jueves, 28 de febrero de 2019

De suspensos propios y aprebaus d'otri

He suspendiu l’examen de certificación d’o nivel B2 d’aragonés. Concretament por la parte d’a comprensión oral, habendo superau la resta de destrezas. Podría meter un ciento de sincusas, acumular-le la culpa a diferents factors, chuntos u separaus. Podría qüestionar lo proceso. Podría demandar revisión a los dioses de l’aragonés. Pero no. Toda critica que fese quedaría, con razón, tacada por la sospeita de que nomás la foi por haber supendiu.En lo momento que me i presenté accepté de facto las reglas d’o chuego, lo tribunal y todas las conseqüencias. Y la conseqüencia ye un suspenso.

No diré que no me fa triste. Muito. Y m’encarranya y me pareixe inchusto. Sé que tiengo ixe nivel, y en doi fe cada diya que foi servir ista luenga. Practicament tot lo que foi ye publico y platero. Tretze anyos de blog, con toda la evolución que ha teniu, cinco de radio, mas d’una decena de profesor y muitas colaboracions de toda mena en diferents puestos. No seré yo qui me chuzgue. Todas y totz sabetz lo que foi y tenetz la vuestra opinión prou formada. Si suspendo u aprebo un examen no cambiará lo que opinetz. A qui no le feba goyo u consideraba que lo mio aragonés no ye bueno, puro u achustau a que me sé yo que normas no escritas, continará fendo-lo. Aspero que a qui le agradase lo que foi no deixe de seguir-me por iste entrepuz.

De vez que triste, tamién me foi contento. Por toda la chent que quiero, u que hemos compartiu prochectos, aulas, actividatz y a la finitiva, vida. Pero sobre tot, por todas las alumnas y alumnos que han pasau por las mias clases y que hue tienen ixa certificación d’os conoiximientos que en parte aprendioron de yo. N’i hai decenas y la millor cosa que me levo d’iste proceso ye veyer-les aprebar l’examen y estar fablants con una muit buena competencia lingüistica.

A pesar de que no s’ha feito como yo lo hese feito, y de todas las pegas que le pueda meter a lo proceso de certificación, torno a decir que en presentar-me-ie accepté ixas reglas. Y lo facié porque creigo que yera una d’as reivindicacions urchents y nesezarias pa l’aragonés, por la que levo luitando anyos arrienda. Se podeba haber feito millor, sí. Y pior tamién. Yera la primer vegada y si n’i hai de posteriors aspero que se corrichan los problemas que bi ha habiu.

Oficialidat, unidat d’a luenga d’Ansó ta Benás, reconoiximiento de dreitos a toda la comunidat lingüistica, certificacions oficials de nivel, standar y grafía consensuadas y d’ampla representación, academia independient, representativa y operativa, amostranza de y en la luenga… son reivindicacions vitals pa que la nuestra luenga tienga una minima oportunidat de sobrevivir. Manyana, igual como hue, igual como ahiere seguiré treballando dende toda la honestidat que tiengo por conseguir totz ixos obchectivos y fer que l’aragonés veiga ixamplau lo suyo numbro de fabladoras.

martes, 26 de febrero de 2019

Pareixe que pleverá (relato TdB)

- Pareixe que pleverá - dicié en salir d’o portal
- No pas hue - lo portero me respondió sin mirar-se-me, con la uellada perén en lo ciel nuble y un chiquet movimiento d’o escarbadients que acucutaba por un costau d’a boca suya - Seguirán las boiras dica la tarde y s’ubrirá lo ciel pa la nueit. Si no por las luces d’a ciudat, hue sería buen momento pa alufrar las estrelas, Don Licer. Pero no ha de plever. Si quier, le guardo lo bateaguas en la portería.


Lo portero yera un repui d’antes mas, con una d’ixas educacions doctrinarias que le feban tractar de “don” a los propietarios d’os pisos que vivibanos en ixa comunidat. Unos modos que obligaban a ubrir las puertas a las damas y a carranyar a los crios que correban por los corredors que levaban t’os ascensors.


