lunes, 18 de enero de 2016

Correchindo

Aprender aragonés, torno a decir-lo, tien bella dificultat que lo fa de pior aprendizache que no atras lenguas. Ya dié mal con o tema d’o prestichio, a utilidat, l’amostranza, l’autoridat y a certificación. A todas ixas malotías que tien l’aragonés cal sumar-ie unatra que ye a pasa d’as correccions, engriviada por a existencia d’os retz socials informaticos.
Torno a fer alcordanza, porque de cabo ta quan pareixerá que lo ixublidamos, que en escribir isto, l’aragonés no tien garra autoridat reconoixida por toda u sisquiá una mayoría d’a suya comunidat de fablants. Qui aprendemos aragonés y muitas d’as personas que lo amostramos, no tenemos atra formación en lingüística u filolochica dillá d’o que haigamos aprendiu en a escuela y lo que haigamos quiesto formar-nos dimpués. Ta forro de bota, aprendemos a soben con libros de personas que tampoco no han teniu ixa formación.
Fueras de bell caso, y por un regular temporalment, somos voluntarias. Ye decir, tenemos un treballo u unos estudios, una vida personal y, en os ratos libres, hemos de fer clase, aprestar exercicios y formar-nos bell poquet. Quasi siempre aduyamos en bella atra faina d’as asociacions an que femos clase. Dende escoscar dica aprestar conciertos, lo que leva firme treballo. Ye imposible, en istas condicions, fer as cosas como s’habrían de fer. Ta ixo caldría una profesionalización y muitas atrás cosas que deixaré t’atro post.
En no haber teniu ni tener as ferramientas formativas adequadas, ni una autoridat ta la que endrezar-nos en caso de dubda,ni tiempo ta una adequada formación contina, ni una certificación que nos diga si sabemos aragonés y quanto en sabemos, ni que nos lo diga de tercers personas, hemos d’estableixer os nuestros propios criterios. No ya cuanto a la lengua, que ye quasi imposible en as debantditas condicions. Sino cuanto a los referents lingüisticos. Os estudiosos d’a lengua, por meter-les bell nombre.
Istos estudiosos, que ya sabemos todas de qui charramos, han preso dende fa un tiempo una serie de costumbres que poca honra fan a soben. Una d’ellas ye la d’as malas correccions. No malas por erronias,sino por os modos.
A primer error, en a mia opinión, son as correccions publicas. Qui aprendemos aragonés lo femos con una grandisma inseguridat. As mayestras tampoco no podemos transmitir-les guaires seguridatz por os problemas antes comentaus (autoridat, formación, etc, …). Pero siempre les animamos a, dende o primer diya, ir fendo-lo servir. Esmachinatz, que regular que tos ha pasau u lo hetz visto pasar, que l’alumna fulanica mete a suya primer frase en facebook en aragonés, charrando d’o suyo can (por decir bella cosa). En un petén, tien un primer comentario correchindo-le a frase. En dos horas, a foto d’o suyo can, tien 30 comentarios an que una patacada de chent se tricolotea por si ista parola ye más u menos local, ixe emplego ye mal, lo has escrito en grafía nosequé y “yo he feito una replega en Malgurguet”. Ella nomás quereba presumir de can, y s’ha trobau con “a mundial” y con que be-te-me que no puetz fer servir l’aragonés dica que no tiengas seiseno d’a EOI. Y como ixo no existe…
¿Qual ye l’obchectivo d’a corrección? ¿Amillorar o nivel lingüistico d’a correchida u l’autoestima u reputación d’o corrector? Si ye la primera, fe-la por privau, y antimás podrás establir una repolida relación “tú a tú” con ixa persona. Si ye a segunda, talment s’habría de mirar belatra actividat. “Fer-lo publico tien l’avantalla de que plega a más chent y de que se escusa que a error feita s’ixemene t’atrás fablants” se puede razonar. Y en soi d’alcuerdo. Faiga-se allora en o muro propio, como ya lo fa belun, con firme éxito. Asinas, a qui l’intrese, podremos leyer-lo, y viyer as reaccions y contrarazonamientos d’a resta de estudiosas. Muito más intresant, y deixas a fulanica que presuma d’o can suyo en paz y tranquilidat. Muitas queremos charrar EN aragonés, no DE l’aragonés. U no siempre, lo menos.
A desautorización contina d’as correccions ye atro d’os inconvenients. En no tener garra autoridat, ni certificación, etc… o “prestichio” ye a sola traza de que una persona que aprende aragonés se creiga lo que le dices. Si yo sé una cantidat X d’aragonés y o mio corrector en sabe 100 X u X/2 ye bella cosa que, a priori, no sabe a resta. Si o mio corrector de 100 X me corriche a yo, pero no pas a un que en sabe X/50, a resta se pensará que yo goso d’entivocar-me y que l’atro no pas. No sé porqué pero muitos d’os correctors han revlau de tot con seguntes qué personas que tienen un aragonés muit chustet, entre que encorren terne que terne qualsiquier fallo chicot que se cuele en os textos de chent con muit buen nivel.
D’a desautorización que tienen en casa suya, no’n son conscients. Qui hemos aprendiu aragonés lo hemos feito a soben con clases y/u libros d’as mesmas personas que s’encerrinan en correchir-nos. Asinas que os nuestros pecaus tamién son suyos. Pero antimás, se contradicen entre ells. Quan dos estudiosas, de igual prestichio ta yo, me dicen cosas diferents y mesmo contrarias, ¿qué foi? Pues fiar-me de yo mesmo, de os mios gustos u d’atros criterios más u menos peregrinos. Nos desautoriza chent que se desautorizan entre ells, asinas que malament.
L’ausencia ya no d’un estandar consensuau, sino sisquiá d’un consenso en criterios ta un estandar, fa que s’embolique mesmo más la cosa. Bi’n ha qui s’aluenya tot lo posible d’o castellano y qui s’aluenya tot lo posible d’o catalán. Os localismos son validos seguntes qui los diga, la moda d’a semana u lo concieto de l’estudioso. A soben sisquiá bi ha datos fiables d’a extensión u cheneralización de muitas parolas u emplegos. L’emplego de parolas “viellas” ta nuevos significaus ye una blasfemia ta uns y un esporte t’atros... Y en correchir, pocas vegadas especifican a qué se refieren con que bella cosa siga “mal”. Ixa cosa puet estar siga una error, lo que significa que garra persona en garra situación lo diría en aragonés, estandar u “dialectal” (por clamar-le de bella traza). Que va contra as “reglas” de l’aragonés. Pero tamién se refieren a soben a que no s’habría d’incluyir en un hipotetico estandar, a que no ye prou ixemenau, a que ye un localismo, u una excepción, ... u un ciento de cosas. Repito: no tenemos un estandar, ni sisquiá criterios consensuaus ta fer-ne uno. Asinas que belunas d’ixas correccions son más opinions ta un futuro estandar que no atra cosa.
Tamién bi ha bella mena d’inercia que me deixa de cabo ta quan percutiu. Ye verdat que bi ha errors y malos emplegos que se levan repetindo dende os anyos 70, pero cada vegada menos y por menos chent. Ixa evolución ha feito que qualsiquier alumna de segundo curso de Nogara charre muito millor agora de lo que yo lo feba quan rematé segundo. U mesmo quan prencipié a fer clase. Pero se contina dando ferrete con errors que ya fa tiempos que no fa quasi dengún. U a cosas que s’amuestran bien, pero que simplament cuesta d’aprender y, sobre tot, d’aplicar en a parla cutiana.
“¿A que no tos inventatz parolas en anglés?” preguntoron en Ciresa. Dengún no tartió, pero mentibanos. En anglés, en castellano y en todas as lenguas que he teniu bell poquet de traza m’invento parolas. Fa tiempos ascuité un maravilloso “bizcochable” en un podcast. En o programa “La ventana” de La SER fan totz os viernes una sección sobre emplegos d’o castellano. En ella, a FUNDEU (Fundación del Español Urgente) daba como bueno o verbo “fragilizar” porque, encara que existiba “debilitar”, reconoixiu por a RAE y d’emplego preferible, “yera un verbo bien construyiu”. A RAE, ixe dinosaurio pleno de chaquientos saputaces, pareixe en zagueras con más flexibilidat y millors estratechias ta conservar y ixemenar una lengua que no le cal, que no pas as “autoridatz” de l’aragonés. En anglés, a frikalla, nos hemos habiu d’inventar u adaptar toda una serie de parolas ta nuevos emplegos. Charro aragonés totz os diyas d’a mia vida dende fa prou tiempo y lo foi ta charrar de tot. Tamién de cosas y conceptos nuevos. Y tiengo dos opcions: amprar d’as atras lenguas que charro ixe vocabulario, u creyar-lo, fendo servir as ferramientas que me da l’aragonés, que’n tien y muitas. Belun s’estimará más de pillar o termen castellano. No ye o caso mio. Si a parola, como deciba la FUNDEU, ye “bien construyida”, ¿qué importa que no l’haiga feito servir dengún antes?. Si tien fortuna, y s’ixemena entre a comunidat de fablants, ¿deixa d’estar aragonés por estar “inventada”?. ¿Qual estió l’anyo exacto ta deixar d’inventar parolas?
Ni ixas parolas inventadas, ni os localismos, ni seguntes que cosas, son de buen emplego en seguntes qué contextos. Ixo lo sabemos y asinas lo amostramos. Dende fa tiempo. Yo no foi servir o mesmo rechistro en castellano quan soi en o treballo, quan soi con as mias amigas de borina, u as radidas vegadas que escribo en ixa lengua. Igual como no foi servir o mesmo aragonés quan charro con a mia parella, con as mias alumnas, con as estudiosas de l’aragonés, en a radio, u quan puyo t’o Pirineu. Bellas vegadas me sale más natural, belatras he de fer un poder, pero prou que cambeo de rechistro. Y prebo de transmitir ixe cambio necesario a lo mio alumnau.

A muitas personas les fa pampurria iste ambient “d’ultracorrección” que bi ha en fablilandia. Muitas s’han pensau de deixar de charrar y beluna lo ha feito temporalment u pa cutio. Tiengamos una mica d’empatía. Prou que cal amillorar l’aragonés. Y os modos, y as trazas. Cada vegada que corrichamos a una persona, pensemos en cómo nos fería goyo, d’estar ixa persona, que nos fesen ixa corrección. Razonemos bien as cosas. Tamién entre as correchidas bella vegada nos cal librar-nos d’ixa sensación d’estar de contino chuzgadas. Entre as correctoras, por un regular, bi ha buena voluntat. Unas y atras hemos de fer un poder t’apanyar-nos, ta cudiar-nos y, sobre tot, ta mirar entre todas por l’aragonés y no pas por nusatras u las nuestras pleitinas.

No hay comentarios: