienden que la realidat lingüistica aragonesa ye un entrepuz pa los suyos plans identitarios. Porque la diversidat nuestra ye inasumible pa la suya uniformización cultural y nacional. Pero ixo queda fiero de decir en publico.

Lo suyo manual d’estilo chira los conceptos y las parolas. La dreita s’ha feito experta en meter-les un lacet a las buenyas y vender-las como gustoso chicolate. No diga capitalismo salvache, chile ¡viva la libertad, carajo!. No i hai privatización de servicios publicos sino colaboración publico-privada. Y no diga acotolar l’aragonés, charre d’a “defensa d’as variedaz lingüisticas aragonesas”.

En ixe marco, s’oposa l’aragonés con las “variedaz lingüisticas aragonesas”. Un discurso que cumple muitas funcions. La primer, amagar lo nombre. Ya no i hai aragonés y catalán, tot lo que parlamos por aquí queda adintro d’un ixe nuevo sucheto indeterminau y borioso que son las “variedaz lingüisticas aragonesas” y que prou que nunca no se refieren a las variedaz que tien lo castellano. Asinas, se niega lo numbro de luengas. Ya no en son tres y, pa forro de bota, no se’n determina cuantas, cuals ni de qué son ixas variedaz. Se niega tamién la unidat lingüistica. No existe l’aragonés sino parlas locals, incomprensibles entre ellas. Igual como lo catalán que, misteriosament, cambea de tot en cosa de kilometros y fa que en Horta de Sant Joan, Herbers y Montroig, tot y fablar igual, lo faigan en tres idiomas diferents.

No i hai luengas ergo no fa falta autoridat lingüistica, ye la conclusión lochica d’ixe argumentario. Y sin autoridat lingüistica, ni i hai normativización. La ensenyanza dillá d’os territorios a on que dicen que se parla ye imposible porque astí no i hai variedat ni norma. Y adintro d’os territorios, en seguntes que puestos, talment les deixen fer ya que numericament son poco importants y, total, la transmisión cheneracional, sin refirme publico, saben que ye condenada. De presencia publica en medios u en l’administración, nian en fablamos. Pa ixo caldría una norma y no n’i hai, porque no i hai luenga que normativizar sino “variedaz”. Y antimás ye malfurriar diners que ya se sabe que las luengas que no son l'anglés y lo castellano no valen pa res. Las personas que lo fablan son libres de fer-lo, prou que sí, pero que no lo faigan en publico que a las foranas que i van a fer esquí u senderismo u lo que siga les puet molestar. Y tot isto diz que lo fan pa protecher a la chent de “l’alto Aragón” d’un hipotetico aragonés estandar que bel chuanralla les va a imposar de no sé qué manera. Aproveitando la chusta quimera que puedan sentir por Zaragoza pa decir que ixo ye "de ciudat", como si no bi hese chent d'as zonas a on que encara se conserva a favor y participando d'o proceso de normalización y normativización y como si los la metat d'os que s'autoproclaman guardians d'ixas variedaz no fuesen tan urbanitas u mas que qui escribe. Lo recurso a la eterna división entorno urbano - entorno rural.

La defensa d’as variedaz ye la eterna sincusa de qui quieren que no exista l’aragonés. Ni las suyas variedaz, tot y que digan defender-las. Cada vegada que se charra d’a normativización de l’aragonés como la creación d’un monstruo de Frankenstein u de fer un invento, lo que i hai dezaga ye la negación d’o dreito que tien la nuestra luenga a disfrutar d’as mesmas ferramientas que la resta de luengas occidentals. Ye la negación a las suyas fablants d’os dreitos reconoixius en toda la lechislación internacional, europea y mesmo en la Constitución espanyola. Defender las variedaz ye defender l’aragonés, y viceversa. Porque son lo mesmo. Sin variedaz no i hai aragonés y sin aragonés no i habrá variedaz. La norma no obliga, la norma ye una ferramienta pa qui quiera fer-la servir. La norma ubre nuevas posibilidaz. Sí, la norma ye un invento, como todas las normas, tamién la d’o castellano. Y no, la norma no ye una menaza pa garra persona que fable aragonés.

Perdón por repetir-me pero, con todas las ferramientas a man (autoridat, norma, ensenyanza, oficialidat, medios publicos, etc), l’aragonés lo tien prou dificil pa seguir existindo. Sin beluna d’ellas, imposible.

Acabo con atra parte fixa d’as mias estrolicaderas, que ye la situación - u simpla existencia - d’o movimiento en defensa de l’aragonés. Va dispareixer la oficina lingüistica de l’aragonés d’o concello de Zaragoza y ni se tartió. Bella nota de prensa y a fer las diez. Va dispareixer la DGPL y lo mesmo. Se foten ueito anyos sin tocar la lei d’o LAPAPYP y ni una movilización. Agora sacan la mención a l’aragonés y lo catalán en la Lei de Patrimonio y ni piu. Unatra noteta de prensa, que no se diga que no nos ne femos. Un change, que ixo siempre funciona de pistón. Una d’as piors cosas que le ha pasau a l’aragonés en la zaguer decada ye la breca en lo movimiento asociativo, la incapacidat movilizadera, la agresiva guerra ubierta entre entidaz pa la que dengún no pareixe querer buscar solución. Asinas, sin musclo asociativo, sin poder meter-les nian un chicorrón entrepuz, pueden fer lo que quieran. Dirán que lo fan “pa salvar las variedaz” y n’i habrá qui lo creiga.

martes, 23 de enero de 2024

Virals y presentacions. Tierra de barrenaus 10x10

En iste Tierra de barrenaus hemos tirau por lo camín que fan a-saber-los podcasts y nos metemos con la fayena de comentar virals. Como si fuesenos en lo bar. Empecipiamos con un que arriba dende Galicia, de man de Xurxo Carreño, un tiktoker que ye mirando de fer servir lo gallego toz los días y que se troba con la experiencia d'un fablant no nativo d'una luenga minorizada. Lo que cuenta, a fe que tos sonará a muitas d'as personas que sentiz lo programa.

En lo segundo viral tornamos t'Aragón. L'alcaldesa d'a mía immortal ciudat fació un speech la nueit de reis, en empecipiando lo desfile, a on que tenió uns deseyos t'as ninas y ninos de Zaragoza muit representativo d'as ideyas que comparte con lo PP y la dreita en cheneral.

S'ha encertau que Zoo aturan en la suya actividat mosical con que la canción d'a calaixera que tocaba en iste programa yera suya. Asinas que aproveitamos pa charrar un poquet d'ixa noticia que nos deixó a muitas sin sangre en la pocha fa bel día. D'iste afer, ya en he parlau una miqueta mas.

En la semana d'o 8 de chiner se chuntoron tres presentacions de tres libros que tos recomendamos. Antimás d'o zaguer libro mío en castellano, Arroyuelo: orden de despoblación, que podez trobar-ne mas info en aragonés y castellano, charramos de La bala y la palabra, asayo de Enrike García y Luis Antonio Palacio sobre la vida de Francisco Ascaso, y de Soberbio Sobrarbe, una replega d'as millors fotografías sobrarbencas de Chabier Lozano en un volumen bilingüe. 

Recuerda que puez ascuitar toz los programas en IvooxSpotify y la web de Radio Topo.

Programa #161

miércoles, 17 de enero de 2024

Alcordanzas d'un monet que se chubila

Ploro - u no - por los Zoo, que lo deixan. Sentimientos enfrontinaus. Tristura, de no tornar a veyer-los. Alegría, d’haber puesto disfrutar-ne, que cosa no ye pa cutio.

Malas que se publicó lo video con que anunciaban la suya aturada, se me plenó lo mobil con amigas enarcadas por la noticia, ploramiquiando muitas, encarranyada beluna. Los Zoo aturan y perdemos una banda que ha feito historia, que combinaba uns discos producius de pistón con uns directos salvaches, emocionants y trenca clavillars. Pa la nuestra fortuna, me pienso que i hai muito bueno en ixa decisión.

Que una banda se disuelva siempre ye una mala noticia pa lo suyo fandom. Que me lo digan a yo, que he visto dispareixer entre atros, a Mallacán, Skabeche y Prau, a Obrint Pas, Aspencat y La Gossa Sorda, y que habré de despedir-me, iste anyo, de 13Krauss y los Drunken Cowboys. Manimenos, cuan i hai calitre y ixa pulsión que no te deixa reblar en l’activismo cultural y politico, los proyectos no dispareixen, se transforman. Zoo se fació con chent que veniba d’atras bandas y, igual como de La Raíz, naixió Valira, Nativa y Ciudad Jara, soi seguro de que de Zoo, en surtirá buenas brancas, como Malifeta, lo grupo d’Arnau, de Zoo, con Mireia, de Pupil·les.

Lo legau de Zoo deixa tamién un buen eixemplo pa qui vienga dezaga. No nomás por la parte purament mosical u borinera. Toda la fayena que han feito con la cachimalla a traviés de tallers y libros fa de simient pa que la siguient cheneración tienga un referent lingüistico y mosical. Lo compromís con a-saber-las causas como la lingüistica marca buen camín en un momento politico que amenista artistas que cotinen chilando bel mensache dende los escenarios.

Ni sé ni m’importan los motivos d’a decisión. Lo feito ye que en bel mes deixaremos de veyer-los sobre los escenarios y habremos d’aconortar-nos con los recuerdos que nos han grabau, que no en son pocos y que querría compartir a modo d’homenache.

Remero, pa empecipiar, la primer vegada que los vide, en lo Viñarock, cuan tasament heba ascuitau “Estiu” lo suyo primer single. Que ni sisquiá i fuemos, que ibanos enta atro escenario y le dicié a Tamara que podríanos pasar-nos a veyer a uns valencianos que empecipiaban y que les heba sentiu una canción que marcaba bien. Lo concierto yera en un s’os escenarios chiquez, aladiaus, d’ixos a on que tocan las bandas pa replenar cartel.

Remero un d’os momentos mas anguniants d’a mía vida, en lo primer Iruña Rock, sobre un verdete que esbarizaba prou y un pogo muit poco denso, que m’esbaricé y acabé por tierra y una patacada de chent empecipió a cayer-se-me dencima, y lo suyo peso m’afogaba y, pa forro de bota, teneba la garra mal doblada. China-chana fueron devantando-se y torné a alentar. Una man prenió la mía, me metié de peus unatra vegada y, dimpués d’uns segundos tornaba a bailar. En ixe mesmo concierto, un valient u un estalentau, seguntes se mire, se posó con una silla de plastico en lo bel meyo d’o pogo. Lo bueno ye que se le respetó prou y lo mozo se vido meyo concierto tan tranquilo.

Remero en un d’os conciertos en la López de Zaragoza, que dimpués nos los trobemos en lo Pottoka, que un amigo le furtó lo pomo a Panxo y el le fació “así me gusta, el usufructo”, frase que hemos repetiu un ciento de vegadas. Remero que les alicatemos firme y nos faciemos fotos y todas ixas cosas que de vez me fan pampurria y goyo.

Remero en un Aplec dels ports, que nos devantemos dimpués d’una nueit bien fura y fuemos t’a plaza d’o lugars a fer bella cosa dimpués de desayunar-nos. Astí yera Panxo d’empalmada y capazo con tot qui querese, mas pito que pito, que pareixeba que no hese tocau lo día d’antes.

Remero lo concierto zaguer que fación en Zaragoza, pa un acto de Podemos, que cuan acaboron nos los trobemos en la carpa y les demandé un selfie. Panxo se m’acercó y le dicié “no, con tu no, que ya en tiengo, la quiero con Marcos Úbeda, que estió en Obrint Pas y no tiengo foto con el”. Aspero que no se lo prenese malament.

Remero en Lanuza, en lo Pirineos Sur, lo suyo concierto bien varrenau. Alto, en las gradas, i heba buena xarramata de crios, que diz que la suya mosica les fa firme goyo. Abaixo, en lo pantano, la xarramata yera d’os pifolos que chapurniaban. Y entre lo publico, meya Madalena, que no nos querebanos perder ixos momentazos tan pinchos que nos deixoron.

Remero lo concierto en lo Wizink, que nos ne fuemos ya de vermu y bi arribemos como cesticos, que febanos vergüenya. Asinas nos fue, que lo chenullo d’Arale dició prou y lo concierto l’acabemos antes d’hora, en lo puesto d’a Cruz Roya, dende a on que viachemos en ambulancia t’o Gregorio Marañón. 

..y Mataró, en una discoteca, y un Festiuet en Valls, y un 11 de setiembre en Barcelona, y lo capazo que me pillé, con un mozo que levaba lo suyo logo tatuau, porque vido lo mío tatuache con lo d’Obrint Pas y vinió a charrar-ne. ¡Bien majo!, y asinas-asinas todas ixas chanadas que fan d'un grupo de mosica parte d'a tuya vida.

A fe que las personas que fan parte de Zoo nos sorprenderán antes con antes con nuevas historias. Por agora nos deixan toz ixos momentos, que no se perderán como glarimas en la plevida porque, a lo menos pa yo, son imborrables. Muitas gracias a toz por haber-me feito feliz tantas vegadas en istos diez anyos. Aspero no haber-tos dau guaire mal cuan m’he meso en plan fan y que la vida nos faiga encertar-nos muitas mas vegadas.

viernes, 12 de enero de 2024

La existencia dillá d'os rez

Ayer, en una asembleya, belún fació lo topico de “si no yes en rez, no existes pas”. Ye tot un mantra. En cualsequier reunión a on que se charre de cómo fer difusión d’una actividat, campanya u causa, se puet sentir bella decena de vegadas. La importancia d’os rez, imos a fer difusión por no sé cuantismas canals, los cartels ya no valen pa cosa… Cuento que ya tos conoixez la retolica. A l’atro canto d’o rolde, un mozo fació, leyendo-me la ment “no i soi d’alcuerdo. Yo no soi en rez y sí que existo”. En lo caso mío, soi en rez, muito mas que no me faría goyo, pero no ye por ixo que existo.

Los rez socials dichitals s’han tornau un elemento prou important en la manera que nos comunicamos y que difundimos las nuestras iniciativas. Ocupan un porcentache bien gran d’a nuestra actividat cutiana. Asinas que cal estar-ie. Igual como en cualsequier atro espacio, tot lo que no ocupemos las que miramos camins diferents de construcción d’a sociedat, lo plenarán los que quieren afundar en la loquería capitalista que nos leva t’a fuesa. Pero pensar que astí, en los rez, somos chugando de igual a igual, ye masa inocent. Creyer que tener una cuenta de Twitter te mete a ran d’Heraldo ye no haber reflexionau ni dos minutos en cómo funcionan istas ya-no-tan-nuevas maneras de comunicación.

Lo circuito de difusión d’os rez socials ye por un regular, y en contra d’o que se gosa pensar, prou radiu. La mayoría d’os mensaches nomás arriban a las personas que no cal convencer-les d’o suyo conteniu. Las aragonesofablants leyemos mensaches sobre l’aragonés, las ciclistas sobre lo ciclismo, las ecolochistas sobre medioambient y asinas asinas. Nomás se’n sale en bel momento a on que intersectan dos tematicas, como podría estar cuan un grupo mosical que reivindique X fa una canción en aragonés, que fa que lo suyo mensache arribe a lo diverso publico aragonesofablant y de revés. Pero creigo que ixas interaccions son minimas. No leyemos, porque no queremos, lo que escriben los enemigos. Fueras d’as que tenez bel rollo masoquista y tos metez toz los maitins a Losantos, que sé que en soz cuantas. Lo cutiano, manimenos, ye que leigamos a “las nuestras”. Y igual fan las “atras”. Asinas que si quiers difundir un mensache entre chent que no siga “la tuya” talment los rez no habrían d’estar la tuya sola opción. Sisquiá la primera.

S’ha confiau tot a la difusión online, en zagueras. Ya no se mete cartels. Ya no s’ixemena flyers. Ye normal. Ye un catenazo, se pasa fredor u calor, te tricoloteyas con lo facherío, te meten pinyoras… Ye mas comodo deixar-lo tot a bel par de tuits feitos en un ratet en l’escusau y pensar que ye s’ha feito tot lo posible. D’atra man, lo resultau d’a cartelería, los flyers y demás tampoco no ye que carrulase guaire. 

No proposo deixar los rez y tornar t’o romanticismo d’os 90 u los 2000s a on que la mía cheneración empecipió en l’activismo. Son atros tiempos y requieren atras ferramientas. Cal fer servir los rez, prou que sí, y fer-lo d’a manera mas intelichent que podamos. Cal que aprendamos cómo funcionan, que la mayoría no lo sabemos y lo femos a lo tuntun, como si seguisenos en ixe cambio de sieglo, pero con mas cataticos. I hai tot un nuevo luengache que a sobén no sabemos fer servir, y no charro (nomás) de paroletas u exprisions. 

Pero ixo no nos ha de fer deixar a un costau las atras ferramientas que continan estando muito mas utils que no nos pensamos. Sí, la cartelería contina estando util. Por las carreras, por los bars, por las botigas, i pasa chent que no ye “d’a tuya coda”. En los centros socials, en los eventos, en las borinas, en los conciertos y charradas ye a on que se pasa de simpatizar a miltar, a on que la carranya se torna activismo. Lo mensache d’un tuit se leye, se comenta, se comparte y, a l’atro segundo, l’has ixuplidau y yes veyendo un video d’un gato que s’estozola blincando. Lo mensache compartiu en un vermu, de conchunta con atras personas que te recuentan la suya experiencia y aon que tu puez explicar-les la tuya, se te queda, te fa activar-te, estableixe una complicidat de mal conseguir a traviés d’una pantalla. Muitas que treballamos de conchunta en rez no nos hemos desvirtualizau nunca. Lo que se comunica en dos capazos en un bar ye imposible de fer un ciento de tuits.

I hai organizacions que, a pur de deixar-lo tot en mans d’os rez, en cuenta d’estar un achent de transformación social, s’han convertiu en grupos de whatsapp. En la izquierda alternativa - u como nos queraz denominar - cal una reflexión sobre cómo femos servir los rez, las suyas limitacions y la suya utilidat real. Y unatra sobre reprener la carrera, l’espacio publico, antes mas nuestro de tot y por cada día mas abandonau a lo capital. Astí sí que somos muitas mas y, organizadas, imposibles d’aturar.

martes, 9 de enero de 2024

Vesque y mas. Tierra de barrenaus 10x09

La gran noticia d'o programa ye la tornada de Tamara t'as ondas, dimpués d'una temporadeta de baixa. Torna, antimás, con la suya sección medioambiental a on que nos charrará d'un metodo de cacera de muixons, vedau en muitos puestos, pero que en lo País Valenciano encara ye legal y que la extrema dreita quier fomentar. Astí le dicen parany y por Aragón lo conoixemos como vesque, en aragonés, u liga, en castellano. Conoixeremos qué ye, cuál ye la suya lechislación y a ón se fa encara ista practica barbara y sinsentiu.

Tos recuento tamién, en meyo minutico, lo d'Arroyuelo, lo mío nuevo libro, que dica la suya presentación lo 14 de chinero, voi a dar muito ferrete. Pero como lo tenez millor recontau en los dos blogs, en castellano y aragonés, tos convido a leyer-lo astí.

En la canción d'o programa remeramos lo 30 aniversario d'a revolución zapatista aproveitando la presencia de Tamara, qui fació parte d'o Caracol Zaragoza, como en charremos en un d'os primers programas d'a radio. Ubrimos la calaixera d'a psicocanción con un d'os temas de Causa, lo zaguer disco de Xavi Sarrià, qui ha anunciau una aturada pa 2025 y una chira en 2024. Y despedimos, unatra vegada, con un tema sobre Palestina, pa no deixar que s'ixublide lo chenocidio que se ye fendo-ie.

Recuerda que puez ascuitar toz los programas en IvooxSpotify y la web de Radio Topo.

Programa #160


martes, 2 de enero de 2024

Arroyuelo: Lo absurdo d'a despoblación en lo mío libro nuevo

En empecipiando 2022 un relato mío va recibir una mención especial en un concurso. Quedó lo cuarto d’entre mas de mil que se i presentoron. Chusto lo primer puesto que no daban perras. En ixe relato presentaba a un personache peculiar que viviba en un lugarón igual de peculiar. Si no quereban que seguise estirando d’o filo, ¡que no me l’hesen premiau!

Lo important d’os concursos, mas que mas pa las personas inseguras como yo, no ye tanto los diners u la publicación, sino lo reconoiximiento y la certeza de que cualcún t’ha leyiu y que, pa forro de bota, le ha feito goyo. Asinas que ixa mención me motivó a-saber-lo pa desarrollar una ideya que levaba tiempo remugando: recontar una serie d’historias que pasasen en un lugarón, con lo tono d’humor absurda que he feito servir cuantas vegadas en los relatos míos. Enchegué lo motor y aquel relato se fue ixamplando, emplindo Arroyuelo - lo nombre que le dié a lo lugarón - d’habitadors tan peculiars como aquel d’ixe relato.

Arroyuelo: orden de despoblación ye lo titol d’o mío nuevo libro. La historia d’un lugar que, un buen día, recibe la orden de despoblar-se y d’uns habitants que deciden acatar la orden, pero d’aquellas trazas. Lo cronista d’o lugar, que lo nombran de propio cuan empecipia la despoblación, nos recuenta cómo yera la vida en Arroyuelo, qui yeran los suyos pobladors y las chanadas que les ocurriban. Conoixemos, en istas pachinas a Tomás, lo matematico de letras, a la farfallosa Bilva, a Esperanza, la sustituta de la fe, a lo fato Simón, a Fani Pedales, la criadora de bicicletas, u a lo ferrero Seis-Pesetas, entre atros muitos personaches. Vivimos la suya rivalidat con Riachuelo, lo lugar que tienen a lo canto. Puyamos t’o Monte Rasgado a on que vive Rodrigo, lo robot eremita. Presenciamos lo naiximiento de Lagunacha, la fastiosa pedanía d’Arroyuelo. Y asinas-asinas, historias a embute.

Iste ye lo mío segundo libro en castellano, lo cinqueno que publico en solitario. Lo torno a fer de man d’Imperium, una editorial choven y encara chiqueta, a on que tiengo la honor de compartir catalogo con una patacada d’autoras con firme calitre y prochección arrienda. Arroyuelo arriba dimpués de Hechos de tinta, la mía primer novela en castellano, con la que he plegau a muitas personas que no m’heban leyiu antes y a qui siempre convido a que, si les fa goyo, aprendan aragonés pa leyer la resta de libros míos. ¡Sisquiá!

Asinas que si tenez curiosidat, si querez visitar la comarca de campo de Castilloviejo y seguir la carretera que acaba en Arroyuelo y, cuan i arribez, fer una asembleya en lo bar d’o lugar pa conoixer a toda la suya población, tos aspero lo domingo 14 de chinero a las 11:00 en l’Hotel Vincci Zaragoza Zentro pa presentar-tos iste nuevo libro que aspero que tos faiga firme goyo.