miércoles, 15 de mayo de 2013

Chiqueta cronica d'as XX Chornadas de Nogara

Pasoron ya as XX Chornadas d'as luengas d'Aragón, organizadas por Nogara entre os diyas 4 y 10 de mayo. Tot un luxo de ponents y d'actividatz, en o mell meyo d'o ¿debat? y l'aprebación d'a lei de no-luengas. Por qüestions laborals no podeba ir-ie dende feba ya tres anyadas, y heba ixublidau lo bien organizadas y los sobrebuenos ratos que te pueden fer pasar istas chornadas, asinas que feré una chiqueta cronica ta totz qui no querietz u podietz estar-ie t'animar-tos a que i viengatz l'anyada venient.

Actividatz y conciertos: O sabado quatre estiemos dende lo maitin en a plaza d'o CMA Las Armas, un espacio repincho que quasi no conoixeba y que me pareix sobrebueno ta organizar-ie eventos. L'orache a la fin nos respetó, que yera a l'aire libre y tenebanos bien de medrana. De maitins, teniemos animación t'a catrinalla, l'actuación d'o dance d'o Gancho, que "chugaban en casa" y una clase d'aragonés que nos fació Dabi Lahiguera bien intresant. I charró d'a prenuncia de l'aragonés, por eixemplo, u bella mica de fraseolochía. A charrada se titolaba "L'esprito d'a luenga" y prebaba de fer-nos conscients de bells rasgos muito definitorios de l'aragonés y que a soben ixublidamos.

De tardis, prencipiaba lo concierto, l'acto mas ludico boriner d'as chornadas. La Vidriera Irreverente i presentó a suya nueva canta en aragonés, en un inte que nunca no ixublidaré, entre atras cosas por o chiquet papel que tenié en aduyando a adaptar a canta. La podetz sentir aqui. O suyo concierto ubrió a nueit con as suyas letras reivindicativas y comprometidas. Continoron Vietato Pensare, una colla de zagaletz y zagaletas muito chovens, pero con prou rasmia sobre o scenario. Yera a primer vegada que tanyeban difuera d'Euskal Herria y no se perdioron ni un inte d'a tardi nueit. Dende o concierto de La Vidriera, a on que lo dioron tot en primer ringlera, dica la borina en La Botica, a on que continemos a nueit. Zarró lo concierto, como no podría estar d'atra traza Prau, con os suyos himnos, que no cantas y con un publico entregau y, porque no decir-lo, prou zorro ya.



Una nueit que continó en La Botica con DJs d'aqui y d'Euskal Herria y a on que muita chent de l'aragonés nos i trobemos. Alumnalla, socios d'as organizacions en esfensa d'a luenga y a cultura, companyers de luitas, ... Beluns que feba tiempos que no viyeba, por cierto...

A parti mas saputa prencipiaba o lunes con a charrada de l'imprescindible Chorche Paniello, qui charró d'o primer censo lingüistico feito en Monzón t'o cabo d'a decada d'os 90 y a creyación dimpués d'un centro lingüistico en ixa ciudat. O censo deixó esclatero a graniza riqueza lingüistica que bi heba t'a part d'alavez, a on que muitisma chent sinyaló charrar aragonés, venius d'a redolada, d'o Sobrarbe y mesmo d'atras partis de l'Alto Aragón más aluenyadas. Demandó que hese caliu empentar iniciativas parellanas en Graus, Chaca, u Samianigo, por eixemplo y que con ixo hesenos teniu más datos y argumentos ta esfender a nuestra luenga y contrimostrar que sí que bi ha una voluntat popular por mantener-la y aprender-la. 

Cuanto a lo centro lingüistico, encara que a experiencia estió positiva, remató como tantas cosas, con pleitinas entre personas y con o zarre d'a cheta economica de man d'Europa y d'o concello que yeran qui pagaban. Paniello fació una exposición sobrebuena y esclatera, sin eufemismo, ni amagar cosa. Más Paniellos en caldría, y tendríanos un Aragón muito millor.


O martes se presentó "Tradiciones, costumbres y lengua en Fuencalderas", de man de Chuse Raúl Usón, editor de Xordica, Fernando Romanos, investigador de l'aragonés qui ha feito arrienda treballos en ixa redolada y José Arbués Possat, naixiu de Fuencalderas. A sala rebutió con a chent plegada d'ixa redolada dica haber-se de quedar chent de piet, en no quedar sillas. Romanos fació una remeranza d'as caracteristicas chenerals y locals d'a fabla de Fuencalderas y redolada. Tanto ell como Usón coincidioron en recomendat a lectura d'atro libro de José Arbués, Fuencalderas en mi recuerdo, autoeditau en Girona en 1980 (cuento que descatalogau fa muito) y que t'os dos dió a conoixer os costumbre y fabla d'astí. José sabió transmitir-nos toda la pasión que tien por esfender y fer replega de tot lo rico vocabulario d'a redolada. Tamién se i charró d'a cantidat de frases feitas que i teneban y d'a importancia d'istas en a construcción d'un estandar entendible de vez que rico.


