viernes, 12 de diciembre de 2025

Lo litonero d'o Bruil, arbol de l'anyo en un parque ixuplidau

No sé guaire de botanica ni de chardinería ni d’arbols. Lo chustet pa diferenciar-ne los mas comuns. Manimenos sí que tiengo muitos que se me fan especials; los arbols de l’amor d’a carrera Universidat, que en fer flors deixan una carrera rebonica y marcan l’empecipie d’a primavera; la ciresera chaponesa con una branca borde d’a ciresera d’aquí que i hai en lo chardín de l'Ada Byron; la carrasca d’o Bruil, que en planté bel glan y medró en a mía terraza; lo Phitolacca de Cambrils a on que chugaba de chiquet; y asinas-asinas cuantos mas. Pero si n’hese de decir un que siga lo mío arbol favorito, ixe ye lo litonero d’o Bruil. Y no en soi l’unico, ya que ye nominau a arbol de l’anyo con l’empente de vecinas d’o barrio y usuarias d’o parque. Podez votar-lo aquí y tos animo a fer-lo.

Tot lo Parque Bruil ye especial pa yo. Dende chiquet, a on que chugaba de cabo ta cuan y mas que mas en Pilars cuan i meteban actividaz pa la cachimalla. Pero sobre tot cuan facié casamuda t’o miollo d’a Madalena y lo teneba a tocar de casa. Lo parque m’ha aculliu en a-saber-las ocasions. Ye lo puesto a on que baixamos Arale y yo a fer una gambada, a peteniar por la ribera d’a Uerva u a estar-nos baixo la brempa de bel arbol tranquilez, leyendo u charrutiando. En o suyo quiosco hemos feito un ciento de bieras, en as etapas que ha estau ubierto. Cuan soi triste u tiengo problemas, marcho a pensar-los t’a placha que fa lo ríu chunto a lo puent que lo traviesa cara a la Alberto Maestro. Las fiestas d’o barrio, dica que se fació la reforma, i feban la chera, lo suyo acto central y con mas participación, t’a on que veniba chent de toda la ciudat. 

Manimenos, tot l’amor que le tiengo a iste parque esdevien desidia u mesmo se diría que odio de man d’o concello zaragozano. No nomás d’iste. Los problemas vienen d’antes mas. Lo parque ha iu perdendo arbols dende habe decadas. Muitos por simpla y natural muerte, pero que no se’n plantaba d’atros. Las vecinas febanos, de cabo ta cuan, bella plantación y chornada reivindicativa, con radida respuesta de l’administración. La reforma de 2010 se fació, como tantas atras, sin contar con os vecins, que tasament podiemos fer bella aportación a zaguer hora. Lo quiosco, un d’os suyos equipamientos mas sinyalers y disfrutaus por lo vecindau, se zarra terne que terne, sin que sepamos cada primavera si ixe verano podremos estar-nos-ie. Los zaguers que lo menoron, deixoron un forau de 80.000 euros y marca que en 2025 habremos de fer vermú en l’Isabelo, lo bar mas cercano.

Pero la rematadera ha estau baixo lo gubierno de Hueca, qui ha manteniu una situación critica en o parque durant meses, entre que iba fendo-se selfies de cazurrada en cazurrada por toda la ciudat. La chent sin casa que no le quedaba atra que dormir en un parque rodiau de viviendas vuedas, s’ha fotiu meses y meses sin que dengún de l’administración s’ocupase d’els, sin dar-les garra alternativa ni solución y deixando que lo problema se fese mas y mas grieu. Fa bella semana los han feito fuera y han cletau tot lo parque pa una limpieza una mica sospeitosa. A qui i malviviban, los han trasladau por agora, seguindo sin alternativa ni solución a curto-meyo plazo. Nyapas y mas nyapas. Ni una solución. Entremistanto, una chanflonada pa las luces de nadal. Si i hai un solo cristiano que s’estime mas malfurriar ixas perras en horteradas antes que no furnir de teito a la chent, por favor, que torne Chesús y l’encorra a zurriagazos dica l’infierno. Cuan s’inventó la fotografía bi heba qui creyeba que te quitaba l’alma. Talment tenese una mica de razón y beluna, a pur de fotos, le ha sacau lo poco que le quedaba d’alma a lo concello. Misticismos aparte, que l’administración permita istas situacions ye cualcosa que cal denunciar por cada día. Garra persona habría d’estar obligada a vivir asinas.

A pesar de toda ista penible situación y historia, u puet estar tamién una mica a resultas d’ixo, lo carinyo que le tiengo a lo parque y a los suyos arbols ye bien firme. Y chusto a ixe litonero, agora candidato a arbol de l’anyo, mas. Baixo la suya brempa, m’he fotiu rebonicos ratos solo, con Arale y mesmo con Kurt, lo nuestro gato, las pocas vegadas que prebemos de fer-lo salir de casa a descubrir lo mundo. Refirmau en o tronco suyo m’he leyiu libros bien pinchos, antes de que le clavasen lo cletau pa salvar las suyas venas. Aproveitabanos lo cubil que nos da pa meter astí lo puesto d’a organización en las tres edicions de A tot estrús y dende astí saliba la corrida que yera l’acto central d’a chornada.

Tanto ye parte d’a vida mía que decidié de dar-le un papel en «Parola de diaplerona», lo mío tercer libro en aragonés y ye que Litoneria 36, la casa d’un d’os protagonistas, ye en un d’os camals d’ixe litonero. Una miqueta mas t’alla, tamién en o parque, i ye Molinia, unatro d’os escenarios principals d’a novela.

Bel día las vecinas d’a Madalena recuperaremos lo parque pa lo nuestro disfrute. No sé cuán ni cómo, pero ixo ha de pasar, porque ye una parte bien important d’o nuestro patrimonio y d’o nuestro barrio. Talment podamos empecipiar a querer-nos un poquico si femos d’un arbol, d’ixe litonero tan rebonico y guallardo, con o suyo gran piet d’elefant y la patacada de litons y fuellas serradas asimetricas, l’arbol de l’anyo.

(Aquí podez votar dica lo 17 d'aviento por “El almez del Parque Bruil”).

martes, 2 de diciembre de 2025

Lo minimo común multiplo y atras cosas que cal saber

D’entre toz los memes que m'arriban con bella periodicidat, n’i hai un que me fa encarranyar-me prou. Ya sé que ye lo mío problema, que no habría de fer-me por fateras asinas y que no ye que una pachuchada pa fer mas agradable lo maitín laboral. Pero, como en tantas atras cosas, no me preocupa la gracieta sino lo proceso lochico de pensamiento que i hai dezaga.

Parlo d’ixe meme que circula tantismo de «Atro día que no foi servir pa cosa lo minimo común multiplo», en la versión de letras, u «Atro día que no foir servir pa cosa lo complemento predicativo», en a de ciencias. Ista semana m’arribó unatra variant con a flauta dulza que aprendebanos las d’a mía cheneración en l’asignatura de mosica.

Tot son obchecions.

La primer ye la consideración d’os conoiximientos, rai de qué mena, como utils nomás en a mida que tienen una dimensión economica u practica immediata y evident. Ixe pensamiento tan ixemenau de que tot lo que no da diners u aduya a dar-ne, no vale pa res. Clamaz-me romantico u birontón, pero soi d’ixos que creye que lo conoiximiento por sí mesmo ye valioso. Soi d’os que chustifica que se inviertan chanflonadas en investigación teorica, en tirar naus ta l’espacio por muito que aquí nos quede a saber qué conoixer, en entender lo mundo sin haber de buscar aplicacions practicas immediatas. Nunca no sabemos d’a on vendrá la siguient revolución tecnolochica u cientifica. Muitas han saliu d’ixa investigación «pura» u «abstracta» que se suposaba no valer pa res. Y, en tot caso, tot ixe conoiximiento nos aduya a entender millor lo mundo. ¿Que no ye ixo valioso per sé? ¡Cuánto mal ha feito la ideolochía capitalista!

Lo segundo ye lo desprecio a la educación. A sobén sí que femos servir ixe minimo común multiplo, lo complemento predicativo y la flauta dulza en a nuestra vida cutiana de maneras que no en somos conscients. Mesmo si tu no lo fas servir, sí pas atras. Personalment, todas tres habilidaz m’han serviu bella vegada en a vida mía. Lo mcm, a todas horas. Tos recomiendo, como chimnasia mental, abandonar calculadoras y mobils y fer TODAS las cuentas cutianas, con o tozuel. Pero encara que ixe conoiximiento no lo aplicasenos, la manera d’adquirir-lo en la educación obligatoria ye un procedimiento que nos aduya durant toda la resta d’a vida nuestra a adquirir-ne atros d’ixos que sí que consideraz utils. Igual como estudiar una luenga, cualsequier luenga, ye un proceso que fa honra pa ixamplar las astrucias lingüisticas en a luenga propia y amillora l’entendimiento d’as sucesivas que s’aprendan.

Y lo tercer ye un mal d’a nuestra era: la celebración d’a ignorancia que’n charraba Carl Sagan. Ixo que denunciaba Jesús Quintero en o suyo famoso discurso de que «nunca como agora la chent s’heba feito la bamba de no haber-se leyiu un puto libro». Ploro por adintro cada vegada que cualcún diz «ye que soi de ciencias/letras» pa chustificar que no sabe sobre cuestions basicas d’a vida consideradas de l'atro canto d'ixa maldita muga que belún dibuixó entre unas disciplinas y atras. Pareixería que, en trigar l’itinerario en a ESO se chustifica esborrar d’a tuya ment tot lo que sabebas d’as materias de l’atro itinerario. A un matematico ya no de caldrá saber mica d’historia, ni lo mas basico, y de revés. ¿Por qué nos hemos de fer contentas de no saber cosas, de no tener bella competencia en bella materia? Prou que no podemos abracar tot, pero, personalment, tot lo que desconoixco me fa pena u mesmo vergüenya de no saber-ne mas. Por muito que seguntes que arias d’o saber me interesen poco, la zaguer cosa que faría sería presumir d’a mía ignorancia. 

Me salió en os rez una humorista que seguiba con ixe ferrete y reinvidicaba, como tantas vegadas he sentiu en a vida cutiana, que en os coles habrían d’ensenyar a fer la declaración d’a renta, que ixo sí que ye util. Seguindo con o suyo pensamiento utilitarista y capitalista, a on que delegas la capacidat de calculo a una app, nunca en a vida mía m’ha feito falta fer la declaración d’a renta. Siempre me la han feita. Mesmo podría firmar lo borrador que me ninvian. La sola cosa que se deixan, toz los anyos, ye la conduta d’o sindicato. Levo toda la vida treballando pa otri y ixa declaración ye de buen fer. No tiengo ni ideya de cómo funciona ixa declaración ni sabría por dó empecipiar si me la hese de fer yo. Y no veigo garra necesidat de que en a ensenyanza obligatoria s’amuestre cómo fer la renta. Pero no, no me’n foi argüelloso, de no saber-lo. Ye una pena y, si nunca me calese fer-la, me suposaría buen entrepuz.

Gracias, profesoras y profesors d’a vida mía, por tot lo que m’amostrez. Por lo minimo común multiplo, por lo complemento predicativo y mesmo por la tortura d’a flauta dulza y lo solfeo que tan mal se me daba. Y a qui me fa la declaración, ya de paso, porque ixe tiempo que me costaría aprender y fer-la, lo puedo adedicar a escribir en o blog.

sábado, 29 de noviembre de 2025

Un parramaco en l'achenda

Como cualsequier persona civilizada, los propositos d’anyo nuevo los foi lo 31 d’agosto. Dimpués d’o descanso estivero, con as pilas cargadas y ganas d’empecipiar nuevos prochectos, m’estructuro tot lo curso pa no ir dimpués esparpellau. En zagueras no miro de fer mas cosas sino de fer-las millor. Tamién prebo de deixar-me tiempo pa descansar-me, pa no trestucar-me y acabar en chunyo anguniau y con ixa fastiosa sensación de que no has cumpliu los tuyos obchetivos vitals. 

Con ixe escenario me clavé en l’uno de setiembre. Deixar lo programa de radio, que m’ocupaba buena cosa d’horas, me permitiba liberar achenda. Iba contento, reprenendo lo club de lectura de ciencia ficción y organizando-me de pistón los quefers literarios y esportivos. No sabeba que, dimpués de tasament una quincena, un monstruo m’aguardaba amagau en un maitín de lunes.

Clamemos-le «la movidica».

Vinió de rapiconté. Sabeba que podeba ocurrir, que yera una posibilidat, pero ni creyeba que ise a pasar tan luego ni que tendría la forma que a la fin prenió. M’obligaba a ixuplidar lo mío plan. ¡A cascar-la!. Heba de fer un parramaco por toda l’achenda d’as siguients semanas y adedicar cuasi tot lo mío tiempo extralaboral a foter-le. Por desgracia no yera la primer vegada que me pasaba cualcosa asinas y teneba la suerte de que, en ista ocasión, no yera por garra desgracia sino una simpla alteración de plans. Me planteyé ignorar-lo. A lo cabo y a la fin, no teneba obligación de fer-le caso a «la movidica». Asinas que lo primer que apunté en una fuella motivacional estió «Fas isto porque quiers. En tot caso, si no i arribases, te quedarías igual como yes agora».

Con ixo en ment, caleba reestructurar-me la vida. Menos tiempo pa entrenar, menos pa leyer, actividat social, la chusta, lo blog y los rez, ixuplidaus y prioridat completa pa «la movidica». Entré en ixe estau cuasi de trance cuan una fayena escala a lo numero uno d’as tuyas ocupacions. Los trachectos de casa-treballo y viceversa, pensaba en a movidica. De nueits, antes de domir, movidica. Si me deshoraba, movidica. En veyendo la tele, en charrando con amigas, en l’escusau, en o bar, en as visitas a pai, en fendo fiestas a lo gato… movidica, movidica, movidica.

Dica que pasó. Teneba calendata de caducidat y la sabeba dende lo prencipio. Ixa certeza siempre aduya. Si ha cumpliu l’obchetivo suyo totalment u nomás parcial ye cualcosa que encara tardaré meses a saber. Pero sí que n’he quitau dos conclusions sobrebuenas d’ixas semanas de movidica 24/7.

La primer, una flexibilidat mental que no teneba antes mas. Habe anyos, si me cambiaban los plans d’una manera asinas, se me feba un drama. Me paralisaba y tardaba a-saber-lo en tornar a mover-me, si ye que lo conseguiba.

La segunda, la satisfacción d’haber conseguiu una parte important d’os obchetivos y, pa forro de bota, haber aprendiu y disfrutau con o proceso. Ha estau tot un reto y toda la fayena feita me fará firme honra antes u dimpués, d’una manera u d’atra. 

Ya que toz los problemas que tenese en a vida fuesen «la movidica». Pero, creigo que aprender a resolver contorniellos asinas, que tot lo que trestucan son los horarios d’ocio, aduya a poder concarar los serios que viengan. Asinas que, agora que ya ha pasau y que la mía achenda ha tornau a tener los suyos contenius, me foi bien contento d’haber-me trepuzau con aquella «movidica»

miércoles, 26 de noviembre de 2025

¿Qué no nos farán?

La noticia d’a condena d’o fiscal cheneral espanyol me enarcó de tot. No sé si ye que encara me queda ixa miquirrina de inchenuidat u ye por las mías nulas astrucias como analista politico. Lo caso me pareixeba masiau claro. Me creyeba ixo que dicen en as pelis yankis de contrimostrar “dillá de cualsequier duda razonable” y las prebas exculpatorias yeran mas que prou, pero a la fin, se lo han ventilau. Miguel Ángel Rodríguez, tot y haber confesau que s’inventó lo d’a filtración en siede chudicial, ha contrimostrau tener mas poder que tot un gubierno, controlando mesmo lo timing d’a sentencia, que salió en un sinyaler 20 N, con una vitesa inchustificada. Pero ye que cuento que veyen la victoria total tan cerqueta que ya se la bufa tot. 

Y no ye que le tienga un especial carinyo a lo fiscal, ni que lo suyo caso se me faiga lo pior que le ha pasau a la «democracia» espanyola. Ye por las linias que son blincando-se. Porque lo fiscal no deixa d’estar un d’os suyos, un d’a clase politica, d’o bipartidismo de toda la vida. Cuento que precisament por ixo no tocará la garchola. Han mentiu, han contrimostrau que controlan a los chueces y que se la bufa que ixo siga evident, que pueden continar fendo-lo sin perder un voto, mesmo fendo que la oposición en pieda. La chusticia nunca no ha estau imparcial, pero ye que ni desimulan. Y s’han atriviu a fer-lo con tot un Fiscal Cheneral. Asinas que ¿qué no farán con nusatras, que somos uns pelafustrans, que no tenemos a l’estau dezaga ni grans partius ni medios de comunicación …? Pues lo que nos fan siempre, lo que les facioron a los seis de Zaragoza, a los d'Altsasu y a la chent de tantos y tantos casos a on que la chusticia no ye que una chanza? Acusar-nos y condenar-nos sin garra preba. No les faría falta ni la Lei Mordaza. Barrunto que, si bel día la vulcasenos, las condenas contra las antifaixistas continarían estando igual de concieteras y la parola d’a policía valendo lo mesmo. 

Y si isto lo fan en a oposición, ¿qué no farán estando en o poder? Lo siguient Ministerio d’Interior podría mesmo fer bueno a un troz de mierda como Marlaska. 

Lo miedo no cambió de bando y agora no les ne queda mica. Tienen tot bien enreligau entre que lo PSOE no sabe ni por a on le vienen y Podemos-Sumar desaproveitan una oportunidat sobrebuena de apercazar a la patacada de votants socialdemocratas que refusarán votar a los excompas de Ábalos y Santos-Cerdán, pero que no se decidirán entre la cucha-riseta y la matraca d’os “yo ya lo dicié”.

Vienen furas. Quede como quede lo poder institucional, lo facherío mas faixista d’as zaguers decadas tien a dios d’a garra y no tiengo ni ideya de cómo concarar-lo. ¿Seguir treballando en as nuestras organizacions? Obvio. Pero no creigo que ixo siga prou pa aturar-los. Sisquiá belún de toz ixos saputaces que levan toda la suya vida explicando-me cómo s’ha de fer la revolución tienga bella ideya antes con antes. «Debe llegar algo», que cantaba Reincidentes.

lunes, 17 de noviembre de 2025

Profes y comercials a chornada completa

En no tener yo guaire vocación ni langaria por la fayena que foi, me cuesta d’entender lo d’a deformación profesional. Ye verdat tamién que, adintro d’a profesión d’aministrativo no sé que traslación podría tener ixa deformación a la vida no laboral. Asinas que cuento que no padeixco ixa circumstancia que, de vegadas, puet estar mesmo problematica.

Talment por ixo se me fa tan chocant, y de cabo ta cuan, gracioso, ixa deformación profesional que tienen dos profesions: las comercials y las docents. Me pienso que i hai un porcentache bien gran en toz dos sectors de personas que nunca no desconectan, que pareixe que sigan exercendo d’estrela a estrela. Antes de que bella lectora faiga un #notallteachers, me cal aclarir que iste ye un comportamiento que veigo a sobén y que tampoco no soi denunciando garra cosa. Prou que i hai a-saber-los comercials y docents que no lo fan y, de qui sí que actua asinas, no’n tiengo garra queixa. Ye nomás cualcosa que se me fa curiosa. Disclaimer feito.

Ye basico pa cualsequier comercial, muito mas que no conoixer lo suyo producto, tener una buena capacidat pa conectar con os clients. Estar simpatico, ristolero y capable de chenerar complicidat, tener un luengache adaptau a lo publico y estrucias comunicativas son las habilidaz que fan de cualcuna, una buena comercial. Atras, pendendo d’o sector, pueden estar mas externas, como la ropa, la farcha u lo maquillache. En tot caso, ye bien común que, dillá de l’horario laboral, las comercials continen tenendo ixa actitut que pareixe que tot lo rato te vaigan a vender bella cosa. S’han aprendiu de corazón ixo de dar-te siempre la razón, u lo menos no sacar-te-la. Siempre correctas, buscando cualsequier filo d’o que tirar pa trobar gustos comuns que t’acerquen a l’interlocutor. Ye, por cierto, una manera d’estar en o mundo que se pareixe muitismo a las profesionals d’a politica institucional. ¿Por qué será?

L’atro sector, lo d’a docencia, tien un comportamiento pareixiu. Son tot lo día fendo clase. Rai que no sigas alumna suya u que no sigaz charrando d’a materia que impartan. Charran ex catedra y con explicacions y discurso propio d’espacios d’amostranza. Entre ixos tics docents, un d’os que mas risa me fa ye cuan puyan la voz una miqueta pa que se les sienta por dencima d’os comentarios que se les fa u d’o rudio d’a carrera u lo bar. Lo fan sin cantiar-se, con a naturalidat que da lo costumbre de fer-lo terne que terne. Tamién les importa igual que les digas que ya sabes lo que te son explicando. Una vegada que empecipian la lición, la rematan. I hai vegadas que creigo que voi a marchar ta casa con quefers pa lo siguient día.

Amigas docents u comercials: relaxaz-tos. No cal que treballez tot lo día. Podez permitir-tos estar antipaticos u no explicar cada suceso a lo vuestro arredol. Podez fer-nos la contra u deixar-nos vivir en a ignorancia. Ixas horas no tos las pagará dengún.

Y aquí arribo a la gran duda. ¿Qué ye antes, l’actitut vital u la profesión? ¿La chent que ye tot lo día «vendendo-se» s’adedica a lo comercio u d’adedicar-se a lo comercio se torna asinas? ¿Las personas que les agrada d’explicar-lo tot se fan profesoras u prenen ixos costumbres a pur de clarión?

Pa atro día deixamos lo d’a deformación profesional d’os cuerpos y fuerzas de seguridat de l’estau, que ixo ya no fa tanta gracia.

viernes, 24 de octubre de 2025

Por si no saludase

Si bel día se m'ise la flama de tot y acabase fendo bel zancocho psicopata no podrez decir ixo de «siempre saludaba». Y ye que saludar no ye tan facil. Tos lo digo yo, que regular que tos habré chirau la cara bella vegada y no ye por que no tos pueda engullir ni cosa parellana. I hai un ciento de motivos pa que, en escunzar-nos por las carreras u por bel bar, no tos haiga dito ni piu ni sisquiá feito garra cenyo.

M’ha pasau a la inversa un ciento de vegadas. Ixo de saludar a cualcún y que no te torne lo saludo. Antes mas m’encarranyaba, me pensaba que qui lo feba yera un punchón de figuera y le’n contaba ronyando a Arale que Fuleno u Mengueno s’heba feito lo fato y no m’heba dito ni pon. Pero como en tantas atras situacions, cuan te clavas a l’atro costau entiendes las razons suyas. No sé por qué me chiroron la cara ixas personas. Pensaré que no lo facioron porque me tiengan quimera ni cosa pareixida y que estió por belún d’os motivos míos, que contaré contino a modo de disclaimer pa lo pasau y lo futuro.

La primer y la mas fisica, ye la mía vista. Tiengo firme miopía y no siempre he levau bien graduadas las lents. Pa forro de bota, de nueits soi tot un top. A muita chent no tos reconoixco dica que no soi a una distancia prou curteta. Si me veyez achinar los uellos, daz-tos por saludaus. A lo que pare cuenta de si yeraz u no qui barruntaba, ya serez luent.

Seguimos. A la miopía cal sumar-le lo feito de que soi bien espiguardau. Si me pillaz cavilando, cosa que foi a sobén cuan camino por la nuestra rebonica ciudat, hez de saber que tot lo que tiengo arredol me la bufa. Ye bien probable que si aguardaz un rato me veigaz entrepuzar-me con bella clota d’a carrera. 

La confesión de defectos contina con una memoria penible. Si iba concentrau y he conseguiu veyer-tos, ye facil que no recuerde quí soz. U que recuerde que tos conoixco, pero no pas de qué. Isto se combina con a mía indecisión cronica y empecipia un proceso de duda de «¿Saludo? ¿No saludo? Y si saludo, ¿qué le digo? ¿Y si lo conoixco, pero teniemos bel contornillo que no remero? A lo cabo y a la fin m’he tricolotiau con meya ciudat». Lo bucle ye facil que se resuelva con un «Ep» u una devantada de cellas, como muito.

Pa rematar con as sincusas, me cal charrar d’o fenomeno «difuera de contexto», que aspero compartir con beluna d’as lectoras. L’eixemplifico con un compa de Valdealgorfa que me saludó en Zaragoza. Nos escuncemos cerca d’o mío treballo y le calió decir-me quí yera, porque no lo mío tozuel varrenau no concebiba que ixe ser podese estar difuera d’o lugar. Cada persona habitaz lo vuestro trestallo (treballo, activismo, esporte, borina…) en o mío mundo y cuan tos ne saliz, provocaz una perturbación en a fuerza u qué me sé yo que me priva de reconoixer-tos. Cuento que le ha de pasar a mas chent y aspero que me comentez por aquí que no soi solo en ista incapacidat. 

Me cal fer mención especial a l’alumnau mío. Aquí la explicación ye facil: soz muitas. Facié clase quince anyos. Por dos cursos, yera lo mío treballo a metat chornada y arribé a levar seis cursos de vez con prous personas en cada clase. Por aquellas aulas en i pasez milenta. Belunas, fa cuasi vinte anyos ya. No puedo fer acordanza de todas. De feito, si me saludaz y tos charro en castellano, lo mas facil ye que no sepa con quí soi parlando. 

Pa forro de bota, si me’n acuerdo, de vusatras, tamién puet pasar que haiga oblidau lo nombre vuestro. Ixo no yera guaire problematico pa yo dica que empecipié a publicar y a haber d’adedicar libros. Isto lo tiengo charrau con atras autoras y les pasa lo mesmo, asinas que cuan bella persona escritora tos pregunte «¿A quí l’adedico?», por favor, no respondaz con un «a yo», porque lo mas facil ye que no recuerde lo nombre vuestro u que no siga segura de si ye lo que creye.

En l’atro canto d’as mías habilidaz yera Chesús Bernal. Tot un prodichio de memoria y «bienquedismo». S’aprendeba de camín lo nombre tuyo y nunca no l’ixuplidaba. Cada vegada que te veyeba anyadiba los nuevos datos biograficos que dimpués feba servir cuan caleba y te deixaba preguntando-te si no se conoixería la tuya vida millor que no tu mesmo. Me faría firme goyo tener ixos poders bernalianos, pero lo que yera una d’as suyas virtuz ye una d’as mías taras.

Ya me foi cargo de que tot isto no me vale, que si tos ha prebau malament que no tos haiga saludau u que no tos recuerde, tos habrez pensau que soi morraludo, carnuz u fachendoso, que no convalida las vegadas que haiga malquedau, que habría de fer mas ficancia a lo mundo que me redola. Cal que sí. Pido meco y prebo de que no me pase, pero tenez compasión d’iste pobrón miope espiguardau y esmemoriau si bel día se me pasa saludar-tos. 

lunes, 20 de octubre de 2025

Los lupos no pueden puyar t'os arbols (relato)

Los lupos no pueden puyar t’os arbols

 «Los lupos no pueden puyar t’os arbols», repetiba Sara como un mantra, puyada en la branca d’un fau. «Ni sisquiá los hombres-lupo».

Se tocó lo brazo. La sangre chupiba la suya chambra esgarrapada. Ardeba por adintro, como si las unglas d’aquella zarpa tenesen bel vereno u bella ponzonyería. Se miró entabaixo pero, tot y la luna plena, lo bosque yera masa fosco pa veyer-ie cosa. Lo fau, amás, rebutiba fuellas. Habría de quedar-se-ie dica l’amaneixer si fese falta. No quereba tocar tierra. «He acotolau toda la mía suerte. Si fuese un gato,a fe que hese perdiu beluna d’as mías vidas».

En realidat, la vida, le’n heba salvau Ramonet cuasi por azar. Cuan columbroron l’hombre-lupo no bi habió ni un momento de duda. Conoixeban bien las historias que circulaban por toda la comarca. N’heban sentiu un ciento. Por cada día, mas. A los primers no les fació guaire caso. «Falorias de cazataires y pastors», pensó Sara. Pero, cuan empecipió a dispareixer chent, sin que dengún no tenese garra ideya de cómo ni por qué, deixó d’ignorar a los suyos acollonaus vecins. Heba sentiu la suya descripción cuantas vegadas en boca d’o pastor Antonio, qui aseguraba veyer-lo a sobén por la suya suerte:

«Si va a cuatre zarpas, no se distingue d’un lupo. Un lupo gran, bien gran, pero un lupo. Pero cuan se devanta ye altero como un mallo. Fará mas de dos metros. Rematan las mans unas unglas largas y esmoladas. Tien lo pel negro, que l’he visto bel día que, cuan saliba, encara yera zusco-lusco. Y abundant. Si s’acocha, pareixe una bola negra. Ye bien cerenyo. Los lupos normals no’n son tanto. Y corre a tot meter, pasa lo ríu d’un solo blinco, puya las costeras que nian ixafega y cuan arriba t’alto escacila como si chilase a lo dios que le castigó con ixa maldición. Iste no mincha uellas. ¿Cómo va a minchar-ne si con ixo no tien ni pa un bocau? Tien fambre de personas».

La nueit les heba pillau encara en lo mont. Caminaban confiaus, charrin-charrand, sin barruntar que podese dondiar por astí garra ser sobrenatural. Sintioron un escachizalo y se miroron. Sara fació una riseta niervuda. «Será bel can. Los cans tamién escacilan. Toz dos continoron camín-camín, fendo que no pasaba res, pero accelerando. Cuan veyioron lo lugar a luent se sintioron a salvo. Duró poco. En entrar en o camín d’o faboral amaneixió la figura de l’hombre-lupo. La reconoixioron a l’inte. Ramonet se quedó paralisau. Sara, manimenos, no dudó ni pon. Salió escopetiada entre que sentiba lo monstruo encorrendo-los a las cuatre suelas. Ramonet correba mas, yera a pocas de pasar debant cuan toz dos cayoron por tierra. Lo teneban dencima. Un bocau en lo cuello d’o mozo chipió de sangre a Sara que, rodando, s’aluenyó prou como pa devantar-se. L’animalot reculó y mordió la pancha. Los vodiellos se’n salioron. Ramón encara teneba los uellos ubiertos. Estió la zaguer cosa que vido Sara antes de pretar a correr de nuevas.

Lo tozuel de Sara fue a tot meter, mas rapedo que las garras suyas. Sentiba lo soniu d’o lupo fociando en as tripas. Paró cuenta de que, por muito que correse, no lo faría mas aprisa que él. Lo lugar yera luent, no i arribaría. La sola alternativa yera puyar-se-ne ta un arbol.

«Los lupos no pueden puyar t’os arbols». Agafó una d’as brancas mas baixas y se refirmó con lo peu dreito pa plegar en a siguient con a man cucha. Teneba a saber qué experiencia trepando, pero se soprendió de fer-lo con tanta vitesa. No paró cuenta d’a ferida en o brazo dica aturar, a mas de tres metros sobre tierra, en un camal grueso a on que podió descansar-se. Recuperó l’aliento y empecipió a buscar a lo suyo companyer, pero la foscor y las fuellas le privaban de veyer-ie gota.

Nomás sentiba lo rudio de l’animal foriconiando, mosegando, mascando a lo suyo amigo. Un grunyiu y, dimpués, lo silencio. Tot lo silencio que da un bosque de nueiz. S’ascuitaba radedors y muixons y la mormor d’os camals movius por la bisa.

«Los lupos no pueden puyar t’os arbols». Lo sol acucutó por l’horizont. La ferida d’o brazo no sangraba. Las glarimas ya no yeran de miedo. Yera salvada. La luz le permitió veyer un esquiruelo que blincaba a meyo metro por dencima que se le quedó mirando fito-fito.«No t’espantes, esquirol. Ya baixo y te deixo en paz. Iste ye lo fau tuyo». S’acomodó en la branca pa empecipiar lo descenso. L’animalet no yera ixorrontau. Por contra, baixó blicando por los camals dica arribar t’a on que yera Sara. Aturó. Tornoron a cruzar las uelladas y Sara sabió que yera perdida. Como un lampado, l’esquiruelo s’enganchó t’a cara suya y clavó los dients en o caixo dreito. Secutió lo tozuel tot chilando. Lo segundo mueso le enganchó un uello. La dolor yera insoportable. Movió la man pa sacar-se-lo y perdió l’equilibrio.

Morió de camín. Lo cuello se trencó en a cayida como un camalón. Lo radedor cayió cerca. Se la miró y comencipió la suya nueva transformación. Le costaba prou cambiar de pelleta. Habría de minchar firme pa recuperar-se d’o esfuerzo, pero valeba la pena. Esdevenió chavalín, una forma que le agradaba a-saber-lo. Cuasi tanto como la lupina.

Dende que heba tastau la carne humana no quereba minchar garra atra cosa. Lo bruixo disfrutó de cada trocet de Sara, paladiando, saboriando-lo, regodiando-se con lo suyo gusto. No teneba prisa. Si sentiba cualsequier menaza se transformaría en cualque animal inofensivo, como gosaba fer.

«Los lupos no pueden puyar t’os arbols. Los esquiruelos, sí pas. Y las personas, ¡en saben de bien!», pensó lo bruixo entre que se desayunaba.

Iste relato fa parte d'o Tintubre 2025 organizau por Nogara a on que trenta y una personas escritoras hemos presentau trenta y un relatos. Leye-los toz aquí.