Tasament s’heba estau bell anyo en la escuela d’o suyo lugar. No teneba estudios. No entendeba de politica, economía u historia. Nian de futbol u d’os alparceyos que saliban en las revistas. En la tele no se miraba que bell western de cabo ta quan, d’ixos que las cadenas de poco presupuesto achustaban a brozuecos pa emplir la suya programación. Pero a la hora de conoixer l’orache esdeveniba bella mena d’oraculo, superior a qualsiquier Montesdeoca u Lolumo. Rivalizando con lo Meteosat, l’Aemet y toda aplicación informatica que, a pesar d’as patacadas de datos y modelos estadisticos, ni s’acercaba a lo porcentache d’aciertos d’o portero d’ixa finca.


Ixe maitín de chinero amaneixió con un ciel d’ixe azul poliu que fan servir en las pinturas d’as ilesias quan idealizan lo paradiso. No i faltaba que un dios cerrudo acercando lo dido a un Adam a pocas de fer-se carne y tener lo privilechio y la maldición d’estar lo primer humano. Cosa m’hese feito barruntar plevida de tardes. Lo parte d’a nueit d’antes anunciaba un diya de sol, de puyada de temperaturas, quasi primaveral. Raro en ixa parte de l’anyo, pero ya se sabe que dende fa bella decada, l’orache ye varrenau de tot. D’aforro en lo preto d’o hibierno, buchorno pa Carnaval, cierzo por toda la ribera en agosto. Por cada anyo se feba de pior endevinar con qué fenomeno meteorolochico te trobarías a l’atro diya.


Manimenos lo portero continaba fendo pleno. Totz los maitins heba previsto, punto por agulla, cada bufada de viento, cada gotarraina cayida d’o ciel. Mesmo la nieu, que nos afalagaba con la suya presencia tant de vez en vez, yera un mas d’os elementos que entraban en las suyas inconscients equacions.

- ¿Cómo lo sabe? - le preguntaba de cabo ta quan - ¿Cómo puet encertar cada diya l’orache que fará, si nian los scientificos lo consiguen?
- Fendo ficancia. Cal fer ficancia. Y firme rato alufrando lo ciel.


Con ixo me quedaba. No veniba garra explicación dimpués, ni me recontaba que hese visto a tal u qual muixón esvolastriando no sé cómo. U si l’airaz que hebanos sufierto la tarde d’antes yera lo culpable de que a l’atro maitín hese feito fagüenyo. Los suyos secretos, si sisquiá yera conscient de tener-los, quedaban pa cutio con ell. Amagaus como los papels d’una achencia d’espionache. Mesmo millor.


Belún d’ixos secretos habió de fer servir pa que, con l’escarbadients movendo-se de costau a costau d’a suya boca, predecise una tronada ixe maitín azul-paradiso de chinero. “Cayerá tronada. Dimpués d’a siesta si fa u no fa”, sentenció. Sin dubdar-lo me’n torné ta casa a por lo gambeto gran. Chusto a ixa hora plegaba d’a oficina y no quereba arribar chupiu. Quan lo portero parlaba de “tronada” no se referiba que podese espurniar una mica firme, ni a que plevese de manera chenerosa. Una tronada yera una tronada. Lo ciel cayendo-se-nos dencima, como temeban los galos d’os tebeos d’Asterix. Una tronada yera truenos, yera eslampius, yera rayos. Y augua a boticiegas, prou que sí. Una tronada yera l’estrapalucio que anuncia qualque mena d’apocalipsi, l’augua rebocando por los alcanduces d’a ixa antiga carrera d’o casco viello zaragozano.


La chenta pasó y torné ta casa con lo gambeto arrebullau en la parte de dezaga de l’auto. Lo ciel continaba tenendo ixa pictorica color. Vide los patos nadando tranquilament por lo bell medio d’o rio, como si ixas capacidatz supersensorials que les acumulamos los humanos no les avisasen d’a tronada que sin dubda sería acercando-se. Porque encara que tardase una mica a arribar, lo portero nunca no heba fallau. A fe que en qualsiquier momento lo ciel s’enfoscaría y la plevia escomenzaría.


No olvidaré nunca la suya cara en lo prencipio d’aquella tarde. Un cenyo encarranyau, furo, con verdader odio en las corrucas que daban personalidat a ixos caixos y ixa frent. Lo portero se miraba ent’o ciel, prebando de leyer la letra chicota d’un achuste que talment hese firmau con l’orache quan naixió en un lugar d’a Val d’o Xiloca, y que por primer vegada no cumpliba una d’as partes. Los elementos no le obedeixeban. L’ausencia d’a tronada no yera un chiquet retraso por bell chiro en los vientos pirinencos u qualcosa pareixida.

- ¿Tronará u no tronará? - Le pregunté con tono chuzón.

No respondió. Nomás una fugaz uellada me convidó a seguir con lo mio caminar entre que ell continaba rebuscando por dencima d’os nuestros tozuelos a on se podeba amagar la anunciada tronada. De tardes heba d’acabar unas fayenas d’a oficina. T’a part d’alavez siempre me levaba treballo ta casa. Asinas que lo que pasó contino lo he de recontar por lo que me dicioron que heban dito chent que diz que vido lo que pasó. “Si quiers mentir dí lo que sientas decir”, diz lo refrán, pero lo caso ye que todas las versions coinciden en la mesma inqüestionable final.


Arredol d’a meya t’as cinco, con ixe mesmo teito monocolor sobre la ciudat, libre de toda boira, diz que lo portero empecipió a chilar-le a lo ciel. Secutiba lo suyo punyo fendo remango, como si ixe conchunto de nitrocheno, oxicheno y quantos elementos mas tenese esmo. Le chilaba, le deciba que se deixase d’enganyuflas, que ell sabeba quan heba de plever y quan nevusquiar. Si heba de cayer piedra u chirar-se lo cierzo. Recorreba la carrera en primeras, y toda la mazana dimpués, mirando-se entalto pero sin entrepuzar-se con garra d’os foraus ni recholas sueltas que abundanban tanto por lo nuestro barrio. Repetiba las suyas menazas, talment con l’asperanza de que l’orache de toda una planeta reblase debant d’un simple hombre. Dimpués de quasi una hora, con lo sol ya en l’horizont amaneixió la primer boira. Chiqueta, blanquinosa, mica ixorrontadera.


Beluns d’os vecins ya heban baixau a mirar de fer-le venir a buenas.

- Tranquilice-se portero. No pasa cosa por entivocar-se. Nian los saputos d’os telediarios tienen un zero por cient d’errors - le deciba uno.
- Si contina chilando ent’o ciel, le tendrán por alunau, y vendrá la policía, u los de servicios socials u quemisió y se le levarán. A mirar si no va a poder veyer mas a los suyos fillos - preixinaba unatro.
- Ya arribará la tronada, portero. Puet estar que nomás s’haiga entivocau en la hora. ¿Veye como ya i hai astí una boireta? - prebaba de trobar un punto meyo la vecina d’o cinqueno quarta.


Todas ixas parolas esnavesaban por la ment d’o portero que seguiba limpio paroliar con los elementos. L’arribada d’a boira pareixeba mesmo haber-le animau. Una chiqueta victoria que le endizcaba pa continar con la suya cruzada personal. La foscor conquerió una nueit mas la ciudat sin que hese pleviu ni zarapita. Los vecins fueron ocupando las suyas casas, aguardando que los presentadors d’as noticias les decisen qué heban de pensar lo maitín siguient, u deixando que los esportistas de l’equipo contrario se levasen toda la suya frustración en forma de faltadas.