O miercols se presentaba o largometrache en euskera, subtitulau en aragonés, entre atras luengas, clamau Gartxot. No podié estar en a prochección, por o treballo mio, pero sí que m'amané dimpués d'a charrada a viyer a los directors y guionistas d'a cinta. Enlucerné quan, en marchando d'a sala a on que se feban as charradas, un d'os directors quitó o suyo chicotén y prencipió a cantar y a fer-lo sonar en pasavillas dica Nogara. Deixando sin sangre en a pocha a meyo casco viello, cal decir. Ya en a siede de l'asociación, nos recontoron en un ambient familiar de tot, como facioron a cinta, os premios que han ganau, l'acullida que ha teniu y un poquet d'a realidat euskalduna. Tot mientres o debantdito chicotener, feba chiflius de muixons y d'a naturaleza, tanyeba bell traste u recitaba y cantaba versos en euskera (y mesmo uno en aragonés). Una nueit machica que nos fació pasar un sobrebuen rato a todas las presents.

O chueves tocaba ir-nos-ne bien luen y, de vez, bien amán, ta charrar de multilingüismo. As asociacions Zarabene de Senegal y Raíces Andinas de Bolivia, recontoron a suya realidat lingüistica y los problemas derivaus d'a mesma. En os dos países se charran u se han charrau más de trenta luengas. En o caso de Senegal, antimás d'a luenga colonial que ye o francés, se i charra wolof mayoritariament, pero tamién muitas atras luengas con muita vitalidat. Asinas, muita chent en o sur d'o país charra francés, anglés (Gambia, ex-colonia anglesa, ye en o mell meyo d'o país), wólof y una u dos luengas d'asti. Sin mayors problemas. 

Cuanto a Bolivia, nos explicoron como todas as luengas indichenas son nombradas y protechidas por a constitución. 37 si no remero mal. Seguntes os ponents, a metat d'ellas no se charran u quasi no tienen parladors por lo que podrían perder-se en bell par de cheneracions. As más vitals, como o quechua, o guaraní u lo aimara, pareix que van tirando enta debant y que sí que s'ixamplan y protechen os dreitos lingüisticos d'as suyas fablants. Ya en Aragón, explicoron a diferencia entre a migración d'una primer epoca, que veniban charrando castellano, con a plegada más dimpués, que veniban de redoladas rurals de Bolivia, a on que no se charraba castellano. Charroron de bella mena "ghettización" que son tenendo por enchaquia d'a luenga y d'as dificultatz que han trobau en no saber castellano.



Remataba la semana, y las chornadas, con una d'as charradas que más me aganaba de viyer a priori. L'asturiano, luenga chirmana de l'aragonés, con Carlos Pulgar, d'a Xunta Pola Defensa de laLlingua Asturiana. En poco más d'una hora, habió de resumir as trenta anyadas que leva luitando por a luenga a suya organización. Con un fascal de fotos, apegallos y cartels amostró una sociedat que sí que luita de una traza muito más multitudinaria por a suya luenga, conseguindo muitas cosas que no nos ferá o morro cló de tener-las aquí. Prou que les falta muito (no ye oficial, por eixemplo), pero a monico y con buena faina, tot plegará. Qui bi estiemos, prenebanos notas ta posibles accions a fer en Aragón. Bi dioron muita importancia por eixemplo a la toponimia y charró tamién d'a iniciativa d'o Topu fartón, una "chozna" que meteban ta fiestas y que les feba prou honra ta fer conoixer l'asturiano y as suyas reivindicacions.

Imposible yera rematar ixa charrada sin charrar de Pita, a pirina que encorrió mientres una decada (y que contina encorrendo) a os politicos d'alli ta remerar-les a esfensa de l'asturiano. Agora se conoixería como escrache, como dició Pulgar, pero ya lo inventoron fa muitas anyadas. Mesmo estió en momentos de replegar un premio d'a SGAE por un disco que editó a Xunta. Pena que a la fin no ganase o premio, pues hese estau un inte ta remerar...

En resumen, unas granizas chornadas con arrienda momentos buenismos y bien intresants a on que teniemos variedat de temas y de anvistas. A on que tamién aprendiemos d'atras luitas por a dignidat cultural y lingüistica y a on que pasemos muito buens intes. Tot ixo, mientres lo gubierno d'Aragón nos sacaba mesmo lo nombre en una d'as chornadas a on que más verguenya de fació perteneixer a ista Tierra de barrenaus (y carnuces).





No hay comentarios: