martes, 24 de enero de 2017

A web d'a Casa Blanca

#modo somarda ON

Me pareixe muit bien que a la fin s'haiga sacau l'espanyol d'a web d'o gubierno d'Estaus Unius. A la fin, si yes en os USA has de saber y charrar anglés. No entiendo que, con toda la crisi que bi ha, se malfurrien diners en traductors y en chent escibindo en espanyol. Si antimás l'anglés lo entiende tot lo mundo. ¿Pa qué vas a meter-lo tamién en espanyol?

Antimás, ye claro que l'espanyol no ye una luenga de progreso, como l'alemán, u mesmo lo chino, que son luengas que fan honra pa trobar treballo y fer negocios en tot lo mundo. Con l'espanyol, ¿de qué vas a charrar? ¿De narcotrafico, futbol y bachata? A os ninos de Estaus Unius no les cal garrar atra luenga, porque ya charran anglés, que lo charran en tot lo mundo. Más de 800 millons de personas, y antimás ye a luenga que más se ye aprendendo. Lo que han de aprender ye a charrar-lo bien y no como os irlandeses u os australianos. Y si aprenden belatra luenga, pues que en siga una que les faiga honra.

Porque os que se encerrinan en charrar espanyol, lo que pasa ye que no se han integrau. S'han encerrau en a suya cultura "pueblerina" y no tienen a envista cosmopolita que le cal a Estaus Unius. En realidat lo que quieren ye imposar a suya luenga y os suyos costumbres a la resta d'estadounidenses. Porque se continan sentindo de Mexico, u de Colombia, u de an que siga, pero no estadounidenses, que ye lo que son. Porque ¿qué mete en a suya licencia de conducir? ¿eh? ¿eh? 

Tamién continan fendo servir nombres espanyols, que ya se los podrían cambiar. Que no sé como quieren que os estadounidenses les digan Ricardo u Javier, que ixo ye de muit mal pronunciar. Con lo facil que ye decir-se Richard u Jack. 

Que bueno, a yo no me importa que continen charrando espanyol en casa suya, pero ye que van por a carrera u por as botigas y continan charrando espanyol pa que no les entendamos, que ves-te-ne tu a saber lo que serán preixinando. Y pa forro de bota, mesmo bi ha barrios an que os cartels d'as botigas y d'os negocios los meten en espanyol. Que si i va un que no sabe espanyol, ¿como lo va a entender? Lo dito, que lo charren entre ells, pero que no nos lo imposen. Lo siguient será que en o Congreso preben de charrar espanyol, y ixo sí que no. A viyer si antimás va a caler deixar-se os chanfles en "pinganillos" y isto se va a tornar una torre de Babel, quan totz nos podemos comunicar en anglés

Y le digo espanyol, por no decir-le mexicano. Porque antimás entre ells charran muit diferent y no se entienden de un puesto a atro. En un puesto dicen "carro" y en atro "coche", y no te digo con o verbo "coger" que ixo ye la rematadera. Que en realidat yo creigo que ni ye una luenga, que ye un conchunto de fablas que se pareixen y tal, pero que la RAE quiere inventar-se una luenga, que dimpués no la charra dengún, y asinas acotolarán as variedatz venezolana y nicaragüense y muitas atras. Ixo sí que ye matar a riqueza lingüistica.

Asinas que bien por Trump, que ye un tipo de firmes conviccions y que sisquiera contine enfilando o país por an que cal, y a la fin deixe de reblar con todas ixas minorías que quieren imposarnos a suya verdat. ¡USA prevalecerá!

# Modo Somarda OFF

Pues ixo, que muit mal lo de que saquen o castellano d'a web d'o gubierno d'Estaus Unius. Tot lo que sirva pa reconoixer os dreitos lingüisticos de todas y totz me pareixe bien. Aspero que isto sirva pa que os castellanofablants puedan empatizar con as minorías lingüisticas, pero cuento que no me fará o morro clo.

Por cierto, en os USA bi ha un fascal de minorías lingüisticas, con luengas en verdader periglo, que cuento que tienen prous mas problemas que os castellanofablants pero, una vegada mas, a los medios espanyols lo que les importa no ye o patrimonio lingüistico, sino o nacionalismo lingüistico. Ni os dreitos lingüisticos d'as minorias, que en l'Estau espanyol, se la bufa.

miércoles, 18 de enero de 2017

Lo molinero y o folk combativo

En gravando o programa sobre versions de Tierra de barrenaus radio, m'aturé a ascuitar con ficancia a letra de Lo molinero, una pieza clasica d'o folk, en a versión gravada por a Ronda de Gudar "Astí queda ixo". La heba ascuitada un ciento de vegadas pero, por un regular, como qui siente plever. Y prou que sin lunetas moradas.

A letra charra d'un molinero que se suposa que buque con as zagalas que i levan o trigo pa fer farina. A canta preba d'avisar-les d'iste feito y les advierte de que si fan foriquetas con o moliner dimpués os mozos d'o lugar no las "pretenderán". No sabemos, pues en a canta no lo diz, si ixas trobadas sexuals son consentidas u no pas. No sabemos d'as estrucias sexuals d'o moliner, que talment sigan un reclamo, u si as mozas d'o lugars lo fan servir como alivio sexual, en una sociedat plena de "cazurros sexuals". En qualsiquier d'os casos, toda la canta ye una descripción de l'heteropatriarcau rural (l'urbano tien atros topicos) que, estando bien pensaus, decora con una napa de picaresca, a lo "ixotas de picadillo".

Si as mozas son forzadas por lo moliner, lo que se diz en a canta (que pa forro de bota ye bien animada), ye terrible. Si no en son, as mozas d'o lugar se suposa que tienen una vida sexual prou mierdera u que, en qualsiquier caso, o feito de vivir ixa sexualidat con o moliner, las fará estar refusadas en o lugar. Jodo petaca.

Tot isto me fació pensar bell rato sobre as letras en as letras d'as cantas folkis aragonesas. Si en os libros en aragonés, poquet a poquet imos salindo d'os topicos "crabas-cosas d'antes mas- a guerra -mont", pareixe que en a mosica, cuesta de salir-se-ne. A tematica d'os grupos folkis continan estando rurals, agroganaderas y "d'as cosas d'antes mas". Con bella excepción radida, u quan charran de "temas universals", o folk ye d'as pocas menas de mosica an que no trobamos una envista "combativa".

As pocas cancions que charran de qualcosa pareixida a la liberación d'a muller, lo fan en terminos nomás sexuals u coyunturals. As mullers son libres pa Santa Agueda. U bella muller punctual ye una persona con muito caracter que se imposa, y que destaca entre una población femenina de tot sozmesa. As mullers en o folk sufren, ploran, deseyan y son deseyadas, treballan ... pero qui vive aventuras, qui fa cosas importants, qui ye un heroi siempre ye un hombre.

Pocos temas politicos, fueras de l'aria agroganadera, protagonizan a mosica d'iste chenero. No se'n fa porque a o publico no lis faria goyo, u como no se'n fa, no bi ha publico folki "combativo"? Encara que no ye a mosica que más me cuaca, puyo totz os anyos t'o PIR y t'atros festivals, que tienen toda u buena parte d'a programación d'ista coda. A mayor parte d'a programación, por muit buena que siga, ye previsible y repetitiva. Mesmo o publico somos os mesmos dende fa muito tiempo. Ya nos conoixemos todas, u muitas. Y ye un publico que sí que me lo trobo dimpués en l'activismo politico y social. Que antimás reacciona por un regular prou bien a las innovacions en a mosica, y que ye bien ubierto.

Quiero pensar que cosas tant pinchas como "Mullers" de La Chaminera, que tenié a suerte de viyer en iste zaguer PIR, no quedará en una cosa punctual, sino que va fendo tranya pa la chent que quiere fer mosica "tradicional", pero con ixa component politica que tanto trobamos a faltar muitas. U que a la que ya existe, le quiere dar la interpretación historica critica que tanto cal. A mitificación de lo rural no puet ideyalizar seguntes que comportamientos ni normalizar seguntes qué relacions de poder.

Como en tantas atras cosas, en Aragón somos muit poquetas. Ya quasi no queda chent que faiga mosica en aragonés, como luenga principal. De collas folkis, por cada dia en tenemos menos tamién. Pero cuento que de buens mosicos, de publico, de ganas, y de espacio pa innovar bi'n ha a boticiegas.

¿Ye incapable lo folk de fer lo que por un regular entendemos por "mosica combativa"? Cal que no. A mesma Ronda se'n ye salida de cabo ta quan d'ixe "paisachismo". Os Chotos, facioron aquell "No más pantanos" que tamién se fació himno. Falta nomás un paset entabant pa que una colla folki faiga letras como las de Habeas Corpus. ¿Belun se i anima?





domingo, 15 de enero de 2017

Westworld y os robots asimovianos

A primer temporada d'a serie Westworld deixa buen gusto. Diez capitols d'una serie de sciencia ficción, an que lo presupuesto va mas t'os actors y os scenarios naturals que t'os pocos efectos especials que tien. Una trama que engancha de camin y unas actrices que treballan de bitibomba, en uns rols bien embolicaus. 

Ye inevitable pa las fans d'a sci fi, preguntar-nos cada vegada que apareixe un robot en pantalla, si ye u no asimoviano. Ye decir, si sigue as tres leis d'a robotica: "Un robot no fará mal a un ser humano, u por inacción, permitirá que un ser humano se faiga mal", "Un robot ha d'obedeixer as ordens dadas por os sers humans fueras de quan dentren en conflicto con a primer lei", "Un robot ha de protecher a suya existencia siempre que ista protección no dentre en conflicto con a primer y a segunda lei." Buena parte d'a suya literatura charra d'as conseqüencias d'ixas leis en o pensamiento robotico y de situacions que fan buega entre un comportamiento y atro.

A pregunta de si os robots de Westworld son asimovianos la responder la serie en o primer minuto con un contundent NO. De feito, ye o debat etico sobre os sentimientos de vida creyada artificialment, lo que centra l'argumento. Os robots de Westworld, antimas de pareixer fisicament humanos, tienen totz os nuestros sentimientos y son una parte fundamental d'ells mesmos. De feito, ixos sentimientos son un d'os principals atractivos pa os visitants d'o parque. Asinas que somos bien leixos d'os robots asimovianos, perfectas maquinas lochicas sin cosa pareixida a un sentimiento.

Manimenos, Westworld ye una serie bien asimoviana. Os charrazos de Robert, Bernard u Elsie con os robots recuerdan tantismo a las sesions psicolochicas de Susan Calvin, que a referencia ye inevitable. A definición d'a vida u d'a consciencia, os problemas eticos de creyar-ne, as conseqüencias de fer-lo, ... son totz debats que, como no podría estar d'atra manera, Asimov planteyó en as suyas novelas, dende diferents envistas. Westworld bebe de tot ixo y lo fa servir pa creyar una nueva ficción de una calidatz graniza, que nos fa reflexionar sobre a nuestra propia naturaleza, y sobre a definición mesma d'a humanidat. Asperemos que en a segunda temporada no s'esvarren ent'a sci-fi "d'azoque" y continen asinas.

viernes, 13 de enero de 2017

Un astronauta en l'aragonés

Foto de Marshall Henrie,
amprada d'a Wikipedia
En a seu de Salamanca, devantada entre os sieglos XVI y XVIII, bi ha un astronauta feito en piedra. No ye garra misterio IkerJimeneziano, ni a preba de que "nos cusiran dende difuera". Simplament obedeixe a un criterio de restauración.

Una amiga que treballa de restauradora me recontó ista curiosa historia. D'antes mas, as restauracions prebaban de que no se notasen. De que pareixese que a pieza en qüestión no heba pasau por un proceso "moderno" y que continaba incolume dende os tiempos que se fació. Corrients mas recients d'o mundo d'a restauración, desfienden tot lo contrario. A restauración no nomas no cal amagar-la, sino que cal que siga bien claro que en ye. Por ixo, nos trobamos con curiosidatz a boticiegas en muros de ilesias y castiellos, como astronautas, mobils u chelaus. Se fa isto, dicen, pa no enganyar a dengún y poder distinguir qué ye lo que queda realment d'a construcción orichinal y qué ye lo que s'ha feito en cadauna d'as fases de restauración.

L'aragonés ye tamién una viella seu, d'un milenio d'edat, que ye en as tres pedretas. Que le cal una restauración ye qualcosa evident.Ye erosionau, tien partes desgastadas, bell forau, y mesmo aprecisa elementos nuevos.

O pleito plega quan nos posamos a debatir sobre cómo fer ixa restauración. No sé si "o criterio de l'astronauta" ye millor u pior que lo de "que no se note". No sé si bi ha vias intermedias, u bell tercer criterio. Pero d'ixo, de criterios, nos ne cal en l'aragonés. Bells quantos, comuns y compartius, pa poder prencipiar a charrar, y no ir fendo cullebretas por os concietos u modas de cada anyo (u anyada). Dimpués, ya viyeremos si l'astronauta ha de levar a escafandra roya u verda.

miércoles, 4 de enero de 2017

Debat de cabo d'anyo. Tierra de barrenaus radio 3x04

Cosas de 2016. Que d'a metat no en
charramos, pero bueno...
Bi ha programas que me leva firme faina aprestar-los. Escribir o guión, trobar convidadas, aconseguir chuntar calendatas disponibles pa todas, documentar-me, .... Iste no ye un d'ixos programas. Teneba l'estudio reservau pa gravar-ne unatro y dos dias antes un d'os convidaus se fació un zancocho en a esquena. Bien se vale que tiengo amigas siempre prestas a aduyar-me bell poquet y que no dubdoron en venir-se-ne a gravar iste programa.

Durant bell poco mas de dos horetas, as cinco personas que nos chuntemos en l'estudio, estiemos charrando sobre tot iste zaguer anyo 2016. Dende l'actualidat mas local, dica la politica internacional. Politica, cultura, ... lo que nos fue salindo, en un programa mesmo con menos guion de lo cutiano en Tierra de barrenaus radio.

Regular que nos deixemos muitos temas, y a fe que nos habríanos d'haber documentau mas, pero cuento que o resultau final quedó bien pincho. Prencipiamos con iste Tierra de barrenaus radio un 2017 que asperemos que remate millor que no empecipia.

lunes, 2 de enero de 2017

A muerte de l'heroi

Vinyeta de Magneto vol 3, #1,
por Gabriel Hdez Walta
D'antes mas, os herois yeran dreitos, con prencipios, valors, tractamientos impecables, representants de tot lo bueno que pueda tener a humanidat y eixemplo pa todas y totz. En bell momento, se les querió dar una mica de humanidat de verdat, y fer-lis tener defectos, pasions, errors, ... Os herois perfectos y as historias moralistas se fueron quedando demodé, y prencipioron a petar-lo os antiheoris. Matar a l'enemigo yera un tabú, y prencipioron a mirar enchaquias pa fer-lo sin escandalizar a una sociedat que encara no yera feita a os nuevos herois. A poquet a poquet, plegamos a l'heroi actual, un verdader boque sin atros prencipios que imposar a suya envista d'o mundo, y ixo quan en tien.

¿Como se pasa, en bella decada, de aplaudir a bondat y altruismo de Superman a fer-le "la ola" a un traficant asesino como Pablo Escobar? Prou que sí, Pablo Escobar, y en cheneral totz os personaches "reals", ye muito mas intresant que o ixauto de Superman. Nos trobamos con todas as feblezas y dubdas nuestras reflexadas en ixe personache. Os nuestros impulsos y instintos mas primarios tamién fan parte d'Escobar. Ye mas "como nusatras".

Mesmo quan as motivacions son altruistas u moralment acceptables por a sociedat, os metodos emplegaus trescuzan todas as mugas eticas chustificando os medios pa la fin. Eixemplos claros podrían estar o Coronel Carrillo de Narcos u Jack Bauer de 24. Totz dos torturadors y asesinos por un teorico bien social, y aplaudius por muitas d'as espectadoras.

Tot isto me planteya qualques problemas. Ye bien, y soi o primer que l'encanta, que bi haiga personaches reals, que as suyas historias se recuenten, que podamos entender as motivacions d'os personaches ficticios pa fer lo que fan. Pero ¿son herois? ¿Son un eixemplo a seguir? ¿A manera que se cuenta a historia ye l'adequada? Ye normal empatizar con o pobre Heisenberg, de Breaking Bad, pero cal remerar que a la fin muerte en a mierda, y que a metat d'as cosas que fa son por puro egoismo y tienen consequencias fatals.

¿Ye o problema en a historia, u en os personaches? Cuento que no. O problema talment siga en que somos muit feitas a que o protagonista siga "o bueno". Empatizamos a escape con ella u ell. A suya verdat, ye "a verdat". A suya causa ye a nuestra. S'ha cambiau a manera de recontar historias, pero no a manera que las percibimos y interpretamos.

Una anecdota. De chovenón, bi habió dos cancions que causoron bell malentendiu entre a chent que compartiba vida con yo. Una yera "Balas blancas", de Barricada, que un conoixiu interpretó literalment. L'atra "Nos vimos en Berlín", de S.A., que atro conoixiu se quedó nomás con lo de "Judío cabrón" y creyó que yeran antisemitas. As dos cancions prebaban de transmitir precisament lo contrario. As dos son criticas contra o racismo y a limpieza etnica de l'estau d'Israel. Si antimás las contextualizas en os discos respectivos, y en a discografía, tanto de Barricada como de S.A. no i culle garra dubda. Manimenos, istas dos personas se quedoron con l'estribillo, con a lectura superficial, y no entendioron lo que se i deciba.

Me pienso que hue ye pasando una mica ixo. A mayoria d'a chent consume a ficción sin mica esprito critico. Se queda en o hooliganismo de emparar a lo prota y odiar a lo suyo antagonista y no piensa en lo que ye pasando en a historia. No sabe abstraer-se y pensar en a dureza d'as accions que i pasan y en as conseqüencias que tienen. U talment, a qui recuenta a historia, no li intresa recontar-lo, que tamién ye criticable.

Muitos herois d'agora "van a lo que van". No se miran que por o suyo propio intrés. L'altruísmo ye un desconoixiu. Fan lo que calga a qui calga pa aconseguir os suyos obchectivos. A suya sinceridat esdeviene crueldat, quan no son uns mentirosos compulsivos. Parte d'as suyas accions son moralment condenables en practicament todas as culturas humanas. Con ixos vimbres an que mirar-nos hemos de fer una sociedat que de vez que lis admira, condene ixas accions.

Siga an que siga lo problema, que ni lo sé, ni ye l'obchectivo d'iste post trobar-lo, me pienso que ya prencipia a sobrar antiherois y personaches realistas. Trobo a faltar l'heroi "bueno de tot". Ixe sin defectos, que t'amuestra o camin d'a virtut. Que nunca no arribarás a estar, pero que represienta tot lo que te faría goyo d'estar. Talment calga una mica mas ixa mena de personaches en una sociedat an que l'egoismo, l'agresividat u a crueldat son cada vegada mas comprendidas y an que as personas "virtuosas" son vistas como repelents, detestables, hipocritas u sospeitosas.

Me faria goyo de poder continar tenendo idolos que no tiengan os pietz de bardo. Eixemplos an que alufrar os mios ideyals. Conscient de que ye inalcanzable, pero seguro de saber qual ye o destino. Me faría goyo deixar de cabo ta quan ixe cinismo moderno y tornar t'os X-Men que no mataban, que se miraban de salvar a os inocents, que treballaban de conchunta y que creyeban en una sociedat en paz y libertat pa todas y totz. Sé que ye una ilusión, que ixo no existe, pero la ficción ye precisament pa ixo, ¿no?. Pa soniar con atras realidatz.