viernes, 27 de septiembre de 2024

Toros en aragonés

Un medio de comunicación publico habría de fer honra pa l’acceso a lo dreito a la cultura d’as personas a las que se diriche. Habría de reflexar, tamién, ixa sociedat, en toz los suyos aspectos, sin deixar-se-ne a dengún. Nomás por ixas razons sería prou pa exichir que en Aragón TV, y en tot CARTV, bi hese una presencia important d’aragonés y catalán. Mas que en lo suyo millor momento, con Charrín charrán y A escampar la boira emitindo-se. Pero ye que, antimás, dende una envista de simplas audiencias y interés cheneral, s’habría d’apostar firme por ixa mena de contenius.

Muitas activistas por la luenga repetimos dende habe anyos que la sociedat aragonesa tien interés arrienda por lo suyo patrimonio lingüistico y ixo que a sobén desconoixe la suya amplaria. Isto no ye nomás una sensación u un lema propagandistico. Se puet veyer en datos obchetivos y en la experiencia personal de cualsequier que s'embreque en ista luita. Toz los anyos Nogara imple las suyas aulas d’alumnau. No s’adube a fer mas clases, a amostrar la luenga a mas chent. Toz los cursos recibimos clamadas de concellos y asociacions d’adintro y difuera de Zaragoza que nos demandan cursos pa la suya chent. Y toz los cursos nos quedamos sin poder cubrir ixa demanda. L’asociación ya fa cualcosa que habría de fer l’administración, pero, pa forro de bota, lo gubierno aragonés leva decadas sin atender una demanda popular d’acceso a la cultura aragonesa y a lo suyo patrimonio lingüistico y negando, por tanto, parte d’os dreito lingüisticos d’a suya ciudadanía.

Por a-saber-los lugars d’o país, cada vegada que se fa una charradeta, una presentación, un concierto, cualsequier acto en u sobre l’aragonés, l’exito ye total. Salas plenas y firme interés. Preguntas, reivindicación, ganas de saber-ne mas. L’aragonés ye amagau de tot y, malas que acucuta una miqueta, se troba un pueblo que quier conoixer-lo. 

Los datos d’audiencia de Charrín charrán yera bien buenos. De mal millorar pa un programa que s’emitiba en horarios caoticos y que yera de tot en aragonés y, por tanto, en teoría enfilau nomás pa bels mils de personas. Lo suyo exito ye unatra preba d’ixa sete de luenga que tien lo pueblo aragonés.

Lo prochecto de O zaguer chilo leva seis edicions y una sietena en gravación. Ixo suposa que han pasau 120 bandas mosicals pa fer las suyas 120 cancions en aragonés. La mayoría, sin tener ixa luenga por transmisión familiar. Artistas de toda mena y de toz los libels. Lo mundo de l’arte y la mosica amuestra asinas firme sensibilidat por l’aragonés.

Manimenos, en ista lechislatura, s’ha acabau con lo poco que bi heba, con ixos primers pasez que s’heban feito ent’a normalización lingüistica en los medios publicos aragoneses y, pa forro de bota, s’apuesta por que tornen a emitir-se corridas de toros

Igual como l’interés por la luenga se puet comprebar por toz los cabos, las tendencias sobre los toros son contundents. Por cada día ye mas radida la chent que le sigue fendo goyo ixa tortura animal que, en la mayoría d’as suyas manifestacions, nomás se mantien por una inercia historica. Porque ye "lo que s'ha feito siempre", sin cuestionar si se podrían fer unas fiestas millors. Los toros, las vaquillas y toda ixa mena d’actos, sin entrar en valoracions eticas, son un catenazo que aburre a la mayoría d’a población. En los puestos a on que, por bella razón, se deixan de celebrar, pocas vegadas i hai demanda pa que tornen. Cuasi dengún no los troba a faltar. Son, antimás, bien caros, comprometendo los presupuestos festivos. Como deciba Ixo Rai!: faltarán perras para otras cosas, pero aquí gastan un millón. Con los diners d’a tortura se podría financiar toda mena d’actos culturals y festivos u, simplament, achustar orquestas millors, mas animación infantil y un ciento de cosas.

No i hai garra motivo pa promocionar los toros en la TV publica aragonesa si tenemos en cuenta l’acceso a la cultura y l’interés d’a ciudadanía. Si que n’i hai si l’obchetivo ye indentitario, y en ye. Si lo que se quiere ye esborrar la cultura aragonesa y asimilar-la a ixa mala traza, decadent y cazurra, d’entender la espanyola.

S’habrá d’exichir que CARTV torne a apostar por la cultura. S’habrá de recuperar pa lo pueblo los medios publicos. Tanimientres, y tamién cuan lo consigamos, nos acubillaremos en la cultura popular, de base, en asociacions y medios de comunicación que no le debemos cosa a dengún, y que construimos y treballamos por desfender y difundir lo nuestro patrimonio cultural y lingüistico. Ixo, nunca no nos lo podrán sacar.

jueves, 26 de septiembre de 2024

Contra las mías cunyadadas (Editorial de TdB 11x01)

Panxo, cantaire de Zoo (y Orxata sound system, y Rawpublik…) parlaba en la canción Correfoc de matar a eixe fatxa que portem endins. Cuento que no pas un facha, pero sí un cunyau, yera qui me poseyó cuan, en rematando l’anterior temporada, criticaba y maldeciba lo saxofón, un simple instrumento que a dengún no le ha feito mal. Que talment, pa lo mío criterio, se’n abusase en bella epoca, u millor dito, que lo incluyisen en seguntes que oblidables collas, no ye chustificación pa la quimera que i amostré. No ye tanto lo feito de criticar lo saxofón, que ya veyes tu la trascendencia, que nian pateixe en estar un ente inanimau, sino las trazas. Lo feito de soltar una opinión de mierda en un programa que se’n queixa terne que terne, d’ixo mesmo. Las mas viellas d’o lugar remerarán aquello de Si yes farto de cunyaus, ascuita Tierra de barrenaus.

A modo de chusticia divina, viengo d’un vrano de grans y buens saxofons. Dende la patacada que circuloron por Mezquita d’Exarc en lo Tamborilé dica los dos que sonoron en lo concierto de Iseo & Dodosound en Pirineos Sur. Dende TdB, respeto y admiración enta todas y toz los que buforon ixas notas.

Viengo, venimos, d’un vrano pleno de saxofons y de mosica. Viengo d’a millor epoca de l’anyo, ixa que Carolina Durante califica de perfecta y que, de tanto que’n ye te fan goyo mesmo “las putas gaviotas”, Viengo de vacacions, d’ixuplidar en buena mida la maquinaria capitalista, la chefa, los clients y los malos companyers. Viengo de no ubrir ni una excel en semanas. Viengo de desconectar de tot, de tener lo mobil meyodía en modo avión, d’amortar alarmas y dedicar-me a querer-me. Viengo de baixar pinyón y roda a monico, de gustiar paisaches y chupir-me d’ulors, de correr nomás por esporte, d’escribir a lo viello, en libreta y con boli. Viengo de no imposar-me quefers, de no autoexplotar-me, de deixar aganau, mesmo fambrudo, a l’algoritmo y que se joda buen rato. Diz, digo, que emitir nos fará vencer. Y callar-nos de cabo ta cuan y ascuitar lo mundo un ratet, nos fará emitir millor.

Agora, ya s’ha acabau. Toca tornar a producir, de vez pa y contra la maquina. Trenco lo silencio estiver y torno a dar mal. Ya callaré a l’atro chulio.

lunes, 23 de septiembre de 2024

Una nueva temporada. Tierra de barrenaus 11x01

Ya somos tornaus. Dimpués d’o mereixiu descanso estiver nos fiquemos en lo cado d’o taboner pa empecipiar una nueva temporada, la oncena, d’ista aventura radiofonica que ye Tierra de barrenaus. Ye una tornada con ganas a embute, de fer radio, de colaborar a la difusión y dignificación de l’aragonés y de ascuitar y dar voz a todas las iniciativas d’a buena chent que treballaz por la nuestra cultura y los nuestros dreitos colectivos.


Y precisament ixa queremos que siga lo sinyal d’ista nueva temporada: la vuestra colaboración. Aguardamos en candeletas que nos faigaz arribar todas las vuestras inquietuz: convocatorias, noticias, propuestas, cancions… Tenemos los micros ubiertos pa tot lo que nos contez. Contactaz-nos a traviés d’os rez u en tierradebarrenaus@gmail.com.

En iste primer programa hemos quiesto empecipiar con una d’as nuevas seccions, Pase de prensa, a on que comentaremos noticias de rusient actualidat u no pas tanto. Trayemos tamién una patacada de convocatorias, borineras y luitaderas, pa que no tos perdaz cosa. Beluna d’ellas, locutada por ixas primers personas que fez parte d’a Loquería d’iste curso 24/25, a on que lo programa fará lo suyo deceno aniversario.

Seguindo con las iniciativas participativas, queremos celebrar la tornada t'os escenarios de Mallacán, lo grupo que tanto fació por l'aragonés y que, en ista chiqueta nueva etapa, tantas alegrías nos ye dando. Pa ixo, tos proposamos que nos faigaz arribar los vuestros mensaches sobre lo grupo, recontando como los conoixiez, cuals son los vuestro temas favoritos, cosas que haigaz viviu en los suyos conciertos, qué tos han feito sentir u lo que tos pete.

Asperamos que tos faiga firme goyo y que prencipiez a dar-nos feedback de camín. Tendrez la oportunidat de fer-lo en persona iste siguient día 28, en la Devantadera de Nogara, a on que faremos un programa especial, gravau con publico, en l’espacio Treziclo d’a Madalena.


lunes, 9 de septiembre de 2024

Lo silencio d'o vrano

Nota: La primer versión d'iste post s'escribió en la mía libreta de vrano, boli sobre papel, lo 9 de chulio de 2024 en Morillo de Galligo (Aragón)

Fa uns días un compa que s’adedica a l’amostranza deciba que en ixos momentos d’o curso (finals de chunyo) i arribaba muit canso. Los zaguers meses de docencia ben d’estar bien furos, por lo que veigo en todas las amigas y conoixidas d’o sector. Deciba iste zagal, con una mica de desaspero, que amenistaba silencio. Que la cachimalla feba masa estrapalucio. Deciba, con voz floixeta, cuasi una mormor, que no deseyaba que una mica de silencio.

En ixo chustament consistiba lo mío primer plan d’o vrano. En buscar lo silencio. En ixa busca amaneixié aquí dende a on que escribo isto, lo camping Armalygal de Morillo de Galligo. Un puesto cerqueta de Zaragoza, troz d’ixe paradiso que ye Aragón, parafraseando a Silvia Cebolla.

Si nos metemos niquitosas, u literals, de silencio, tampoco no n’i hai aquí. Las carcanetas cantan de contino. No deixan de dar ferrete, como las alparceras d’a carrera a on que vivo en Zaragoza cuan las suyas fayenas les dan treugua y aduben a chuntar-se debant de casa mía. I hai ninos tamién, que, por muito educaus que sigan y por muito que tasament s’esten en lo camping porque tienen plans millors, son ninos, y los ninos fan rudio y cuento que ye bien que en faigan. Tamién i hai autos, claro. Porque en la nuestra sociedat siempre i hai autos. Tot y que, aquí, poquez y cuasi siempre aturaus. Belún mesmo electrico, que fa ixe sorollet cuasi imperceptible y diferent d’os de combustión que por cada día pareixen mas antigallas. D’aquí a no guaire en serán, d’antigallas, tanto como los carros de caballos u las casetes y amaneixerá bel carnuz que los reivindique.

No ye silencio sensu stricto lo que miro. Fuigo, barrunto que igual que ixe compa que’n charraba antes, d’o rudio en lo sentiu comunicativo, d’as interferencias. D’ixas que tiengo adintro, que a sobén m’empachan de poder decidir qué ye lo que quiero fer. D’ixas que no me permiten charrar con yo mesmo, preguntar-me cuals son los míos deseyos, t’a ón quiero ir, cómo, con quí. D’as que no me deixan conoixer-me, cuestionar-me cómo me va la vida, si ye tot bien u aceptable, que no ye poco, u me soi aconortando u b’habe que yera tot un zancocho y no heba puesto parar-ne cuenta.

No sé si ixe compa me leye pero creigo que lo rudio no lo feba lo suyo alumnau. Que sisquiá yera silencio lo que miraba. U no nomás silencio. Que lo que el y yo querebanos yera fer callar por un tiempo a los chefes y chefas que nos dan mal toz los días, a lo cunyadamen faixista encarranyau por l’amnistía, la Begoña, los mena-vampiros de l’IRA u ves-te-ne tu a saber qué invento. Quereba, por uns días, deixar d’estar-se en los rez, limpio producir, limpio consumir contenius. Que lo catatico mobil fese honra nomás pa saber l’horario d’a cafetería, l’orache de manyana y pa preguntar-le a ixe colega que tiens abandonau que cómo le va y mentir-le churando-le que d’iste vrano no pasa que t’acercas a visitar-lo.

No sé tu, compa, pero a yo m’ha funcionau. Levo tasament 24 horas aquí. Leyer, escribir, una mica d’esporte y poco mas. Y charrutiar con yo, que igual como a lo colega ixe que iste vrano a fe que visito, me teneba muit abandonau.

jueves, 5 de septiembre de 2024

Bunburizau en la Romareda

Estié en lo concierto de Bunbury d’a Romareda, lo día d’antes de que las maquinas empecipiasen a enronar l’estadio pa goyo y lucro de constructoras y amiguicos peperos.

¿Como i plegué? Contextualizaré una miqueta. No me fa mica vergüenya reconoixer-me como fan de Héroes del silencio. En ista immortal ciudat, en seguntes que ambients en los que me muevo, pareixeba y pareixe encara que admirar a HdS ye un pecau, que ixo yera mosica comercial que no valeba res. Creigo que i hai muito de postureyo en ixa actitut y que a muitas d’ixas personas que tanto los refusan, en lo fundo, les feban goyo d’amagatons.

Cuan s’esfació lo grupo, siguié a Bunbury. Me torré lo Radical Sonora y mesmo me merqué Pequeño. Y astí acabó la mía relación con lo cantaire. Garra d’os dos discos me pareixió masa bueno, tot y tener bella canción resenyable. Teneba un rollo prou diferent a Héroes y deixó d’interesar-me. No pas a la mía cuadrilla de l’insti, todas fans que iban a sobén t’os conciertos suyos. Un d’els me regaló la entrada y lo plan d’ir-nos-ne toz de borina se me feba bien majo. Asinas que t’alla que fuemos.

Que la mosica de Bunbury m’interese poco no significa que me pareixca mal mosico u que no creiga que fa buenas cancions. Simplament no me truca ni m’alticama ni m’emociona ni me provoca todas ixas sensacions que atras mosicas sí que consiguen.

I hai muitas bandas que tampoco me provocan todas ixas sensacions, pero que sí que voi t’os conciertos suyos, por lo solo feito de que me son asequibles. No m’importa pagar 10, 15 u 20 euros por un bolo cualsequier nomás por lo placer de disfrutar de bel par d’horas de buena mosica. La cosa cambea si en son 80 euros. D’atra man, las mías bandas favoritas no gosan tocar a ixos pres.

No soi feito, pues, a los grans conciertos, multitudinarios, en estadios, con las autoridaz presents, que acaban con fuegos artificials.

Pero he de reconoixer que tienen lo suyo punto.

Nomás lo feito de trobar-me en la Romareda me provocaba ixa sensación de grandeza y epica d’os estadios. En baixar t’o verdete chiré trescientos sisanta graus, mirando-me entalto, esmachinando cómo lo veyerían y lo sentirían los futbolistas en salir a chugar, con ixas decenas de mils de personas mirando-se-te, pendients de que cumplas con las suyas alufras.

Bunbury salió t’a escena con un publico entregau de tot que se sabeba punto por agulla las suyas cancions. Y, como siempre que i hai buenos mosicos sobre los escenarios, me deixé chupir de l’arte suyo. Separé persona d’obra, ixuplidé las suyas barucas sobre conspiranioas, le chilé que se vacunase cuan recordó ixo de que los nacionalismos le feban miedo, y esbramegué en las cancions que conoixeba y me feban goyo. Limpio chilar en la davidbowieana Lady blue, en la dignisima versión de Apuesta por el rock ‘m’ roll y en muitas atras. De feito, las de Héroes, tocadas mas por compromís que por pasión, estioron cuasi lo mas jauto.

Enrique ye un astralica mano sobre las tablas. Un showman que se quiere, se siente  y actua como una rockstar: farute, fachendoso, d’ixas que te fa falta toneladas d’ego pa poder estar-ne. A la segunda canción me teneba ganau pa la causa suya. Disfruté muitismo d’un concierto d’ixos que no ixuplidaré, entre atras razons porque no creigo que pueda tornar a veyer-lo en directo.

M’alcordé, días dimpués, d’un video que penchó Diego, de Veintiuno en rez. Charraba de varias cosas en un discurso muit contundent. Critica a qui dicen amar la mosica pero dimpués se zarran de tot a bandas y estilos nuevos, charraba d’os prechuicios, d’o recosiro y d’a hipocresía, y convidaba a interesar-se de verdat por tot lo ampla que ye la mosica. Cuento que me fació tanto goyo ixe video por lo sesgo de confirmación que me reafirmaba en las mías ideyas arredol d’a mosica, tot y que tamién ye verdat que ye una mica un discurso de mimimi que se podría responder con un “let people enjoy things”. En cualsequier caso, lo que pa yo ye imperdonable pa una persona que diga que le fa goyo la mosica ye que se zarre a lo disfrute que puet haber-ie en toda mena de bandas y en toda la diversidat que i hai en lo fenomeno mosical. Dende la mas chiqueta dica la mas gran, dende los estilos mas de vantguardia dica los clasicos.

Confieso que teneba prechuicios pa los macroconciertos y rockstars como Bunbury. Soi mas de sala chiqueta, qué le voi a fer. Pero a la fin, la buena mosica ye buena mosica y qui la amamos la podemos disfrutar en cualsequier formato. Lo que m’encantaría ye que muitas d’ixas personas que yeran en Bunbury y que nomás viven los conciertos asinas, de rockstars en estadios, fesen lo camín a la inversa y s’ubrisen a los chicoz, a los que empecipian, a los guariches a on que empecipioron los Héroes u Amaral, a que disfruten de tot lo calitre que i hai buscando-se las manyas en ixe mundet tan dificil. Si belún d’ixos me leye, espolsa-te prechuicios, rechira por las programacions de salas, centro civicos, bars y centros socials, alparceya por las radios libres y podcast alternativos y sorprende-te con las sobrebuenas propuestas que i hai por tot y que talment nunca no sientas en radioformulas. Vale la pena.

Addenda: La primer versión d'iste post s'escribió en la mía libreta de vrano, boli sobre papel, lo 10 de chulio de 2024 en Morillo de Galligo (Aragón)