Lo portero no debió de cenar aquella nueit. Diz que se i estió dica aquell trueno, aquell primer trueno que fació que tot l’edificio salisenos t’as nuestras finestras a veyer como a la fin teneba razón. Un trueno que sonó a la voz d’un dios primichenio, como si una litarrada de planetas se tombase ent’as casas nuestras. Dende astí viyemos a lo portero, abaixo en la carrera, con los brazos ubiertos pataleros que pareixeba que le hesen creixiu. Con un amplo riso en la cara y los uellos zarraus d’o placer que sentiba en haber ganau la suya batalla personal. L’augua empecipió a cayer a marancantón y una mormor se sentiba entre los vecins, que comentabanos con los familiars como siempre, a la fin, lo portero teneba razón. “I hai tronada, veyetz?” recuerdo que les dicié a la mia muller y lo mio crio, que alavez no heba feito ni los cinco anyos, “¡ya sabeba yo que tronaría!” comenté, como si podese tener una parte d’os poders precognitivos d’o portero.


De rapiconté, tot lo ciel s’iluminó, enlucernando-nos por bell rato. Dimpués, un trueno. No, no yera un trueno. Yera lo pai, lo vuelo de totz los truenos que nunca haigan feito tremolar la tierra. Nos ixordó. Espantaus, mas d’uno s’acochó buscando protección en lo mobiliario d’almagacén sueco que compartibanos la mayoría d’as casas. La noticia fue pasando de boca a orella y a la boca d’otri. Y asinas-asinas dica arribar a todas las casas de l’edificio. A on que lo portero se trobaba bell segundo antes, no i quedaba que cenisas por tierra y un rolde negro de piedra cremada. D’ell, d’aquell hombre d’o Xiloca a pocas de chubilar-se, no en quedaba ni perreque. Ni la suya chaqueta marrona, ni lo camatón de claus que portiaba siempre penchadas d’o cinglo. Cosa. Ni un repui. Nomás un sinyal debant d’a puerta que heba cusirau por tantos lustros.


La tronada acabó a escape, poco rato dimpués. Enarcaus, los vecins fuemos baixando poquet a poquet t’a portería. Nos febanos cruces. No entedebanos que heba puesto pasar. “Bell rayo le habrá alcanzau” suposabanos. Yera la razón mas plausible. Totz tenebanos la glarimeta en los uellos pero denguno no la deixó esbarar por lo tefle. Lo portero yera conoixiu y quiesto por totz, pero de vez yera silencioso y distant, asinas que d’entre totz podebanos emplir tasament meyo fullo de datos certeros sobre la suya persona. Nian sabebanos a ón pegaban los suyos fillos ni cómo contactar con ells pa avisar-les d’a mala noticia.


A l’atro diya vinioron los de l’aseguradora a mirar-se lo puesto a on que heba pasau “l’accident”. Las vecinas chafarderas de l’atra escalera me recontoron que heban dito que yera imposible que un rayo fese ixo. Que heba d’haber deixau un calavre. Que no podeba simplament fulminar-lo como si nunca hese meso un peu en la Tierra. Uns dicen que ixa yera la versión de qui no quereba haber de pagar lo seguro de vida que teneba. Atros, que en realidat aproveitó pa ixopar y empecipiar una vida nueva. En lo Caribe, u talment en Mallorca, que diz que i heba estau de viache de novios y le heba feito firme goyo. L’atra, la mas mistica, que defendeba la monitora de yoga que s’heba montau un negocio en lo tercero segunda, yera que la tronada le heba reclamau y que se heba chuntau con lo ciel y los elementos que tant bien conoixeba.


Yo no sé lo que pasaría. Si de verdat lo rayo cremó dica lo miollo de totz los suyos uesos, los musclos, lo pel y mesmo la ropa y lo que portiase dencima. Si será agora fendo-se un brandy en la terraza de bella placha balear, u si ye uno con la pachamama. Dende que ell marchó dengún no m’ha sabiu predecir l’orache, asinas que he iu aprendendo a mirar-me ent’as boiras, a leyer los patrons d’a naturaleza, a alufrar los movimientos d’as aus. Soi encara bien luent d’ell, pero china-chana voi acertando por cada diya mas a soben. Talment d’aqui a bell anyo haiga conseguiu acercar-me a lo suyo nivel. Dica alavez, habré de seguir fendo ficancia, como ell me conselló.


¡Ah, y no olvidetz hue lo bateaguas!. Ista tarde i habrá tronada.

Descarga-te iste relato en formato PDF dende aqui.

domingo, 24 de febrero de 2019

Lo vedau de Penyaflor y la negación en aragonés. Tierra de barrenaus 5x06

Foto: Jesús Ángel Jiménez Herce
Por problemas tecnicos y d'achenda, lo nuevo Tierra de barrenaus radio s'ha feito asperar bell poquet y arriba mas curtet que de cutio. Pero no por ixo menos intresant.


Dimpués d'os comentarios sobre lo blog, la educadora medioambiental Tamara Marzo torna t'o programa pa charrar d'a naturaleza d'o país. En iste caso d'un puesto que las zaragozanas tenemos bien cerqueta como ye lo Vedau de Penyaflor y que la mayoría d'as ciudadanas desconoixemos.

Chabier Lozano, miembro de l'Estudio de Filolochía Aragonesa y autor de Felqueral, entre atras cosas, contina lo programa fendo la segunda edición d'ixe taller de luenga aragonesa que empecipiemos en octubre, quan Juan Pablo Martínez nos charró d'os quantificadors. En iste nuevo programa charraremos de bell aspecto que cal conoixer sobre la negación en aragonés y las parolas de polaridat negativa.

Antimás, en iste mes rebutient de novedatz mosicals, tos presiento dos nuevos discos. Lo primer, lo de Nuei, un nuevo grupo que fació la canción que trigó Nogara pa promocionar los suyos cursos, y que implió l'Arrebato en la presentación d'o suyo primer disco. Un conciertaz a on que contrimostroron tot lo futuro que tienen por debant. Lo segundo, los veteranos almugavars de Lurte, que trayen la suya rasmia guerrera en forma de un nuevo treballo. Lo suyo folk-metal estió bien protagonista en las Vodas d'Isabel d'estianyo, en haber-les esleixiu como pregoners y haber protagonizau parte d'a scena final. 

Pa lo siguient programa, tos he demandau por retz una miqueta de colaboración. Si yes d'os que nomás leye lo blog, aqui tiens lo video a on que te convido a participar.









jueves, 14 de febrero de 2019

A trozos (Relato TdB)

Siempre tengo que aguantar las estupideces del niño. Toda la casa llena de trastos, de juguetes, de imbecilidades. ¿Qué es esto? ¿Más cartas de caballeros medievales y bichos estrafalarios? ¿Es que no puedes tener aficiones normales? ¿No te puede gustar el fútbol, como a todo el mundo? ¡Trae ahora mismo esa baraja! Mira, ya está, se acabaron las cartitas. Parece que tu dragón no puede defenderse. Ahora está hecho cachitos. ¿Ves como no era tan bravo? Pero no llores. Ni se te ocurra. ¿Cuántas veces te he dicho que no llores? Eres como tu madre. No sabéis afrontar la realidad. Siempre en vuestros mundos de ensueño y, en cuanto os tuercen un poco el gesto, a gemir y balbucear. ¿Tú crees que a mi jefe le puedo lloriquear? ¿Que le puedo ir con unicornios y supermanes cuando la cago en el trabajo? Quiero que lo recojas todo ahora mismo. Sí, los trocitos de carta también. Cuando venga tu madre a buscarte, ya puedes tener todo preparado. Y la cara bien seca. Que no vea yo ni la sombra de una lágrima.
 
Venga, acércate, que te limpio. Ya está, ya está. No te apartes, que no te voy a hacer nada. ¿Ves? Sonríeme. Así. Esta es la cara que quiero que pongas cuando venga mamá. ¿De acuerdo? Es que me sacas de quicio a veces, pero ya sabes que te quiero. Ya te compraré otro sobre de esos de cartas, no te preocupes. Vas despeinado. Arréglate un poco. Y métete la camisa por dentro. Algún día te llevo a mi trabajo y te enseño los robots. ¿Sabes que trabajo con robots? No de esos que salen en tus tebeos. Robots de verdad. De los que hacen coches.
 
Mensaje. A ver… Ya está saliendo tu madre de casa. Ya sabes. Esto lo quiero bien recogido. Y dile lo bien que nos lo hemos pasado juntos. Lo de la pizza, no. Eso será nuestro secreto. ¡Que buena la que me liaste la última vez! ¿Los deberes los habrás hecho, no? ¿Cómo que ayudarte? ¡Son tus deberes! ¿Tú te crees que a mi me ayudaban? De verdad, yo creo que eres tonto. ¿Ahora qué hacemos, inútil? ¿Sabes lo que me va a decir tu madre, no? Es que encima, al final, ya verás como la culpa es mía. Tira para tu cuarto y ponte a hacerlos hasta que venga. ¡Y no te quejes! Haberlos hecho antes si no querías una torta. ¡Que no llores! ¡Que no vea tu madre una sola lágrima cuando venga! Veinte minutos tienes para acabarlos. Y hazlos bien. Estudia. No acabes siendo un mierda.
 
Como yo.

Feba muitismo tiempo que no escribiba en castellano. Bell articlo que me demandoron y bell microrelato pa concursos, a on que no tenié guaire exito. En zagueras he escrito a-saber-lo y contra mas escribo mas paro cuenta de tot lo que me queda por aprender, asinas que miro muito por internet exercicios d'escritura, consellos, blogs de creación literaria y cosas asinas. En ixas, me trobé con iste Literautas, a on que publiqué iste primer relato en castellano y d'a on que he iu quitando mas d'una buena ideya. Aspero que tamién tos faigan goyo istas historietas.

(Relato publicau orichinalment en la web Literautas en chinero de 2019: https://www.literautas.com/es/taller/textos-escena-57/)

jueves, 7 de febrero de 2019

Mirallos y miraches, de Love of lesbian

Lo nuestro aniversario me trayió unas entradas pa l'espectaclo "Mirallos y miraches" de Love of lesbian que, quan me lo regaloron, sisquiá sabeba que pasarían por la ciudat nuestra. Por un regular no me fa guaire goyo los conciertos posaus, sin barra, ni poder bailar, pero si nunca heba de veyer-ne garra, iste yera lo perfecto. Heba visto bell trocet por retz y la cosa prometeba. D'atra man, lo simple feito de sentir las letras de Santi podendo fer ficancia de cadaún d'os suyos versos, ya yera prou motivo pa disposar-me a disfrutar d'una gran nueit.

Mirallos y miraches no fació burro falso. Las alufras que m'heba feito se quedoron mesmo curtas. La nueit empecipió con un scenario plen de caixas de cartón que iban a ir esdevenindo toda mena d'elementos scenograficos. Lo cantaire, dimpués de bell par de cancions, avisó a navegants: "hue no sonará John Boy, ni Alli donde solíamos gritar, ni garra d'os hits. Ista ye atra mena de show". Ye, si no levo mal la cuenta, la cinquena vegada que presencio un concierto de Love of lesbian y, encara que totz son estaus a saber qué diferents, iste prometeba estar bien luent de tot lo que heba visto dica alavez.

La suya promesa-menaza a escape se podió comprebar. Efectivament, por lo listau de cancions no pasaba denguna d'as mas conoixidas. En lo scenario, antimás d'os mosicos, una colleta d'actors iban fendo servir las debantditas caixas de cartón, y atros elementos que trayeban de propio en cada tema, pa complementar la canción. Si las letras y la mosica ya son a-saber-lo evocaderas, lo refirme visual deba una dimensión fisica a todas ixas frases que tanto he cantau.

Qui no los haiga visto nunca no sabrá lo roceros que son, pero tanto Santi, lo cantaire, como Julián, un d'os guitarristas, son bien aficionaus a interacturar con lo publico. D'astí surtió l'anecdota d'a nueit y tot un ambient de confianza entre lo publico que empliba la Mozart y la colla barcelonesa. En un momento, totz dos se quedoron posaus en lo scenario y preguntoron por dos personas d'o publico. S'heban escrito qualsques correus con ells. "¿Son aquí Jorge y Maria Pilar?". Santi acumuló la falta de respuesta a lo feito de que dos nombres tant aragoneses probablement fuesen prou repetius entre las sillas d'os asistents. Pero Jorge y Maria Pilar no amaneixeban por garra cabo. Deducioron, las personas que yeran en la parte de mas abaixo, que dos sillas vuedas debeban corresponder-se con ixos misteriosos y ausents personaches. Lo cantaire, sin sangre en la pocha, confesó que aquell tal Jorge le heba escrito porque quereba demandar-le a aquella tal Maria Pilar que se casasen. Vista la situación, habió d'improvisar bella mena de monologo que nos fació esmelicar-nos.

Ixe suceso sirvió de filo conductor a quantas atras gromas durant una nueit plena de chenialidatz. Una d'ellas, que ya hebanos puesto vivir fa bell anyo en los Premios d'a Mosica Aragonesa, estió una versión desenchufada de tot de "Segundo Asalto". Cantada a pur de voz y guitarra acustica, indo de barra a barra d'a butacas pa que todas las asistents podesen sentir bien bell troz d'o tema. Todas calladas, sentindo cada silaba y cada acorde, en uno de tantos momentos machicos que viviemos ixa nueit.

Sin estar una colla mica politica ni reivindicativa, Santi metió un chiquet speech antes de empecipiar con El poeta Halley, probablement la millor canción d'os suyos zaguers anyos. En ella, antimás d'agradeixer una vegada mas la colaboración de Serrat, reivindicó lo dialogo como una valor y proposó que, pa que la chent podese entender-se millor, en l'Estau espanyol toda nina y nino hese d'aprender unas nocions basicas de luengas minorizadas. Acabó demandando que dengún no votase a la dreita, conseguindo aplauso de buena parte d'o publico. Una vegada mas, como siempre que la siento, me fació estremolecer-me en la parte final con ixos versos tant repolius.

Una canción dimpués, y sin garra bis, lo concierto remató. Una nueit machica, plena de momentos repolius, de muit mal olvidar. Love of lesbian han sabiu fer complegar la suya mosica con lo teatro d'una manera que t'embacila dende lo primer dica lo zaguer minuto. Dimpués de toda la patacada d'anyos que levan sobre los scenarios no han quiesto acoflar-se en la comodidat d'un setlist de bailables y siguen arrisgando, lo que ye muit d'agradeixer. Asinas que aspero que cotinen asinas y "a brilar, que son dos silabas".

domingo, 3 de febrero de 2019

Sagas X-Men: Las guerras asgardianas

Dibuixo de Arthur Adams
I hai comics que tornas a leyer-los una y atra vegada y por cadaúna te fan mas goyo. Rai lo tiempo que haiga pasau, u lo que haiga evolucionau lo luengache d'os tebeos en lo tiempo transcurriu. Ben de tener bella cosa especial, cuento que mas cercana a las emocions que a las razons, que fan que cada visita siga una d'ixas fantasticas experiencias que la buena cultura da. En tiengo bells cuantos, d'ixos, y fa poco, con motivo d'o programa especial de comics que facié en la radio, releyié Las Guerras Asgardianas, de Chris Claremont, Paul Smith y Arthur Adams. (Spoilers, pero obvios)

La saga, publicada entre 1985 y 1988 replega lo material de quatro comics formato grapa. Dos especials de X-Men & Alpha Flight publicaus de propio, lo New Mutants Special Edition 1 y lo noveno Uncanny X-Men Annual.  Los dos primers dibuixaus por Smith y los atros dos por Adam. En l'estau espanyol se publicó fa a-saber-los anyos en formato Obras maestras de Forum, reeditando-se en Marvel Gold de man de Panini en 2010. Seguntes l'abance d'o Plan editorial de 2019, iste anyo tendrá una nueva edición, asinas que ye de buen conseguir.

Las Guerras asgardianas ye dividiu en dos partes, aluenyadas en lo tiempo. En la primera, un vuelo a on que entre la tripulación tenemos a Cyclops y Madelyne Pryor, dispareixe misteriosament en bell puesto de Canada. Los X-Men i van, de conchunta con la suya versión canadenca, pa mirar de trobar a los suyos ex-companyers (en aquellas envueltas Cyclops y Madelyne no feban parte d'os X-Men). Astí se troban con que, tanto ells como la resta d'os pasachers de l'avión viven en una mena de ciudat asgardiana a on que los suyos problemas s'han solucionau y mesmo han conseguiu bell poder sobrehumano. Cyclops, por eixemplo, controla los suyos rayos opticos, Puk creixe dica prener una estatura "normal", Madelyne consigue poders curativos... Manimenos, luego descubrirán que i hai un pre a pagar por ixos cambios. Un debat que no por cutiano deixa d'estar bien important. ¿Qué somos disposaus a fer pa solucionar los nuestros problemas? ¿Somos solidarias u "vida por vida, primer ye la mia"? Dezaga de tot ye Loki, lo dios asgardiano d'a mentira, qui acaba redotau y a qui las "autoridatz asgardianas" prohiben tornar a interferir en la vida d'os X-Men.

En la segunda parte, los Nuevos Mutantes son transportados ta Asgard a on que, por un problema de transportación de Magik, acaban espardius por tot ixe mundo. Astí, cadaúna d'ellas vivirá una aventura propia entre que consiguen achuntar-se de nuevas pa luitar contra La Encantadora en un primer momento y contra lo mesmo Loki dimpués, prebando de rescatar a Storm. I contarán, prou que sí, con l'aduya d'os X-Men.

Nos trobamos debant d'un d'os grans primers crossovers mutant. Lo que agora nos pareixe normal, l'emplego de personaches arrienda en una aventura mutant, t'a part d'alavez estió tot un acontecimiento, en chuntar-se tantismos superherois en nomás quatre grapas. Ixe esquema d'aventura se copiaría, modificaría y ixamplaría a-saber-las vegadas en los siguients anyos, esdevenindo ya un costumbre y mesmo una d'as ferramientas mas emplegadas dende Marvel y atras editorials de comic superheroico con universo coherent.

Pero por si tot ixe trapacil de personaches mutants podese pareixer-le poco a belún, en istas pachinas fan acto de presencia buena cosa d'asgardianos famosos: Surtur, Eritri, La Encantadora, Loki, Hela... totz fueras de Odín, que yera dispareixiu, y lo propio Thor.

En Las Guerras Asgardianas no i hai ni un segundo pa alentar. En cada pachina son pasando cosas arrienda, con emoción, diversión, drama y mesmo bell momento comico. Una historia que agora levaría a-saber-los numeros de contar, que se faría un macroevento con un "alpha", un "omega", catorce precuelas, especials en cada colección y dotze dibuixants diferents pa poder editar-lo tot en tres meses. En los ueitanta, con una centena larga de pachinas se feba una obra mayestra como ista. Que las d'agora tienen atras cosas a la suya favor, pero la capacidat de condensación d'ista obra yera admirable mesmo pa los standards d'alavez.

Puro Claremont, iste tebeo afunda prou en la personalidat d'as suyas protagonistas y en las relacions entre ellas. Ubre filos argumentals que tardarían anyos a zarrar-se. Muitas d'as decisions que se i prenen tendrían conseqüencias a posteriori, lo que ha fa inevitable la suya lectura pa qualsiquier que quiera conoixer bell poquet la historia d'os mutants marvelitas. Pero de vez, ye un comic que se puet leyer perfectament isolau de toda la patacada de numeros que s'heban escrito antes. Una aventura que se disfruta en cada vinyeta y bafarada.